Hầu
hết các học giả đều đồng ý Lu-ca là tác giả của cả hai sách Tin Mừng và Công vụ
Tông đồ. Như vậy Lu-ca cho chúng ta một
bộ sách mà chúng tôi có thể đặt tựa đề là:
Tập I, “Hành trình với Đức Giê-su để đến với Thiên Chúa” (Tin Mừng), và
Tập II, “Hành trình với Đức Giê-su và Giáo Hội để đến với Thiên Chúa” (Công vụ
Tông đồ). Cả hai tập đều trình bày sứ
điệp phổ quát ơn cứu độ cho muôn dân, một điểm chúng ta sẽ khám phá trong Hành
trình 3 khi học hỏi về lời tiên tri của ông Si-mê-on (Lu-ca 2:32).
Chúng
ta hãy đọc lại sứ điệp phổ quát ấy trong cả hai đoạn Tin Mừng Lu-ca.
Bạn hãy đọc Lu-ca 3:6 và 24:47-48.
Trong
hai đoạn này, chúng ta thấy rằng “hết mọi người phàm sẽ thấy ơn cứu độ của
Thiên Chúa” (Lu-ca 3:6), đó là điều “phải nhân danh Người mà rao giảng cho muôn
dân, bắt đầu từ Giê-ru-sa-lem” (Lu-ca 24:47).
Việc
nhắc tới Giê-ru-sa-lem trong Lu-ca 24:47 không chỉ có ý nói về một địa
danh. Giê-ru-sa-lem biểu tượng cho nơi
người ta gặp được Thiên Chúa. Qua suốt
Tin Mừng, Lu-ca sẽ bảo chúng ta phải lên đường đi Giê-ru-sa-lem. Hành trình lên Giê-ru-sa-lem – trên đường đi
gặp Thiên Chúa – cũng quan trọng y như chính điểm hẹn Giê-ru-sa-lem vậy. Giê-ru-sa-lem là nơi đến sau hết vì đó là nơi
Thiên Chúa ngự trị.
Sử dụng biểu tượng Giê-ru-sa-lem cũng
giống như một chuyến đi nghỉ hè của Elizabeth vợ tôi và tôi. Mùa hè sau khi lấy nhau, chúng tôi du lịch
lên vùng đông bắc và trung tây Hoa-kỳ.
Mục đích chuyến đi là mừng hôn nhân của chúng tôi với những gia đình và
bạn bè không thể tới được trong ngày cưới.
Tuy nhiên, mùa hè năm ấy không chỉ để đi từ thành phố này tới thành phố
nọ. Thực ra tất cả mùa hè đã được sử dụng
để chúng tôi bắt đầu hành trình như vợ chồng cùng nhau tiến đến điểm hẹn cuối
cùng là làm gương cho cộng đồng Ki-tô về những gì Thiên Chúa muốn mọi người
trong bậc sống gia đình phải làm. Tại
nhiều địa điểm trên đường đi, chúng tôi đã sống hành trình ấy với gia đình và
bạn bè. Những biến cố và những người
chúng tôi gặp cũng quan trọng như cuộc du hành của chúng tôi từ nơi này đến nơi
khác. Chúng tôi hy vọng tiếp tục cuộc
hành trình tiến đến đích qua cuộc sống của chúng tôi. Cũng như trong Tin Mừng Lu-ca, điểm kết thúc
của hành trình chỉ quan trọng do những gì đã cảm nghiệm được trên đường đi.
Cũng
như các tác giả Tin Mừng khác, Lu-ca sử dụng một số kỹ thuật độc đáo để trình
bày trong hai cuốn sách của ngài. Sử
dụng kỹ thuật song hành, Lu-ca trải ra cả sách Tin Mừng lẫn Công vụ Tông đồ để
bổ sung cho nhau và làm thành một tác phẩm hoàn hảo.
Bạn hãy đọc những đoạn sau đây, trước
là Tin Mừng và sau là Công vụ Tông đồ.
(Thí dụ: đọc Lu-ca 1:3-4 trước,
rồi Công vụ 1:1 sau). Bạn hãy viết mô tả
thật ngắn mỗi hành động được diễn tả trong đoạn thuật.
Lu-ca
1:3-4
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
Lu-ca
3:22
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
Lu-ca
5:17-26
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
Lu-ca
7:11-17
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
Lu-ca
22:66
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
Lu-ca
23:4
Công
vụ 1:1
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
Công
vụ 2:2-4
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
Công
vụ 3:1-10
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
Công
vụ 9:36-43
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
Công
vụ 23:1
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
Công
vụ 23:26-29
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
Khi so
sánh hai trích dẫn với nhau, tôi nhận thấy có những giống nhau sau đây:
Những
thí dụ ở trên từ sách Tin Mừng và Công vụ cho thấy song hành là kỹ thuật viết
văn thường dùng trong tác phẩm của Lu-ca.
(Cấu trúc song hành trình bày theo một hình thức tương tự những tư tưởng
hoặc những cách diễn tả có nội dung và ý nghĩa giống nhau). Kỹ thuật này khích lệ độc giả hãy khám phá ra
liên hệ giữa hai tác phẩm của Lu-ca. Bạn
hãy lưu ý là Lu-ca 1:3-4 và Công vụ 1:1 đều nói viết gửi cho Thê-ô-phi-lô, một
danh xưng Hy-lạp quen thuộc có nghĩa là người bạn của Thiên Chúa. Không rõ cả trong Tin Mừng lẫn Công vụ, nhân
vật này là một cá nhân có thực hay chỉ là một nhân vật tượng trưng ám chỉ hết
mọi tín hữu hoặc các người bạn của Thiên Chúa.
Nếu coi như Lu-ca muốn gửi tác phẩm ngài viết cho các người bạn của
Thiên Chúa, thì chúng ta có thể coi mình chính là Thê-ô-phi-lô.
Ngoài những song hành giữa Tin Mừng và
Công vụ, Lu-ca cũng sử dụng lối song hành ngay trong sách Tin Mừng. Chúng ta sẽ khám phá ra sự song hành này
trong Tin Mừng khi học hỏi về những câu truyện sinh nhật trong Lu-ca 1 và 2 ở
Hành trình 3.
Bây
giờ chúng ta có thể học về những đặc tính khác trong lối viết của Lu-ca.
Bạn hãy đọc Lu-ca 2:25-35 và Lu-ca
2:36-38.
Đọc Lu-ca 10:25-37 và Lu-ca 10:38-41.
Đọc Lu-ca 15:4-6 và Lu-ca 15:8-9.
Trong khoảng trống dưới đây, bạn hãy
trả lời câu hỏi sau:
Bạn đã
khám phá được những gì trong ba cặp trình thuật này?
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
Những
thí dụ này cho thấy sự quân bình giữa những câu truyện về đàn ông và những câu
truyện về phụ nữ. Chính lối quân bình
này nói lên rõ rệt một trong những chủ đề chính của Lu-ca: Ơn cứu độ được ban cho mọi người.
Ngoài sự
quân bình giữa đàn ông và phụ nữ còn có một loại quân bình giữa Lu-ca với những
tác giả Tin Mừng khác, Mác-cô và Mát-thêu.
Mát-thêu, Mác-cô và Lu-ca được gọi là Tin Mừng Nhất lãm. Từ Nhất lãm là từ Hy-ngữ, có nghĩa là nếu đặt
ba sách Tin Mừng này bên cạnh nhau thì người ta thường thấy xét theo chất liệu
chúng có cùng một (syn) cái nhìn (optic).
Bạn hãy đọc Lu-ca 3:21-22.
Đọc Mác-cô 1:9-11.
Đọc Mát-thêu 3:13-17.
Bạn
hãy lưu ý sự giống nhau trong ba trình thuật về việc Đức Giê-su chịu phép
rửa. Các học giả đã nhận thấy nhiều đoạn
khác cũng giống nhau giữa các tác giả Tin Mừng Nhất lãm. Sự giống nhau này đưa chúng ta tới lý thuyết
cho rằng các tác giả Tin Mừng Nhất lãm đã mượn tài liệu của nhau. Lý thuyết vững nhất chủ trương Mác-cô là tác
giả đầu tiên, còn Lu-ca và Mát-thêu sử dụng tài liệu của ngài. Trong phần Vào đề, tôi đã so sánh Lu-ca với
Mác-cô để xác định thời gian viết Tin Mừng Lu-ca là vào khoảng năm 85 sau công
nguyên.
Các
học giả cũng ghi nhận rằng một số nguồn liệu là chung cho cả Lu-ca lẫn
Mát-thêu, chứ không phải cho Mác-cô. Sau
đây là hai thí dụ:
Bạn hãy đọc Lu-ca 3:7-9 và Mát-thêu
3:7-10.
Đọc Lu-ca 6:20-24 và Mát-thêu 5:3-12.
Qua
những thí dụ này và những thí dụ khác, rõ ràng Lu-ca và Mát-thêu đã sử dụng
chung một nguồn liệu vô danh chứa đựng những lời giảng của Đức Giê-su. Trong việc học hỏi Kinh Thánh, nguồn liệu vô
danh này được gọi là Nguồn Q, bởi từ Đức-ngữ quelle có nghĩa là nguồn
liệu.
Nếu so
sánh thêm nữa giữa nội dung của Tin Mừng Nhất lãm, chúng ta sẽ nhận ra một số
câu truyện chỉ gặp thấy nơi một thánh sử nào đó thôi. Thí dụ, trong Tin Mừng Lu-ca, tất cả phần
Lu-ca 9:51 – 19:27 không thấy có trong hai tác giả Tin Mừng kia.
Do đó, lý thuyết thông thường về Kinh
Thánh cho rằng Lu-ca đã thu thập nguồn liệu của ngài từ Mác-cô, Nguồn Q và
những nguồn tư liệu của ngài. Biểu đồ
sau đây đã được các học giả Kinh Thánh sử dụng để diễn tả lý thuyết ấy:
Mác-cô Nguồn
Q
Một
loại quân bình khác được sử dụng qua cách những câu truyện được thâu thập và
sắp đặt để làm thành sách Tin Mừng.
Trong Hành trình 1, chúng ta đã định nghĩa Kinh Thánh là một cuốn sách
đức tin, được viết do những người có đức tin cho một cộng đoàn đức tin. Những cảm nghiệm đức tin này trước hết được
chia sẻ bằng cách truyền khẩu. Khi người
ta sợ rằng những câu truyện ấy có thể mai một đi, thì người ta thâu thập lại và
viết xuống. Vậy khi viết Tin Mừng, tác
giả đã lựa lọc qua những câu truyện, chọn lựa và sắp đặt lại những câu truyện
nói lên điều gì đó về đức tin cho cộng đoàn của ngài được biết. Trong khi phát biểu điều nào đó về đức tin
với cộng đoàn, tác giả lưu tâm tới sứ điệp cốt yếu của câu truyện hơn là để ý
ghi lại những lời nguyên thủy của
câu truyện.
Việc ghi lại những lời nguyên thủy là
việc khó thực hiện được khi một câu truyện đã chuyển từ người này tới người
khác. Lại càng khó hơn nữa khi câu
truyện được kể đi kể lại trong một thời gian.
Về thời gian viết Tin Mừng, chúng ta đã cho là Lu-ca được viết khoảng
năm 85 sau công nguyên, nghĩa là khoảng 52 năm sau khi Đức Giê-su phục sinh,
lúc ấy những câu truyện bắt đầu được các môn đệ Ngài lập đi lập lại (Phục Sinh
là khoảng năm 33 sau công nguyên). Các
học giả tin rằng giữa thời gian từ khi câu truyện được truyền khẩu cho tới khi
thành văn, câu truyện đã trải qua ba giai đoạn:
1)
là những gì Đức Giê-su đã thực sự nói,
2)
là những gì các môn đệ đã rao giảng về Đức Giê-su
và về những lời giảng của Ngài, và
3)
những gì đã được viết về các điều Đức Giê-su đã
nói.
Đức
Giê-su trong khi thi hành sứ vụ đã huấn luyện các môn đệ và dạy cho họ biết về
Nước Trời. Đó là giai đoạn thứ nhất.
Sau
khi Đức Giê-su chết và sống lại, các môn đệ đã rao giảng sứ điệp của Đức Giê-su
cho các cộng đoàn. Việc rao giảng này đã
được quy hướng về những cộng đoàn đặc biệt và dựa trên mức độ nhớ lại
những lời giảng của Đức Giê-su thôi chứ không phải chính những lời nguyên thủy
của Ngài. Đó là giai đoạn thứ nhì.
Sau
hết, một tác giả (thí dụ như Lu-ca) đã giữ lại những câu truyện khỏi bị mai một
và công việc rao giảng được thực hiện bằng sách vở. Đây là giai đoạn thứ ba.
Sau
cùng, Lu-ca đã khai triển một số chủ đề trong sách của ngài. Khác với những tác giả kia là sách Tin Mừng
của các ngài có thể phân chia thành từng phần, thì Lu-ca lại sắp đặt sách Tin
Mừng của ngài theo những chủ đề liên hệ với nhau. Chủ tâm của ngài là làm sao để cho nội dung
sách Tin Mừng tự nói lên được qua những chủ đề này hơn là trình bày một luận đề
chính. Trong những Hành trình tiếp theo,
chúng ta sẽ học hỏi về những chủ đề của Lu-ca như niềm vui, tha thứ, sứ vụ
trong mọi lãnh vực, công việc của Thánh Thần, cầu nguyện, tôn trọng phụ nữ, và
công bình.
Trong
Hành trình 2, bạn đã khám phá những điều sau đây:
Flanagan,
Neil. Mark, Matthew and Luke: A Guide to the Gospel Parallels.
Collegeville, Minn.: The Liturgical Press, 1978.
Throckmorton,
Burton H., ed. Gospel Parallels: A
Synopsis of the First Three Gospels.
rev. ed. Nashville, Tenn.: Thomas Nelson, Inc., 1979.