Ngọt ngào tốt đẹp
lắm thay,
anh em được sống vui vầy bên nhau.
(Tv 133,1)
Mỗi gia
đình đều có những ngày lễ riêng, đánh dấu những biến cố vui, buồn của gia đình.
Chẳng hạn như ngày giỗ của ông bà, cha mẹ, ngày kỷ niệm thành hôn của vợ chồng,
ngày sinh nhật, ngày lễ bổn mạng của một người trong gia đình... Những ngày lễ
của gia đình là dịp để mọi người trong gia đình quây quần bên nhau trong tình
yêu thương hiệp nhất, vun xới thêm tình gia đình.
Đầu năm,
mỗi gia đình nên ghi các ngày lễ của gia đình mình vào cuốn lịch Công giáo để
dễ nhớ.
Trong
Cựu Ước, Thiên Chúa thường tự xưng là Thiên Chúa của Abraham, của Ixaác, của
Giacop, nghĩa là Thiên Chúa các tổ phụ. Ngài không phải là Thiên Chúa của kẻ chết,
nhưng là Thiên Chúa của người sống.[1]
Bên kia cái chết, các bậc tiền nhân đã thực sự “sống khôn thác thiêng” đều đang
sống trong Thiên Chúa. Các tín hữu ở trần gian kết hợp với họ trong mầu nhiệm
các thánh thông công. Do đó, khi bày tỏ lòng hiếu kính, nhớ đến gia tiên tổ
phụ, người Công giáo không làm một sự thờ phượng nằm ngoài sự thờ phượng Thiên
Chúa, nhưng là để nhờ đó mà thêm lòng biết ơn và kính mến Thiên Chúa là nguồn
mọi tình phụ tử trên trời dưới đất[2].
Đàng khác, khi nhớ đến tổ tiên theo huyết thống, người Công giáo cũng nhớ đến
các tổ phụ trong đức tin.
Người
Việt Nam thường có thói quen rất tốt: mỗi khi gia đình có việc buồn vui đều
luôn tưởng nhớ gia tiên và biểu lộ tâm tình ấy bằng việc cúng lễ, hoặc đơn giản
thắp một nén nhang trên bàn thờ. Người tín hữu Công giáo Việt Nam tiếp nhận
truyền thống tốt đẹp ấy với một cái nhìn chính xác, phù hợp với đức tin Kitô
giáo.
Mỗi gia
đình nên có một bàn thờ gia tiên đơn sơ. Ngày tết, ngày giỗ nên giữ một cây
hương cháy suốt ngày. Tránh những chi tiết trái với đức tin và tránh tốn kém
không hợp tình hợp lý. Về hình thức, cốt sao biểu lộ được tấm lòng và giúp con
cháu trong nhà học được tâm tình biết ơn tổ tiên và biết ơn Thiên Chúa Tạo Hoá.
Khi cúng
lễ, cần nhắc cho mọi người trong nhà nhớ: đức tin Công giáo dạy ta biết rằng
người quá cố không cần đến thức ăn vật chất, các lễ vật chỉ nhằm bày tỏ lòng
biết ơn kính nhớ mà thôi.
Lễ gia
tiên thường do vị trưởng tộc hoặc người cha trong gia đình chủ lễ. Nếu vị này
vắng mặt, thì vợ hoặc con trai hoặc con dâu trưởng chủ lễ.
Tết
Nguyên đán là dịp sum họp gia đình, kính nhớ tổ tiên và thăm viếng nhau để gia
tăng tình thân ái. Cần loại bỏ những chi tiết phong tục quá rườm rà, cũng như
những gì đi ngược lại với Tin mừng, và phải lưu ý phát huy những gì tốt đẹp.
Khởi đầu là việc dọn tất niên.
Từ giữa
tháng chạp là thời gian thuận tiện để mỗi gia đình tổng kết một năm. Cha mẹ và
con cái sẽ cùng nhau:
- Làm
xong những việc cần thiết còn đọng lại.
- Tổng
kết chi thu, thanh toán nợ nần.
- Tổng kết kinh nghiệm sống, kinh nghiệm làm việc một năm
qua.
- Chọn hướng sống hoặc chủ đề giáo dục gia đình trong năm
mới.
- Dọn
mình xưng tội cuối năm.
- Cha mẹ đỡ đầu thăm nom nhắc nhở con thiêng liêng (các
con thiêng liêng thì chúc tết cha mẹ đỡ đầu dịp cuối năm hoặc đầu năm).
- Cũng nên dành một tuần lễ kết bó hoa thiêng liêng tạ ơn
Thiên Chúa và cầu cho nhau (gồm: dâng lễ, rước lễ, đọc Lời Chúa, lần hạt, hy
sinh...)
Những
việc trên đây sẽ làm xong trước ngày ăn bữa tất niên (vào ngày cuối năm hoặc
một ngày nào sớm hơn, tùy tiện). Bữa ăn này được coi như để kết toán mọi
chuyện: còn gì phải xin lỗi nhau, hoặc góp
ý xây dựng đều nói hết trong dịp này, để rồi ngày đầu năm sẽ không
còn phải nhắc gì đến chuyện cũ, chỉ chúc tuổi nhau thật vui vẻ.
Cũng nên
nhân bữa ăn này mà trình bày chủ đề sống của năm tới và dự tính trước việc vui
xuân của gia đình, thu xếp sao để trẻ em khỏi lây nhiễm thói xấu cờ bạc ngoài
xã hội.
Dịp Tết
Nguyên Đán, trong những gia đình theo đúng tinh thần Việt Nam, ẩn dưới những
niềm vui rộn rã đầu xuân là cả một thực tại linh thiêng trầm mặc đầy ắp không
gian: cõi hữu hình và cõi vô hình đan dệt
vào nhau, ông bà tổ tiên đã khuất như thể đang có mặt giữa con cháu một cách thân thiết, gần gũi, linh thiêng và đầy
an ủi. Có được bầu khí ấy là nhờ các nghi lễ rất nghiêm túc của phụng tự gia
đình.
Các nghi
lễ này mở đầu với giờ “cúng đón” (đón ông bà về ăn tết với con cháu) vào ngày
29 hoặc 30 tết, và kết thúc với giờ “cúng đưa” (tiễn chân ông bà) vào ngày mùng
3 hay mùng 4 tết (có nhà cúng đưa từ chiều mùng 2). Người Công giáo biết rằng
các linh hồn đã về với Thiên Chúa vẫn hiệp thông với các tín hữu ở trần gian
thường xuyên, chứ không riêng mấy ngày tết, cho nên không có chuyện đón ông bà
về ăn tết và tiễn ông bà đi. Tuy nhiên, thiết tưởng ngày nay cả nơi đại chúng
người không có đạo, không mấy ai còn hiểu hai chữ đón đưa này theo nghĩa đen,
nhưng hiểu theo một nghĩa tượng trưng sâu sắc, nhằm xác định một thái độ nội
tâm và đánh dấu khoảng thời gian họ muốn dành để tưởng nhớ gia tiên một cách
thật sâu đậm, khoảng thời gian họ muốn để cho tâm hồn lắng đọng trong niềm cảm
mến biết ơn.
Trong
khoảng thời gian ấy, bàn thờ gia tiên lúc nào cũng có khói hương, mỗi ngày
người ta cúng hai ba lần vào đúng giờ cả nhà quy định trước. Mỗi gia đình có
một người trực ở nhà để giữ cho hương đèn được liên tục, và lo nấu thức ăn,
đúng giờ thì bày lên bàn thờ, thành tâm cầu nguyện. Người trực đóng vai đại
diện gia đình, luôn ở trong tâm tình cung kính trước sự hiện diện của anh linh
tiên tổ, để bày tỏ niềm biết ơn và tưởng nhớ. Ngày nay, cả người không có đạo
cũng không mấy ai còn nghĩ ông bà tổ tiên cần “ăn tết”, nhưng người ta thấy
rằng sự túc trực để bày tỏ lòng thành là điều cần thiết. Đó là một tâm tình rất
thiêng liêng cao quý mà bầu khí của các lễ nghi gia tiên đã đem lại.
Khi đón
nhận các truyền thống tốt đẹp của dân tộc, người Công giáo nhằm đạt được phần
tinh hoa, chứ không vụ vào những hình thức rườm rà. Tuy vậy, trong mức độ vừa
phải, hình thức vẫn cần thiết. Để phục hồi và phát huy được bầu khí linh thiêng
thuận lợi cho tình cảm và hạnh phúc gia đình, rất cần giữ lấy những hình thức
diễn tả tối thiểu và chính yếu.
Tối cuối
năm, gia đình đoàn tụ, giải trí chung với nhau, cùng thức đón giao thừa. Giây
phút kết thúc năm cũ và bắt đầu năm mới là lúc thật ý nghĩa để ca tụng Chúa,
Đấng làm chủ thời gian và lịch sử. Khí xuân mới cũng gợi cho ta nhớ đến công
trình sáng tạo của Ngài. Chúng ta
xin Chúa chúc lành cho một năm mới đang bắt đầu. Sau khi cầu nguyện, mọi người chúc tuổi nhau rồi đi ngủ.
Lễ giao
thừa không phải là lễ gia tiên. Lễ gia tiên đã được thực hiện vào lúc “tiên
thừa”, tức là lúc đầu hôm đêm cuối năm. Tuần hương thắp lúc giao thừa là để
kính thờ Đấng Tạo Hoá và cầu nguyện với Ngài.
Gia đình
sum họp buổi sáng đầu năm là điều rất quý giá. Thánh lễ ở nhà thờ xong, mọi
người về nhà ngay. Các cháu mừng tuổi ông bà, con cái mừng tuổi cha mẹ, mọi
người mừng tuổi nhau.
Trước
ngày lễ, người có tên thánh bổn mạng nên dành vài giờ tĩnh tâm cầu nguyện. Ngày
lễ, cả nhà đi dự lễ, rước lễ sốt sắng. Kinh tối, theo chương trình trong tuần
(nên hỏi linh mục về lời nguyện ngày lễ, chép sẵn từ trước). Nhớ nhắc con
thiêng liêng dọn mừng lễ bổn mạng. Hôm lễ, nên mời các con thiêng liêng dùng
cơm.
Trước
ngày lễ, người có lễ kỷ niệm nên dành vài giờ tĩnh tâm cầu nguyện. Ngày lễ, cả
nhà đi dự lễ, rước lễ sốt sắng. Trong giờ Kinh tối, gia đình cùng hiệp ý dâng
lời tạ ơn, đồng thời cũng nhắc nhớ nhau sống xứng đáng ơn gọi làm Kitô hữu.
Đây là
dịp vui của toàn gia đình. Những món quà nho nhỏ của mọi người vào dịp này là
một cách bày tỏ sự quan tâm và yêu thương nhau. Nên tổ chức một bữa ăn để tạo
thêm bầu khí yêu thương. Giờ kinh tối cũng là dịp để toàn thể gia đình cùng
hiệp thông với nhau trong niềm vui này.
Mỗi lần phong thánh, Hội
Thánh cũng ấn định ngày mừng lễ hằng năm, thường là vào ngày qua đời của vị
thánh. Ngày 22-10-2001 vừa qua, Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II đã phong chân
phước cho đôi vợ chồng người Ý là Luy và Maria Beltrame Quattrocchi. Tuy nhiên,
để ấn định ngày mừng lễ, ngài không chọn ngày qua đời của họ như thường lệ, mà
lại chọn ngày kỷ niệm lễ thành hôn của họ: ngày 25-11-1905.
Trước
ngày kỷ niệm lễ thành hôn, nếu có điều kiện, vợ chồng nên tĩnh tâm vài giờ, nhớ
lại tình thương Chúa và kiểm điểm đời sống để tiếp tục xây dựng hạnh phúc gia
đình. Ngày kỷ niệm, vợ chồng, con cái cùng đi dự lễ. Ở nhà, trong bữa ăn kỷ
niệm, nên nhắc đến niềm vui này. Những dịp khác trong năm có thể mang những
hình thức đơn giản, nhưng hôm nay phải là đại lễ của gia đình. Nếu được, cũng
nên mời vài đôi bạn thân thiết cùng dự bữa ăn và chia sẻ kinh nghiệm. Giờ kinh
tối, nên dành ít phút để dâng lên Chúa tâm tình tạ ơn, xin Chúa chúc lành và
củng cố mối giây yêu thương giữa hai vợ chồng và tất cả gia đình.
10.1.
Trong thánh lễ an táng cũng như trong những dịp cầu nguyện cho các tín hữu đã
qua đời, Hội Thánh cử hành mầu nhiệm phục sinh, xác tín rằng những người đã tin
vào Đức Kitô và đã chịu phép Rửa tội để nên chi thể Ngài, sẽ được cùng Ngài
vượt qua sự chết mà đến sự sống. Vì thế, mọi lời dẫn giải, lời ca, lời kinh
trong các dịp ấy phải diễn tả được niềm hy vọng vào đời sống vĩnh cửu. Trong
tinh thần đức tin, thân nhân của người mới qua đời cũng cần tỏ ra can đảm, bình
an, tránh khóc lóc ai oán.
10.2.
Người Công giáo đón nhận tất cả những gì tốt đẹp trong truyền thống dân tộc về
việc tôn kính ông bà tổ tiên cũng như về việc mai táng, nhưng dứt khoát loại bỏ
những chi tiết không phù hợp với đức tin, như coi ngày giờ, coi phương hướng,
rải giấy vàng bạc, vẽ bùa, đập chén bát khi động quan, vv...
10.3.
Tang phục: Nên có một dấu hiệu nào đó để nói lên tâm tình đau buồn thương tiếc
tự nhiên của ta, nhưng không nên để nó che mờ nỗi vui mừng lớn lao đích thực
của người con vừa được gọi về nhà Cha và niềm hy vọng vào một ngày kia sẽ gặp
lại người ấy trong hạnh phúc quê trời. Tránh những tang phục rườm rà gây cảm
tưởng mình hoàn toàn mất mát, thất vọng ê chề và những gì không rõ ý nghĩa.
10.4.
Mọi cách diễn tả trong tang lễ cũng như trong việc thờ kính tổ tiên phải có ý
nghĩa rõ ràng chính xác, hợp với đức tin và tình yêu thương. Làm một hành vi,
ta phải hiểu ý nghĩa của hành vi đó. Ví dụ, việc rảy nước thánh và vái kính thi
hài phải được hiểu đúng:
- Rảy nước thánh trên thi hài là để nhớ rằng nhờ nước rửa
tội, người tín hữu đã được ghi tên vào số những người được sống đời đời.
- Thắp nhang đèn, vái kính trước thi hài tín hữu là vì
thân xác ấy đáng tôn trọng: lúc còn sống, thân xác ấy đã là đền thờ Chúa Thánh
Thần, và giờ đây đang đợi chờ ngày sống lại.
10.5.
Trong việc cầu nguyện cho người quá cố, Lời Chúa là phần quan trọng, nên chọn
đoạn Kinh Thánh cho thích hợp.
10.6.
Người hướng dẫn các giờ cầu nguyện nên làm phấn khởi lòng trông cậy của thân
nhân người quá cố, cũng như hun đúc niềm tin của mọi người đang hiện diện,
nhưng phải liệu sao để không làm phật lòng những người đang buồn phiền.
Việc cầu
nguyện trong ngày giỗ vừa để cảm tạ Chúa đã giải thoát các bậc tổ tiên, đưa về
hưởng nhan Chúa, vừa để cầu xin Chúa sớm giải thoát những người đang phải ở
luyện ngục (thường đối với những người mới qua đời, ta hướng tới việc cầu hồn,
còn đối với những người đã qua đời từ lâu, ta có thể tin vào lòng Chúa nhân từ
mà dâng lời cảm tạ). Ngay cả những vị đã chết mà không chịu phép Rửa tội, ta
vẫn tin rằng Thiên Chúa nhân từ và đầy quyền năng đã có cách cứu vớt họ trong
Đức Kitô và nhờ Đức Kitô.
Giờ kinh
tối sẽ theo ngày trong tuần, với lời nguyện giỗ. Nếu là cầu hồn, thì theo mẫu
canh thức cầu nguyện cho tín hữu đã qua đời.
Cũng
đừng quên rằng chúng ta có thể cầu nguyện với những bậc tổ tiên đang được hưởng
hạnh phúc với Thiên Chúa. Nói đúng hơn, ta có thể xin họ cầu nguyện với Chúa
cho ta. Khi còn sống, họ đã yêu thương cầu nguyện cho ta, thì khi đã về với
Chúa, họ còn yêu thương ta hơn và lời cầu nguyện của họ còn hữu hiệu hơn.
1. H.
Những ngày lễ của gia đình mang ý nghĩa gì?
T. Những
ngày lễ của gia đình là dịp để mọi người quây quần bên nhau trong tình yêu
thương hiệp nhất, vun xới thêm tình nghĩa, duy trì những nét đẹp truyền thống
của gia đình mình.
2. H.
Đối với các dịp lễ của gia đình, ta nên tổ chức thế nào?
T. Ta
nên tổ chức đơn sơ, vừa phù hợp với nét đẹp của văn hoá dân tộc, vừa biểu lộ được đức tin Kitô giáo
của mình.
1. Ngày lễ nào trong gia đình đã để lại trong anh chị dấu
ấn sâu đậm nhất?
2. Những ngày lễ giỗ trong gia đình anh chị được tổ chức
thế nào?
3. Anh chị đã làm gì khi đến ngày sinh nhật hoặc ngày lễ
bổn mạng của cha mẹ, hoặc anh chị em trong gia đình?
Lạy Chúa,
Cha đã làm cho chúng con thành một gia đình.
Chúng con cần đến nhau
Chúng con yêu thương nhau.
Chúng con tha thứ cho nhau.
Chúng con làm việc với nhau.
Chúng con vui đùa có nhau
Chúng con cầu nguyện bên nhau.
Cùng với nhau
chúng con lắng nghe Lời Chúa
Cùng với nhau chúng con lớn lên trong Đức Kitô
Cùng với nhau chúng con yêu thương mọi người chung quanh
Cùng với nhau chúng con phụng thờ Chúa
Cùng với nhau chúng con hy vọng Nước Trời.
Lạy Chúa,
Đó là những
điều chúng con ước nguyện,
Xin giúp chúng con đạt tới
nhờ Đức Giêsu Kitô, Chúa chúng con. Amen.