TRUYỀN GIÁO - ĐỐI THOẠI
TÌM HIỂU VÀ LẮNG NGHE
“Xin ban cho tôi tớ Chúa đây, một tâm
hồn biết lắng nghe”. (1V 3,9)
Để đối thoại,
trước tiên đòi ta phải tìm hiểu và lắng nghe người khác. Không có bước đầu này
thì không thể có những bước kế tiếp, hoặc chỉ có một cách chủ quan, võ đoán và
những lý lẽ bên ngoài. Cần phải đi vào bên trong con người để nhận ra tâm tư,
nguyện vọng, quan điểm và sự thật. Tìm hiểu và lắng nghe giúp ta gột rửa những
thành kiến, định kiến và đi vào sự thông giao.
I. TÌM
HIỂU
1. Đừng
căn cứ vào bề ngoài.
Điều khó khăn
trong đối thoại thường là do ta không chịu tìm hiểu kỹ về nhau, mà chỉ nghe theo
dư luận, hoặc chỉ dựa vào những gì bề ngoài: “Xem mặt bắt hình dong”. Vẫn biết rằng “Trăm nghe không bằng một thấy”, nhưng thấy cái gì? thấy như thế
nào? Phải đặt lại cái thấy của mình bằng việc tìm hiểu cặn kẽ, đừng vội quyết
đoán. Chúng ta hãy đọc lại câu chuyện của Khổng Tử và Nhan Hồi:
Thời Đông Chu
bên Tàu, chiến tranh liên miên, dân chúng lầm than đói khổ... Thầy trò Khổng Tử
trên đường từ Lỗ sang Tề cũng lâm vào cảnh rau cháo cầm hơi và có nhiều ngày
phải nhịn đói, nhịn khát. May mắn thay, có một nhà hào phú đem biếu thầy trò
một ít gạo. Khổng Tử liền phân công Tử Lộ dẫn các môn sinh vào rừng kiếm rau,
còn Nhan Hồi thì đảm nhận việc thổi cơm.
Khi Nhan Hồi
thổi cơm ở nhà bếp, Khổng Tử nằm đọc sách ở nhà trên, đối diện với nhà bếp,
cách một cái sân nhỏ. Đang đọc sách bỗng nghe một tiếng "cộp" từ nhà
bếp vọng lên, Khổng Tử liếc mắt nhìn xuống thì thấy Nhan Hồi từ từ mở vung, lấy
đũa xới cơm cho vào tay và nắm lại từng nắm nhỏ... Xong, Nhan Hồi đậy vung lại,
liếc mắt nhìn chung quanh... rồi từ từ đưa cơm lên miệng... Thấy vậy, Khổng Tử
đau lòng thở dài, ngửa mặt lên trời mà than rằng: "Chao ôi! Học trò giỏi nhất của ta mà lại đi ăn vụng thầy, vụng
bạn, đốn mạt như thế này ư? Bao nhiêu kỳ vọng ta đặt vào nó thế là tan thành
mây khói!".
Khi dọn cơm
lên, Khổng Tử mới nói: "Các con ơi!
Chúng ta đi từ đất Lỗ sang Tề đường xa vạn dặm, thầy rất mừng vì trong hoàn
cảnh loạn lạc, dãi nắng dầm mưa, đói khổ như thế này mà các con vẫn giữ được
tấm lòng trong sạch, vẫn yêu thương đùm bọc nhau... Hôm nay, ngày đầu tiên đến
đất Tề, may mắn thầy trò ta lại có được bữa cơm... Thầy chạnh lòng nhớ đến quê
hương nước Lỗ, nhớ đến cha mẹ... nên thầy muốn xới một bát cơm để cúng cha
mẹ... Nhưng không biết nồi cơm này có sạch hay không?"
Tất cả học trò
không rõ ý Khổng Tử muốn nói gì. Bấy giờ Nhan Hồi liền chắp tay thưa: "Dạ thưa thầy, nồi cơm này không được
sạch." Khổng Tử hỏi: "Tại
sao?"
Nhan Hồi thưa:
"Khi cơm chín con mở vung ra xem thử
cơm đã chín đều chưa, chẳng may một cơn gió tràn vào, bồ hóng và bụi trên nhà
rơi xuống làm bẩn cả nồi cơm. Con đã nhanh tay đậy vung lại nhưng không kịp.
Sau đó con liền xới lớp cơm bẩn ra, định vứt đi... nhưng lại nghĩ: cơm thì ít,
anh em lại đông, nếu bỏ lớp cơm bẩn này thì mất một phần ăn. Vì thế con đã mạn
phép thầy và tất cả anh em, ăn trước phần cơm bẩn ấy, còn phần cơm sạch để dâng
thầy và tất cả anh em... Bây giờ, con xin phép không ăn cơm nữa, con chỉ ăn
phần rau”.
Nghe Nhan Hồi
nói xong, Khổng Tử ngửa mặt lên trời mà than rằng: "Chao ôi! Thế ra trên đời này có những việc chính mắt mình trông
thấy rành rành mà vẫn không hiểu được đúng sự thật! Suýt chút nữa là Khổng Tử
này trở thành kẻ hồ đồ!"
Khổng Tử ít ra
còn thể hiện thái độ để Nhan Hồi hiểu ý mà tỏ rõ sự tình. Còn chúng ta, nhiều
khi chỉ thầm lặng đánh giá người khác và rồi mang nặng một thành kiến về họ,
không chịu tìm hiểu nguyên do của vấn đề và nhất là chẳng cho họ một cơ hội
giải thích.
Bên
ngoài dễ làm ta lầm lẫn, vì “thấy vậy mà
không phải vậy”. Cái ta thấy trước mắt có thể chỉ là hiện tượng hay sự kiện
bề mặt, còn ý nghĩa và sự thật nằm ở bên trong. Hơn nữa, có những nguyên nhân
sâu xa mà ta không thể biết ngay được, và người khác cũng chưa thể nói được.
Ngoài ra, lời
nói và thái độ của người khác có khi chỉ là sự bức xúc nhất thời, do những chấn
động tâm lý, do sự bất ổn về sức khỏe thể chất hay tinh thần,v.v... Chẳng may
ta quyết đoán tiêu cực về họ trong tình trạng như vậy thỉ quả thật bất công, vì
đó không phải là con người thật của họ. Quyết đoán sai lầm và tiêu cực, khiến
ta và người khác đều bị tổn thương, mang thêm ác cảm và bất mãn, đồng thời có
thể đánh mất một người bạn tốt.
2. Đừng
căn cứ vào những gì đã biết
Khi đối thoại,
ta hay dựa vào những gì mình đã nghe, đã biết về người khác, nên có một cái
nhìn cứng đọng về họ, thấy họ vỏn vẹn chỉ có thế thôi. Đó là cái biết hẹp hòi,
nông cạn, tự giới hạn và chặng đứng mình trong tương quan với tha nhân. Đời
sống con người là một mầu nhiệm sâu thẳm, không chỉ có thế thôi. Con người được
dựng nên theo hình ảnh của Thiên Chúa, đang nằm trong tiến trình trở nên chính
mình, “hoàn thiện như Cha trên Trời”.
Đó là khát vọng thâm sâu mà Chúa đã đặt để nơi mỗi người.
Những gì đã
biết dễ làm nên những thành kiến và quyết đoán về nhau cách sai lạc, nên việc
đối thoại không còn trong sáng và chân chính. Có thể hôm qua người khác như thế
này, nhưng hôm nay có thể họ đã đổi khác rồi. Dù sao thì cũng phải cho mình cái
nhìn mới để có thể khám phá những cái mới còn đang tiềm ẩn nơi tha nhân, mà
chưa có cơ hội bộc phát.
Kinh nghiệm
sống với nhau cho thấy có những hiểu lầm không tài nào xóa được, làm bế tắc mọi
cuộc đối thoại chỉ vì đã có thành kiến với nhau. Chính vì vậy mà ta phải đến
với người khác với một cái nhìn mới trong hiện tại, cái nhìn chưa bị vẩn đục dù
có biết về họ thế này hay thế khác. Với tâm thế đó, ta mới có thể lắng nghe tận
nguồn cơn.
II. LẮNG
NGHE
Thiếu lắng nghe sẽ thất bại trong đời, không thể nên
người tốt, mà còn dễ trở thành kẻ hàm hồ, cổ hủ, cố chấp. Mỗi ngày lớn lên thì
khả năng lắng nghe cũng phải lớn thêm. Biết lắng nghe cho rõ thì mới biết nói
cho đúng. Lắng nghe giúp ta học hỏi rất nhiều và biết nhận định rất sâu. Muốn
lắng nghe và thấu hiểu người khác thì trước tiên phải biết lắng nghe và thấu
hiểu chính mình.
1. Lắng
nghe chính mình
Cần thường xuyên lắng nghe chính mình, để biết mình như
thế nào? tình trạng ra sao? đang mong cái gì? Đang muốn cái chi? Điều nào là
chính yếu quan trọng và điều nào chỉ là phụ thuộc thường tình? Hãy lắng nghe những
điều tích cực và cả những điều tiêu cực trong mình: những vang vọng của giận
hờn và ghen ghét, của những tự mãn và nghi kỵ, của những phê phán và xét đoán,
của những phân biệt và loại trừ, v.v... Tuy nhiên, đừng vội phê phán gì cả, chỉ
lắng nghe thôi và biết mình là như thế.
Nhờ biết lắng nghe chính mình mà ta khám phá ra những ngõ
ngách còn sâu kín và mờ tối trong tâm hồn, để đưa ra vùng ánh sáng của sự bình
yên. Trong thinh lặng lắng nghe chính mình, ta có khả năng tách rời khỏi mình,
đồng thời biết tách ly khỏi sự ràng buộc của hoàn cảnh, của những áp lực ngoại
tại, của thế thái nhân tình... để thực hiện quyền làm chủ của mình. Khi làm chủ
được mình ta mới đủ sáng suốt, bản lĩnh và khách quan để lắng nghe tha
nhân từ những gì sâu thẳm trong lòng họ.
2. Lắng
nghe tha nhân.
Mình cần sự lắng nghe, hiểu biết, cảm thông và nâng đỡ
trong cuộc sống thế nào thì người khác cũng vậy. Nhưng điều nghịch lý là ai
cũng muốn người khác lắng nghe mình, nhưng mình chẳng mấy khi chịu lắng nghe
ai. Nhiều khi sống bên nhau nhưng tâm hồn lại xa cách nhau, ở với nhau nhưng
không hiện diện cho nhau, người ở nhưng lòng không ở, mỗi người một thế giới
đơn độc, không ai hiểu ai, chỉ vì thiếu lắng nghe nhau. Không chỉ nghe qua lời
nói bên ngoài, mà còn nghe được tâm ý bên trong. Không chỉ nghe qua loa mà nghe
thật lòng. Nghe như vậy mới thấu hiểu điều người khác muốn nói.
Trong Hán Văn có chữ “đế thính” nghĩa là “nghe hết lòng”:
nghe hết lòng thì người khác mới dám nói thật lòng.
Trong tiếng Anh cũng có chữ “listening deeply” nghĩa là
“nghe thật sâu”: nghe thật sâu ta mới cảm thấu tâm ý và nỗi lòng kẻ khác.
Trong tiếng Việt chữ “lắng nghe” còn có một ý nghĩa thâm
trầm hơn nữa: phải “lắng” mới “nghe” được. “Nghe” mà không “lắng” lòng xuống,
không dừng lại suy tư, không gạn đục khơi trong, không xóa bỏ định kiến, không
dẹp tan phiền não đang chế ngự trong tâm, thì không thể thấu hiểu điều mình
nghe. Còn nôn nóng trong lòng, còn giận hờn bực tức, thì không thể nghe được,
hoặc nghe sai lạc, nghe không chính xác, càng gây thêm bức xúc và thương tổn
cho mình.
“Lắng chính là sự im lặng của con tim...
Khi ta im lặng, dừng hết mọi lao xao, buông xả hết những mong cầu hay chống
đối, ta sẽ nghe được rất nhiều tiếng động chung quanh đang diễn ra. Dù đó là
tiếng thở dài não ruột của người kia ở nơi xa hay cả tiếng vô thanh của dòng
sông, của ngọn đồi. Cuộc sống bận rộn quá, dễ khiến ta quên đi thói quen lắng
nghe sâu sắc bằng trái tim. Nhiều khi, người kia đã nói rõ ràng ra mà ta còn
chưa chịu hiểu huống chi chỉ nói nửa câu hoặc im lặng để ta tự suy gẫm… Bởi có
những niềm đau đã giấu kín trong lòng thì không thể dễ dàng nói ra khi người
nghe không thể hiện được độ rung cảm chân thành từ nơi trái tim. Chỉ cần im
lặng lắng nghe mà đừng vội can thiệp hay phán xét để ta hiểu được những ngõ
ngách sâu kín trong tâm hồn”[1].
3. Tính
cách lắng nghe
- Nhẫn nại và khiêm tốn. Có những người giải bày tâm sự trắc
trở của họ cách lượm thượm, dài dòng, dai dẳng, khiến ta ngán ngẫm. Dù vậy, ta
vẫn phải nhẫn nại để nghe họ, thì mới có thể nói cho họ nghe. Có thể ta chưa
nói được gì, nhưng thái độ tận tình lắng nghe cũng đã khiến họ cảm thấy an vui
và cảm nhận sức sống mới.
Khi có chuyện hiểu lầm, bất hòa, mâu thuẫn, thì càng cần
phải lắng nghe nhau bày tỏ. Hãy tập lắng nghe từ chính trái tim mình dù cho
người kia có nói những lời chói tai, sai sự thật, hay chua chát nặng nề thì ta
vẫn khiêm tốn và im lặng lắng nghe. Lắng nghe như thế ta mới biết được những
nguyên nhân sâu xa, và cảm thấu hết nỗi đau mà người kia phải gánh chịu. Điều
này chẳng dễ chút nào, nhất là khi người kia vẫn khăng khăng chủ quan, cố chấp
và có những lời nói trịch thượng gây tổn thương. Nhưng sự nhẫn nại và khiêm tốn
lắng nghe là sức mạnh nội tâm, có khả năng hóa giải dần dần những bất đồng và
đố kỵ đã nhen nhúm từ lâu.
- Đơn sơ và chân thành: lắng nghe những điều người khác muốn nói chứ
không phải những điều mình muốn nghe. Lắng nghe không phải mong tìm những sơ hở
hay khiếm khuyết của đối phương để biện bạch hay chống trả, nhưng để khám phá
và tiếp nhận những điều hay lẽ phải, cả những điều không hay không phải. Cái dở
của người khác biết đâu lại là chính cái dở của mình.
Lắng
nghe là cơ sở cho những điều mình muốn nói. Muốn lắng nghe người khác phải có
khả năng lắng nghe chân lý. Chân lý không phải là người khác, cũng không phải
là mình, nhưng chân lý tiềm ẩn nơi nhau: phía sau của những ngôn từ, cách thế
và hình thức đối thoại; phía dưới những quan niệm, cá tính và quan điểm dị
biệt; trong tấm lòng và trên những lý lẽ.
III. ỨNG DỤNG LỜI CHÚA
1. Lc. 10, 38-42:
Câu chuyện Matta và Maria đón tiếp Chúa Giêsu
Matta và Maria đều tỏ lòng hiếu khách khi đón tiếp Chúa Giêsu đến thăm,
nhưng hai chị em đón tiếp bằng hai thái độ khác nhau. Thái độ đáng quí trọng chắc
chắn hệ tại sự trân trọng lắng nghe khách và đáp ứng nhu cầu của khách hơn là
bắt khách phải chiều theo sự đón tiếp của mình.
Theo R.
Meynet:
- Matta tiếp đón Chúa Giêsu vào nhà thì cô lo lắng mọi sự chỉ trừ Chúa. Cô
không quan tâm đến nhu cầu của Chúa Giêsu: Ngài cần thiết điều gì, mong muốn
điều chi? Vì đặt nặng bản thân và công việc của mình, nên sự phục vụ của cô lấn
lướt cả vị khách, và ganh tỵ ngay cả với em mình. Điều Chúa mong thì cô không
làm, và điều cô làm thì Chúa lại không mong. Nhìn thấy nhau nhưng không gặp gỡ
nhau, gặp gỡ nhau nhưng lại không hiểu nhau. Không hiểu nhau nên không thể đáp
ứng nhu cầu của nhau, và như vậy cuộc gặp gỡ hay đối thoại là một thất bại, vì
mình không có khả năng lắng nghe người khác.
- Về phần Maria, cô giữ một thái độ xứng hợp nhất, ngồi bên chân Chúa và
chăm chú lắng nghe. Cô đã quên tất cả mọi sự, trừ Chúa. Khi gặp gỡ Chúa, Maria
nhạy bén đón biết nhu cầu muốn chia sẻ, muốn tâm sự của Ngài sau những nặng nề,
mệt nhọc, căng thẳng vì sứ vụ... Maria chỉ biết lắng nghe với cả tâm tình yêu
mến, và đó là tất cả mong muốn của Chúa Giêsu lúc đó, còn cái gì khác chỉ là
phụ thuộc.
Đó cũng là cách ta tiếp xúc và đối thoại với tha nhân. Mỗi khi tiếp xúc với tha nhân là
mỗi lần ta hiện diện trước Thiên Chúa, vì nơi mỗi con người đều mang
dấu ấn thần linh - nơi Thiên Chúa ngự trị, ngay cả khi họ đánh mất những nét
tương đồng với Thiên Chúa. Buồn thay nhiều khi tha nhân hoặc chính ta trở thành
một bức màn che chắn Thiên Chúa, thay vì phản ảnh dung nhan sáng ngời của Ngài.
Dù sao đi nữa thì mọi tiếp xúc với tha nhân trong hiện tại đòi ta phải vét cạn
mọi ảo tưởng về bản thân mình để có một thái độ hiện thực của lòng yêu mến. Mọi
quan hệ với tha nhân, tuy thật bình thường, nhưng luôn là cơ may tuyệt vời để
sống giây phút hiện tại với Chúa và hoàn tất điều Ngài muốn thực hiện nơi ta,
khi ta biết tìm hiểu và lắng nghe họ.
2. Mt 14, 13-21: Phép lạ của sự lắng nghe
Theo tường thuật của thánh Matthêu, phép lạ diễn ra ngay
từ lúc đám đông tìm kiếm Chúa. Họ tìm Chúa để được nghe lời Người rao giảng. Họ
muốn tìm ra chân lý của cuộc đời. Họ muốn hiểu về giá trị và mục đích của cuộc
sống. Thực sự họ đã say mê khi nghe Chúa giảng về Nước Trời. Họ đã bị lôi cuốn
bởi lời rao giảng của Chúa đến mức độ quên cả thời gian. Trời đã tối mà xem ra
dân chúng vẫn chưa muốn rời xa Chúa. Họ vẫn muốn được nghe lời hằng sống phát
ra từ môi miệng Chúa. Nhờ biết lắng nghe Chúa, mà người ta biết lắng nghe nhau.
Thánh Matthêu còn kể tỉ mỉ là số lượng khoảng trên 5000
người đàn ông, không kể phụ nữ và trẻ em. Đây cũng là một sự kiện lạ mà cho tới
hôm nay dù rằng có âm thanh hỗ trợ, có phương tiện tối tân vẫn khó khăn truyền
tải sứ điệp đến với thỉnh giả tại bãi biển đầy sóng gió ồn ào. Thế mà, lời rao
giảng của Chúa Giêsu lại đến với tai mọi người. Mặc dù không micro, không loa
phóng thanh. Ngài nói trong gió trời lồng lộng, trong sóng vỗ miên man mà ai
cũng nghe được. Ai cũng hiểu. Ai cũng say sưa nghe giảng.
Quả thực, đây là một phép lạ! Phép lạ của sự tôn trọng và lắng
nghe. Họ tôn trọng Chúa là người
đang nói và cũng tôn trọng tha nhân là người đang lắng nghe. Thông thường ai
cũng muốn nói, nhưng ở đây hầu như ai cũng muốn lắng nghe. Chính nhờ thế mà đám
đông đã tạo thành một không gian thanh bình, một nơi chốn của thinh lặng cho
con tim rung cảm chan hoà yêu thương và tôn trọng lẫn nhau.
Và hôm nay phép lạ đó vẫn có thể tái diễn trong cuộc sống
khi chúng ta biết lắng nghe, tôn trọng lẫn nhau, biết cảm thông và nhường nhịn
nhau. Thế giới hôm nay rất cần phép lạ này để thế giới được thanh bình hơn. Để
con người biết đối thoại với nhau trong chân thành, cởi mở và yêu thương. Một
thế giới mà con người biết lắng nghe và tôn trọng ý kiến của nhau, đó cũng là
một thế giới hòa bình, một thế giới của bình an mà người người biết trao cho
nhau niềm vui và hoan lạc hạnh phúc. Một thế giới mà còn đầy những hiềm khích,
nói xấu, bỏ vạ cáo gian thì làm sao có những giây phút bình yên. Một thế giới
chưa an bình, một xã hội chưa an hòa, một cộng đoàn chưa an vui, là vì bản thân
ta chưa biết lắng nghe Chúa, chưa biết lắng nghe nhau. Chúng ta còn đặt nặng
bản thân mình nên chưa thực tâm muốn nghe anh em.
Nét đẹp của bài Phúc Âm trên không chỉ dừng lại ở việc
con người biết lắng nghe và tôn trọng nhau mà còn quan yếu ở chỗ sự chia sẻ
lương thực được trao tặng cho nhau. Cho dù chỉ với phần lương thực quá ít ỏi
của một đứa bé. Thế nhưng, với 5 chiếc bánh và hai con cá được trao ban từ lòng
quảng đại đã được Chúa nhân lên đến nỗi nuôi đủ 5 ngàn người ăn, không kể đàn
bà và trẻ con.
Biết
lắng nghe bằng con tim là cách chia sẻ và trao tặng chính bản thân mình cho tha
nhân, là góp phần làm nên sự sống cho nhau. Xin cho chúng ta luôn đơn sơ nhỏ bé
để dễ dàng lắng nghe và tôn trọng lẫn nhau, để xây dựng một nền văn minh tình
thương.
Lm. Thái Nguyên