Cho Tròn Chữ Hiếu
( trích “GIA PHẢ DÒNG
HỌ PHẠM CÔNG LỘC”,
Phạm Công Phương, Đà
Lạt 1998, trang 261-299)
“Công cha
như núi Thái Sơn
Nghĩa mẹ
như nước trong nguồn chảy ra
Một lòng
thờ mẹ kính cha
Cho tròn
chữ hiếu mới là đạo con”
Một đứa bé vừa mở mắt chào đời đã
nghe văng vẳng câu hát ấy bên tai. Vũ trụ thiên nhiên hùng vĩ bao la, sánh ví
công ơn cha mẹ như thế không có gì là qúa. Mỗi người chúng ta sinh ra và lớn
lên dưới mái ấm gia đình, có ông bà cha mẹ, có tình thương yêu đậm đà nhất. Làm
sao chúng ta có thể kể hết công ơn sinh thành dưỡng dục của cha mẹ tổ tiên !
Còn gì cao qúi hơn khi tình thương đáp lại tình thương ! Đó là hiếu đạo.
Thế nhưng bẵng đi một thời gian
dài những cử chỉ hiếu kính ấy đã có sự thay đổi cung cách khi đạo Công Giáo
được rao giảng tại Việt Nam, mà ngay cả người lương cũng không hẳn đã tường tận
các tập tục thờ cúng tổ tiên. Ngày nay hoàn cảnh môi trường đã thay đổi nhiều,
chúng tôi muốn trở về nguồn, tìm lại bóng dáng thân quen của cái nhà mà ông cố ông
cha đã lập ra, tìm lại sự dịu dàng tươi mát vẫn có nơi ‘ao nhà’ mà vẫn không hổ
mặt với người sau khi đã gạn đục khơi trong.
I - Thờ cúng tổ tiên có phải là một tôn giáo không?
Thật là một khó khăn và tế nhị để
làm sáng tỏ về tôn giáo và tín ngưỡng Việt Nam, chúng ta hãy nghe ý kiến của
một số nhà nghiên cứu về phong tục và tập quán Việt Nam:
Các tác giả như Toan Aùnh, Phạm
Côn Sơn, Tân Việt… đều khẳng định mạnh mẽ việc thờ cúng tổ tiên không phải là
một tôngiáo song là một tâm tình hiếu kính được biểu lộ bằng những nghi thức cụ
thể, dĩ nhiên phải bao hàm lòng tin nào
đó nhưng không loại trừ các tôn giáo:
“Là một
đạo giáo thì phải có giáo chủ, có người trung gian hành đạo, thuyết giảng đạo
lý là các nhà truyền đạo, tu sĩ và phải có cơ sở hành đạo như chùa, nhà thờ.
Thờ ông bà không có điều kiện đó mà do lòng tự phát của con người. Thờ ông bà
cũng không phải là một tín ngưỡng, vì tín nguỡng thì có thể tin hay không tin
trước một lý thuyết tôn giáo. Thờ ông bà không thể tin mà phải có lòng tin
trước những vị có thật ở trước mắt đã thật sự sống, và luu truyền lại huyết
mạch. Oâng bà hữu hình chứ không phải vô hình như các đấng thiêng liêng trong
các tôn giáo. Người có tín nguỡng đặt niềm tin vào một tôn giáo, có thể đồng
quan niệm với một tôn giáo khác, nhưng vẫn phải đặt lòng tin nơi sự hiện hữu của tổ tiên, ông bà cha mẹ
mình và vẫn phải thờ kính ông bà cha mẹ mình.
(PHẠM CÔN SƠN & TRƯƠNG SĨ THĂNG, “Gia phả – Biểu mẫu và lược biên
hướng dẫn”, nxb Đồng Tháp, HCM 1997, trang 227)
“Dân Việt
Nam thờ kính tổ tiên, nhưng việc thờ phụng tổ tiên không thể kể là một tôn giáo
được, vì không có giáo chủ cũng như không có giáo điều. Việc thờ cúng tổ tiên
chỉ là một hành động chứng tỏ lòng hiếu thảo của con cháu, bởi vậy người ta thờ
cúng tổ tiên và song song với việc thờ cúng này – nhiều người ngoại quốc gọi
nhầm là đạo ông bà – người ta vẫn theo một tôn giáo riêng, có người theo một
đạo, có người theo hai ba đạo, miễn là giữa hai ba đạo này không có gì là mâu
thuẫn với nhau… Không như các tôn giáo, việc hành lễ phải có trung gian giữa
tín đồ và giáo chủ, trong việc thờ cúng tổ tiên thì chính gia trưởng lo lấy
việc hành lễ. Đồ lễ thường gồm trầu rượu, hoa quả, vàng hương và nước lạnh
nhưng có thể giảm xuống mức tối thiểu, chỉ cần một chén nước lạnh, một nén
hương thắp lên bàn thờ là đủ.” (TOAN ÁNH, “Nếp cũ – Tín nguỡng Việt Nam”, quyển
thượng, HCM 1992, trang 21 & 28.)
“Việc thờ
cúng tổ tiên, ông bà , cha mẹ, việc tổ chức tang tế, giỗ chạp trong các gia
đình, các chi họ, gọi tắt là gia lễ, là việc hiếu, từ ngàn xưa đã in sâu trong
tâm linh của con người. Gia tiên là một danh từ gọi chung cha mẹ, chú bác, ông
bà, cụ kỵ tổ tiên đã khuất, nói nôm na gọi là ‘Ônng Vải’. Theo phong tục, thờ
phụng gia tiên là thể hiện đạo hiếu. Dân tộc ta, theo phong tục cổ truyền, dầu
thuộc tôn giáo, đạo giáo nào cũng thờ phụng tổ tiên. Còn gia thần, thì có nhà
thờ thần này, có nhà thờ thần khác, cũng có nhà không thờ. Điều đó thuộc tự do
tíng ngưỡng.” (TÂN VIỆT, “Tập văn cúng gia tiên, phong tục cổ truyền Việt Nam”,
nxb Văn Hóa Dân Tộc, Hà Nội 1991, trang 4 & 8.)
Các giáo sĩ ngày xưa khi truyền giáo tại Á Đông đã nhận
ra ngay nét đặc biệt của tập tục kính nhớ những người đã qua đời, nhất là đối
với ông bà cha mẹ. Thế nhưng các nhà truyền giáo đến sau lại cho đó là một hình
thức tôn giáo tự nhiên với ít nhiều nét mê tín dị đoan, không dung hợp với niềm
tin độc thần của Kitô giáo.
Cũng nhờ có tập tục tôn kính tổ
tiên, mà đối với người chết, chúng ta có sự kính trọng đặc biệt, không bao giờ
xâm nhập tới mồ mả cũng như không bao giờ nhắc tới người đã qua đời với sự oán
hận. Việc đào mồ mả để tru di tam tộc của các vua chúa ngày xưa là một việc làm
chẳng hay chẳng đẹp chút nào và sẽ không còn thích hợp với não trạng tiến bộ
ngày nay.
“Nghĩa tử nghĩa tận”, chết là bỏ
qua tất cả dù người chết có là kẻ thù. Đó là điều mà tác giả nước ngoài – A.
Pazzi – nhận xét cách thán phục về lòng bao dung của người Việt phát xuất từ
tập tục thờ cúng tổ tiên mà ra:
Người Việt nam “vẫn giết chết kẻ thù, bởi vì
họ quan niệm rõ một sự cách biệt giữa cái giá trị thuộc về sự sống với cái giá
trị thuộc về sự chết.”
Khi kẻ
thù đã chết,”kẻ thù không còn là cái đối tượng lúc trước cần phải tiễu trừ. Bây
giờ là cái tinh anh của một con người đã có tài năng, đã có sự nghiệp, có một
cuộc sống nào đó. Cho nên khi người Việt Nam giết chết Sầm Nghi Đống rồi lại
lập miếu thờ họ Sầm, không phải trọng vọng một tên giặc cướp, mà chính là hoài
niệm một kẻ có bản lĩnh bị họ trừ khử vì sự tự vệ chính đáng. Trả lại cho kẻ bị
thiệt hại kia một chút an ủi tinh thần, đó là một thứ nghi lễ của một dân tộc
có nền văn minh độc đáo.” (A. PAZZI, “Người Việt cao qúy”, (Hồng Cúc dịch), nxb
Cảo Thơm, Sài Gòn 1965, trang 44-45.)
Đối với kẻ thù đã chết, chúng ta
còn có lòng bao dung kính trọng cái tinh anh của họ, huống chi là đối với tổ
tiên , ông bà cha mẹ là những nguời sinh thành dưỡng dục mình. Bái lạy là một
thái độ cử chỉ cung kính, lễ độ, biết tự nhận thứ bậc của mình trước người
trên. Hành vi quỳ xuống và lạy gia tiên không phải là một cử chỉ tôn thờ theo
nghĩa tôn giáo nhưng là biểu lộ cách hạ mình thiết thực và thiết thân trước
người đã góp phần tạo tạo nên sự sống của mình mà bây giờ đã khuất. Đó là một
hành vi chính đáng, một thái độ biết ơn, một cử chỉ kính trọng dành cho những
đấng bậc tổ tiên và cho cả nhau nữa. Đây là một cách thực hành mà người Tây
Phương không có, vì họ quan niệm thờ lạy là một hành vi tôn giáo chỉ dành riêng
cho một Đấng tối cao. Xưa kia nhiều thương gia và giáo sĩ Tây Phương vào Á Đông
giao dịch, khi yết kiến nhà vua họ đâu có chịu sụp lạy như dân Á Đông ta nhưng
vẫn tỏ lòng cung kính đức vua. Biết nói sao được, mỗi dân tộc có một quan niệm
và một cung cách sống khác nhau, tạo nên một bản sắc văn hóa riêng biệt mà mọi
người phải tôn trọng.
Phong tục tôn kính tổ tiên đã có từ ngàn xưa, không ai biết
nguồn gốc, từ đời này truyền sang đời kia, từ nơi này lan sang nơi khác. Cho
dẫu tập tục ấy có được du nhập từ nứơc ngoài chăng nữa thì nó cũng đã trở thành
lẽ sống tự nhiên ở đời, trong gia đình ngoài xã hội, đối với tâm thức của người
dân Việt. Bản sắc văn hóa ấy đã trải qua nhiều giòng lịch sử với nhiều biến
động, tiếp cận với nhiều nền văn hóa khác nhau, thử hỏi làm sao không tránh
khỏi sự pha trộn lai tạp. Chuyện “gạn đục khơi trong” luôn phải được đặt ra đối
với dòng chảy của lịch sử.
Như vậy chúng ta có thể khẳng
định cách mạnh mẽ như tác giả Phạm Côn Sơn:
“Đã từ
muôn ngàn đời, người Việt Nam vẫn luôn ý thức rằng thờ cúng tổ tiên là ghi nhớ
nguồn gốc, chứ không phải là tin theo một đạo giáo.” (PHẠM CÔN SƠN, “Nền nếp
gia phong”, nxb Đồng Tháp , HCM 1996, tr 113.)
Việc thờ cúng tổ tiên có phải là
mê tín dị đoan mang tính tôn giáo hay không là một vấn đề tranh cãi cả mấy thế
kỷ mới có đáp án.
Trước hết, vấn đề hội nhập văn
hóa Á Đông bắt nguồn từ Trung Hoa ( Xem NGUYỄN VĂN TRINH, “Lịch sử Giáo hội
Việt Nam, II”, ĐCV Giuse, HCM 1994, trang 95-126) . Năm 1631, các thừa sai
thuộc dòng Đaminh và Phanxicô vào hoạt động truyền giáo ở Trung Hoa đã không
theo đường lối hội nhập của các thừa sai dòng Tên. Họ kịch liệt tấn công việc
thờ cúng tổ tiên và Khổng Tử mà họ cho là ngẫu tượng. Hậu quả dẫn đến là việc
các vua quan Trung Hoa ra lệnh cấm giảng đạo và cử hành lễ nghi Công Giáo vì họ
cho rằng đạo Công giáo đi ngược lại nền luân lý Trung Hoa. Thế là cuộc truyền
giáo ở Á Châu gặp khủng hoảng lớn về việc cấm các nghi lễ Trung Hoa, trong đó
có Việt Nam.
Vấn đề tranh cãi giữa các thừa
sai có thể tóm tắt trong ba vấn đề chính yếu:
· Phải dùng từ ngữ nào của ngôn ngữ bản
xứ để chỉ Thiên Chúa của người Kitô giáo ? (Thiên, Thượng Đế, Thiên Chủ ?)
· Các giáo sĩ có thể cho phép các tân
tòng tham dự vào các cuộc lễ có tính xã hội hay gia đình đến mức nào, vì những việc
ấy không rõ tính tôn giáo và không hẳn là nhuốm mùi ngoại giáo.
· Trong khi ban các bí tích, các giáo sĩ
có được phép lưu ý đến một số những cấm kỵ hay kiêng cữ của người Á Đông để bỏ
điều này hay điều kia trong các nghi lễ Công Giáo không ?
Tóm lại, đâu là ý nghĩa nguyên thủy của một số tập tục của
những người chưa biết đến Tin Mừng ?
“Nhóm
truyền giáo đến Á Đông trước là các giáo sĩ dòng Tên. Các vị này chú trọng việc
tận dụng các yếu tố có sẵn trong văn hóa địa phương để diễn tả Kitô giáo, dĩ
nhiên là sau khi đã loại bỏ những khía cạnh không phù hợp với đức tin. Họ đi từ
việc kính Thiên để dẫn đến đức tin vào Thiên Chúa, họ dùng cả chữ Thiên và
Thượng Đế để chỉ Thiên Chúa. Họ coi việc tôn kính Đức Khổng Tử cũng như việc
thờ cúng tổ tiên là lễ tục tôn kính và thảo hiếu theo truyền thống dân tộc chứ
không thuộc phạm vi tôn giáo, nên chỉ cần loại bỏ những nét lệch lạc là có thể
duy trì.
Về sau
các giáo sĩ dòng Đaminh cũng đến truyền giáo ở Á Đông. Những vị này có một cái
nhìn khác. Giàu kinh nghiệm về các lễ tục dân gian, họ thấy rằng những điểm
không chính xác trong các việc kể trên rất dễ gâynguy hại nặng cho đức tin Kitô
giáo. Đó không phải là những lễ tục thuần túy dân sự, nhưng đượm tính cách tôn
giáo, khó điều chỉnh và có hại cho việc thờ phượng một Thiên Chúa độc
nhất.” (VÕ TÁ KHÁNH, “Tin Mừng cho
người muốn nghe”, bài 29, phụ lục 1, Dà Lạt 1978.)
Chắc chắn không có giáo sĩ nào lại muốn tổng hợp Kitô giáo với các tôn
giáo địa phương nhưng trong đời sống người dân Á Đông có những tập tục tự nó
trung lập mà ý nghĩa của nó cần được nghiên cứu và qui chiếu. Việc tôn kính
Khổng Tử hay thờ kính tổ tiên, theo những người chủ trương thích nghi, là biểu
hiện truyền thống dân tộc có lòng cung kính biết ơn những người dạy dỗ mình và lòng
hiếu thảo đối với người sinh thành ra mình. Còn giới chống đối cho rằng những
lễ nghi ấy có những điều trái ngược với giáo lý Công Giáo. Thực ra, những sai
trái ấy chỉ xảy ra đối với tầng lớp bình dân, còn đối với giới học thức thì
không ai xem những lễ nghi ấy có tính tôn giáo.
Cuộc tranh luận ấy cứ tiếp diễn
ngay trên mảnh đất truyền giáo và không làm sao giải quyết được các mâu thuẫn
giữa các giáo sĩ với nhau. Vấn đề đã
được trình lên Tòa Thánh Vatican nhưng ở Toà Thánh (bộ Thánh Vụ), vấn đề lại
được nhìn dưới viễn tượng khác hơn là ở địa phương nên chẳng giải quyết dứt
khóat được vấn đề.
Năm 1645, bộ Truyền Giáo kết án
các lễ nghi địa phương ấy, còn năm 1656, bộ Thánh Vụ (Đức Tin) lại có thiên
hướng ủng hộ các giáo sĩ dòng Tên, không coi đây là mê tín nhưng có tính cách
thuần túy dân sự và chính trị. Như vậy vấn đề vẫn như cũ, không giải quyết được
vì hai bên đều dựa vào những cách trả lời khác nhau của Tòa Thánh.
Tại Việt Nam, vào ngày 26/10/1682
các giáo sĩ đã tổ chức Công nghị tại Hội An lần thứ hai, qui tụ 2 giám mục, 8
thừa sai, 4 linh mục người Việt và 83 thầy giảng để bàn về một vấn đề quan
trọng mà Công nghị Hội An lần thứ nhất (1672) không dám bàn đến là việc thờ
cúng tổ tiên. Kết quả của công nghị này là cấm không được cúng bái tổ tiên
nhưng được làm lễ giỗ, và cấm không được đặt tranh thờ tổ tiên trong nhà.
Năm 1704, Đức Giáo Hoàng Clêmentê
XI cấm tham dự mọi nghi lễ liên quan đến Khổng Tử và tổ tiên vì có tính mê tín.
Vấn đề đã được khiếu nại và Tòa Thánh đã xem xét lại vấn đề nhưng cuối cùng,
vào năm 1792, ĐGH Bênêdictô XIV ban hành trọng sắc “Ex quo” cấm tham dự mọi lễ
nghi liên quan đến Khổng Tử và tổ tiên, và tuyệt đối phải chấm dứt mọi tranh
cãi đã kéo dài hai thế kỷ. Thêm vào đó, vì hoàn cảnh đặc biệt, các giáo sĩ dòng
Tên đã ngưng đảm nhiệm truyền giáo ở Á Đông nên lập trường chống đối thắng thế.
Phán quyết của Tòa Thánh đã gây
phản ứng mạnh mẽ ở triều đình Trung Hoa và Việt Nam. Dưới thời Chúa Nguyễn Phúc
Khoát (1738-1765), các giáo sĩ bị bắt
bớ trục xuất với chỉ dụ cấm đạo ngày 24/4/1750 mà nguyên nhân phần lớn cũng do
sắc lệnh cấm thờ cúng tổ tiên của Toà Thánh.
( x. “Đại
Việt sử ký tục biên”, sđd, trang 244 có ghi:
“Tháng
9/1754 [Cảnh Hưng thứ 15, Lê Hiển Tông]. Cấm đạo Hoa Lang của Tây Dương… Họ cho
việc thờ cúng tổ tiên là vô ích, cho ma quỷ là không có”.)
Thành thực mà nói, vấn đề cấm thờ
cúng tổ tiên đã gây nên choáng váng nơi các tân tòng thuở ban đầu, và tạo nên
cái nhìn không mấy thiện cảm của vua chúa lẫn thường dân đối với đạo Công Giáo
mà hệ lụy là còn kéo dài cho đến ngày nay (theo đạo là bỏ ông bà).
Chúng ta
hãy lắng nghe nỗi niềm thao thức của Giám Mục bá Đa Lộc (Pigneau de Béhaine),
một vị thừa sai lâu năm ở Việt Nam (1767-1799):
“Trong
những năm đầu tại xứ truyền giáo, bởi chưa nắm rõ ngọn nguồn, tôi đã là một
trong những người nhiệt tình nhất bênh vực sắc lệnh ấy (của Toà Thánh) … Chỉ 20
năm truyền giáo và sau bao cuộc tranh cãi, tôi mới bắt đầu nhận thấy nỗi bất
bình chống đối của các bậc đàn anh đã có cơ sở hơn tôi đã tưởng. Tôi nghĩ có
bổn phận phải xem xét lại vấn đề kỹ lưỡng hơn; tôi tham khảo các sách vở, các
nhà Nho ngoại đạo và Công Giáo am tường vấn đề; tôi không gặp được ở đâu cũng
như một điều gì tán đồng sắc lệnh…. Tất cả những gì người ta (nhóm chống thờ cúng tổ tiên) đã nói về việc
lạy người chết như một việc tôn thờ ngẫu tượng, thất hoàn toàn kỳ quặc và không
thể chấp nhận được đối với những ai đã sống trong xứ này … Người ta muốn loại
bỏ không còn một chút gì có thể nghi ngờ là mê tín dị đoan, nhưng ai muốn đi xa
hơn thế sẽ lầm đường và đặt những chướng ngại không thể vượt qua cho việc bành
trướng đức tin”
(GUY
MARIE OURY, “Le Vietnam des Martyrs et des Saints”, nxb Le Sacrement-Fayart,
1988 . “Giáo Hội Việt Nam thời các thánh Tử Đạo”, trang 112-113).
Đó cũng
là mong mỏi của vua Gia Long lúc còn là chúa Nguyễn Ánh vào năm 1789 đã bày tỏ
quan điểm của mình với Giám Mục Bá Đa Lộc như sau:
“Tôi rất
mong việc thờ cúng tổ tiên có thể hoà hợp được đạo Công Giáo, vì theo cách nhìn
của tôi, không có chướng ngại nào khác ngăn trở cả nước của tôi theo đạo. Tôi
đã cấm việc phù phép và bói toán, tôi cũng xem việc tôn thờ các thần tượng là
sai lầm và dị đoan, và nếu tôi còn để cho các sư sãi hoạt động, là để khỏi làm
mất lòng dân. Việc độc thê cũng không phải là điều không thể chấp nhận. Nhưng
tôi quyết duy trì việc thờ cúng tổ tiên, và như tôi đã trình bày với Đức Cha
không có gì kỳ quặc trong đó hết, nó là nền tảng giáo dục của chúng tôi. Nó dạy
con cái từ lúc còn thơ lòng hiếu kính và ban cho cha mẹ cái quyền cần thiết để
ngăn chặn những rối loạn trong gia đình. Lòng thờ kính tổ tiên ăn sâu vào lòng
mọi người dân; tuy nhiên, như Đức Cha, tôi cũng muốn nó được xây dựng trên sự
chân thật và tránh xa những gì sai lạc … Tôi cũng sẵn sàng sửa đổi những nghi
lễ nào mà Đức Cha xét thấy là mê tín, nhưng nếu tôi dẹp bỏ tất cả, tôi càng làm
tăng thêm mối nghi ngờ của dân chúng đối với cách suy nghĩ của tôi và có thể
rằng, nếu họ nghĩ rằng tôi đã thay đổi tôn giáo, họ không còn trung thành quý
mến tôi nữa. Tôi xin Đức Cha quan tâm đến điều đó và để cho người có đạo sống
gần gũi hơn với những đồng bào khác của họ. Cách cư xử này, một điều tốt giữa
những cá nhân, trở nên cần thiết cho những người nắm giữ những địa vị cao trọng
trong nước …” (GUY MARIE OURY, sđd trang 114).
Phải đợi đến năm 1939, khi mọi sự
sáng tỏ hơn, Tòa Thánh mới cho phép Giáo Hội Trung Hoa giữ các tập tục địa
phương có tính lễ nghi. Riêng tại Việt Nam phải đợi đến năm 1964, Tòa Thánh mới
ban hành Huấn thị “Plane compertum est”
cho phép thờ cúng tổ tiên và các danh nhân. Ngày 14/6/1965, Hội Đồng Giám Mục
Việt Nam mới ra thông báo về việc này:
“Nhiều
hành vi cử chỉ xưa kia, tại Việt Nam, có tính tôn giáo, nhưng nay vì tiếp xúc
với bên ngoài và vì tâm tình tập quán đã thay đổi nhiều, nên chỉ còn là những
cách biểu lộ lòng hiếu thảo tôn kính đối với tổ tiên và các bậc anh hùng liệt
sĩ. Những cử chỉ, thái độ, nghi lễ có tính cách thế tục, lịch sự và xã giao đó,
Giáo Hội Công Giáo chẳng những không ngăn cấm mà còn mong muốn và còn khuyến
khích cho nó được diễn tả bằng các cử chỉ riêng biệt của mỗi nước, mỗi xứ, và
tùy theo trường hợp.
Vì thế
những cử chỉ, thái độ và nghi lễ tự nó hoặc do hoàn cảnh, có một ý nghĩa rõ
ràng là để tỏ tinh thần ái quốc, lòng hiếu thảo, tôn kính hoặc tưởng niệm tổ
tiên và các bậc anh hùng liệt sĩ thì được thi hành và tham dự cách chủ động.
Trái lại,
vì có nghĩa vụ bảo vệ cho đức tin Công Giáo được tinh tuyền, Giáo Hội không thể
chấp thuận cho người tín hữu có những hành vi , cử chỉ, hoặc tự nó, hoặc do
hoàn cảnh, có tính cách tôn giáo trái với giáo lý mình dạy.
Vì thế,
các việc làm có tính cách tôn giáo không phù hợp với giáo lý Công Giáo (như bất
cứ lễ nghi nào biểu lộ lòng tùng phục và sự lệ thuộc của mình đối với một thụ
tạo như là đối với Thiên Chúa) hay những việc dị đoan rõ rệt (như đốt vàng mã),
hoặc cử hành ở những nơi dành riêng cho việc tế tự (của các tôn giáo khác)… thì
giáo hữu không được thi hành và tham dự. Trong trường hợp bất đắc dĩ, chỉ được
hiện diện một cách thụ động, như đã ấn định trong Giáo luật khoản 1258…
Đối với
những việc mà không rõ là thế tục hay tôn giáo, thì phải dựa theo nguyên tắc
này, là nếu những hành vi đó, theo dư luận dân chúng địa phương không coi như
sự tuyên xưng tín ngưỡng của một tôn giáo (ngoài Kitô giáo) mà chỉ biểu lộ một
tâm tình tự nhiên, thì được coi như không trái với đức tin, nên được thi hành
và tham dự. Trong trường hợp chưa hết nghi nan, thì có thể hành động theo tiếng
lương tâm lúc ấy: nếu cần thì phải giải thích chủ ý của mình một cách khéo léo,
hợp cảnh, hợp thời. Sự tham dự cũng chỉ được có tính cách thụ động…” ( Trích
dẫn của VÕ TÁ KHÁNH trong “Tin mừng cho người muốn nghe”, bài 29, bản rônêô,
trang 16-17.)
Ngày 14/11/1974 HĐGM VN lại nhắc
lại thông cáo trên với một số hướng dẫn cụ thể như sau:
“Để đồng
bào lương dân dễ dàng chấp nhận Tin Mừng, hội nghị nhận định: ‘Những cử chỉ,
thái độ, lễ nghi (sau đây) có tính cách thế tục, lịch sự và xã giao để tỏ lòng
hiếu thảo tôn kính và tưởng niệm các tổ tiên và các bậc anh hùng liệt sĩ, nên
được thi hành và tham dự cách chủ động’.
1) Bàn
thờ Gia Tiên để kính nhớ ông bà tổ tiên được đặt dưới bàn thờ Chúa trong gia
đình, miễn là trên bàn thờ không bày biện điều gì mê tín dị đoan như Hồn Bạch…
2)
Việc đốt nhang hương, đèn nến trên bàn
thờ, giường thờ tổ tiên, là những cử chỉ thái độ hiếu thảo tôn kính, được phép
làm.
3) Ngày
giỗ cũng là ngày ‘kỵ nhật’ được cúng giỗ trong gia đình theo phong tục địa
phương miễn là loại bỏ những gì là dị đoan, mê tín như đốt vàng mã… và giảm
thiểu, canh cải những lễ vật để biểu dương đúng ý nghĩa thành kính biết ơn ông
bà, như dâng hoa trái, hương đèn.
4)Trong
hôn lễ dâu rể được làm ‘lễ tổ, lễ gia tiên’ trước bàn thờ, giường thờ tổ tiên,
vì đó là nghi lễ tỏ lòng biết ơn, hiếu kính trình diện với ông bà.
5) Trong
tang lễ, được vái lạy trước thi hài người qúa cố, đốt hương vái theo phong tục
địa phương để tỏ lòng cung kính người đã khuất, cũng như Giáo Hội cho đốt nến,
xông hương, nghiêng mình trước thi hài người quá cố.
6) Được
tham dự nghi lễ tôn kính vị Thành Hoàng, quen gọi là ‘Phúc Thần’ tại đình làng
để tỏ lòng cung kính biết ơn những vị mà theo lịch sử đã có công với dân tộc,
hoặc là ân nhân của dân làng, chứ không phải vì mê tín như đối với các ‘yêu
thần, tà thần’.
Trong
trường hợp thi hành các việc trên đây sợ có sự hiểu lầm, nên khéo léo giải
thích qua những lời phân ưu, khích lệ, thông cảm…
Đối với
giáo dân, cần phải giải thích cho hiểu việc tôn kính tổ tiên và các anh hùng
liệt sĩ, theo phong tục địa phương, là một nghĩa vụ hiếu thảo của đạo làm con
cháu, chứ không phải là những việc tôn kính liên quan đến tín ngưỡng, vì chính
Chúa cũng truyền ‘phải thảo kính cha mẹ’, là giới răn sau việc thờ phượng Thiên
Chúa.” (Trích dẫn của NGUYỄN VĂN TRINH,
trong “Lịch sử Giáo Hội Việt Nam”, cuốn II, ĐCV Giuse 1994, trang 126.)
Nói chung, Hội Thánh muốn đem đức
tin của mình thánh hóa các phong tục địa phương, dùng phong tục địa phương để
diễn tả đức tin. Còn mối bận tâm của các nhà truyền giáo là rao truyền đức tin
một cách thật chính xác và nếu chưa nắm rõ được các tập tục này thì họ vẫn phải
dè dặt cân nhắc để không làm phương hại đến đức tin chính thống.
Như vậy đứng trước vấn đề thờ
kính tổ tiên, có thể là giáo quyền chưa hiểu đúng các lễ tục dân gian hoặc tầm
nhận thức của dân chúng trước các lễ tục ấy vẫn còn nhập nhằng chưa rõ ràng,
hoặc có thể chính các lễ tục ấy có nguy cơ làm cho nhận thức non yếu của dân
chúng rơi vào mê tín.
Ngày hôm nay, hơn bao giờ hết,
Hội Thánh chú tâm đặc biệt vào vấn đề hội nhập văn hóa và coi đó là một trong
những phương thức truyền giáo: “Nhập thể Tin Mừng vào nền văn hóa bản xứ và
cũng là du nhập những nền văn hóa này vào đời sống của Hội Thánh” (ĐGH GIOAN
PHAOLÔ II,thông điệp “Slavorum Apostoli”, 1985, số 21.)
Trải qua bao thăng trầm của lịch
sử, bao cuộc biến thiên sao đổi đất dời, một số nền văn hóa của nhân loại bị
chôn vùi theo nămtháng vì nó không còn hợp thời hay không được canh cải để
thích ứng với thời mới. Phong tục thờ kính tổ tiên của Việt Nam ta có thể được
coi là một nền “văn minh tình thương”để biểu lộ cái cốt lõi của đời sống con
người đối với nhau là cái tâm qua hình thức lễ cúng. Cho dù con người có bất
đồng quan điểm về tín ngưỡng tôn giáo, chính trị, luân lý… thì bất kỳ ở đâu và
thời nào, người ta ai cũng khao khát tình thương và mong muốn được đáp trả bằng
tình thương.
“Người Việt Nam thờ phụng tổ tiên chính là
hiếu, và vì sự biết ơn các bậc sinh thành, nuôi nấng và tác thành ra mình.
Nước Việt
Nam đã trải qua bao cuộc hưng vong phế
chuyển, việc thờ phụng tổ tiên vẫn tồn tại. Người Việt Nam tuy có theo các tôn
giáo nhưng vẫn không bao giờ vì tôn giáo mà bỏ các đấng sinh thành ra mình,
nghĩa là bỏ tổ tiên được” (TOAN ÁNH,
“Nếp cũ – Tín ngưỡng VN”, sđd, trang 94)
“Nền văn
hóa Việt Nam vốn đa dạng, phong phú và có bề dày truyền thống mà ở đây không
chỉ biểu hiện là mặt hình thức nghi lễ, nhưng còn ẩn chứa nhiều ý nghĩa sâu xa
về mặt triết học, nhân sinh, ý thức gia bản, cội nguồn… mà ngày nay mọi gia
đình người Việt Nam vẫn còn giữ được.
Trong
chiều hướng mới chúng ta còn phải tiếp tục phát huy tốt hơn nữa những mặt tích
cực, có ý nghĩa và từng bước hạn chế, khắc phục những khía cạnh tiêu cực không
còn phù hợp với nếp nghĩ, nếp sống hiện nay.” (Lời giới thiệu của nhà xuất bản
Đồng Tháp trong cuốn “Phong tục thờ cúng trong các gia đình VN” của TOAN ÁNH,
HCM 1996, trang 5.)
Với tinh thần gạn đục khơi trong,
chúng tôi muốn phục hồi lại một số tập tục liên quan đến chữ hiếu mà có lẽ
những người theo đạo Công Giáo đã quên lãng trong vòng mấy trăm năm qua do việc
Tòa Thánh cấm thờ cúng tổ tiên, bây giờ trở lại bình thường xem ra khó hội
nhập. Đành rằng trải qua bao đổi thay ấy, người Công Giáo Việt Nam vẫn giữ được
nét chính yếu là lòng hiếu thảo, dù có bỏ qua một số cách thực hành của truyền
thống dân tộc, như lời nhận xét của tác giả Toan Aùnh:
“Những
người theo Thiên Chúa giáo tuy không lập bàn thờ tổ tiên, nhưng không phải là
không thờ phụng tổ tiên. Những ngày giỗ chạp họ vẫn làm cỗ và cầu nguyện cho
người đã khuất, và việc không có bàn thờ
tổ tiên chỉ là việc chuyển đổi bàn thờ tổ tiên đến bàn thờ Chúa, như vậy nghĩa
là vẫn có sự thờ phụng tổ tiên qua bàn thờ Chúa.” (TOAN ÁNH, “Nếp cũ – Tín ngưỡng VN”, sđd, trang 24.)
Ngày nay Giáo Hội đã nới rộng, đề cao
nền văn hóa địa phương để làm phong phú hóa đời sống Kitô hữu. Những điều xưa
kia bị coi là cấm chỉ thì nay “được thi hành và tham dự cách chủ động” đâu thể
cứ mãi ‘giạâm chân tại chỗ’cả mấy chục năm nay.
Thật là hợp lý khi Chúa Giêsu dạy:
“Hãy yêu người bên cạnh như chính mình” (Mt 19,19b) ! Người bên cạnh đầu tiên
trong đời ta là ai nếu không phải là cha mẹ, ông bà. Bởi thế mà trong 10 giới
luật, có một giới luật riêng dạy “thảo kính cha mẹ”. Đối với người đã khuất,
chúng ta phải bày tỏ điều gì nếu không phải là lòng yêu mến biết ơn, chúng ta
mong muốn điều gì nhất cho các ngài nếu không phải là cõi phúc ngàn thu mà
người Công Giáo gọi là Thiên Đàng. Ngoài giới răn thảo kính cha mẹ ra, đạo Công
Giáo còn thiết lập các lễ cầu hồn, và hàng ngày trong bất cứ thánh lễ nào cũng
nhắc nhớ đến “các bậc tổ tiên và thân bằng quyến thuộc chúng con đã lìa cõi
thế” (Kinh nguyện Thánh Thể II). Thiên Chúa là Tình Yêu (1Ga 4,8), và cha mẹ
được coi là hình ảnh, là thay mặt Thiên Chúa ở trần gian để dạy dỗ, thì đạo
Công Giáo không thể xa rời đạo lý làm người, nhất là đạo hiếu.
Nghi lễ
cúng tế làm cho con cháu thấy gần gũi ông bà cha mẹ, dường như các ngài đang
cảm thông và động viên tinh thần con cháu.
“Đối với
người Việt Nam, chết chưa phải là chết hẳn, thể xác tuy chết nhưng linh hồn vẫn
còn lui tới với gia đình.
Sự tin
tưởng vong hồn ông bà cha mẹ ngự trên bàn thờ có ảnh hưởng nhiều đến hành động
của người sống… Người ta sợ mang tội bất hiếu nếu làm cho vong hồn cha mẹ phải
tủi hổ qua hành động của mình.” (PHAN
KẾ BÍNH, “Phong tục Việt Nam”, nxb Khai Trí, Sài Gòn 1973, tr 24-25.)
Điều này rất gần gũi với tín điều
các thánh cùng thông công của đạo Công Giáo: Chết không phải là hết nhưng là
bắt đầu một cuộc sống mới, giữa người sống và người chết vẫn có sự hiệp thông nào đó, vẫn chia sẻ cho nhau những
phúc lộc thiện hảo.
“Đối với
các tín hữu Chúa, sự sống thay đổi chứ không mất đi, và khi nơi nương náu ở
trần gian bị hủy diệt tiêu tan, thì lại được một chỗ cư ngụ vĩnh viễn trên
trời” ( Kinh Tiền Tụng trong Thánh Lễ An Táng) .
Việc thờ
cúng tổ tiên còn nhắc nhở con cháu nối chí tiền nhân. Tiền nhân đã ăn ngay ở
lành, con cháu sẽ noi gương đó.
Gương các thánh Tử Đạo Việt nam
còn đó! “Hãy sống Phúc Aâm giữa lòng dân tộc để phục vụ hạnh phúc của đồng
bào” (Thư chung của HĐGM VN năm 1980.)
Trong thông cáo của HĐGM VN ngày
14/11/1974 có chỉ dẫn:
“Bàn thờ
gia tiên để kính nhớ ông bà tổ tiên được đặt dưới bàn thờ Chúa trong gia đình,
miễn là trên bàn thờ không bày biện điều gì mê tín dị đoan như hồn bạch…”
Vậy việc thiết lập hồn bạch như
thế nào mà Giáo hội cho là mê tín dị đoan không nên tiến hành ?
Theo tác giả Sơn Nam, thiết lập
Hồn Bạch là:
“Dùng một
giải lụa đặt trên ngực người đang hấp hối, khi tắt thở thì tưởng như hơi thở
(sức sống) của người quá cố gom vào miếng lụa. Bèn thắt miếng lụa nọ như hình
con người, đại khái phần đầu, 2 tay, đầu giải lụa để lòng thòng như 2 chân, sau
khi tẩm liệm thì đặt lên bàn thờ, hoặc treo gần bàn thờ.” (SƠN NAM, “Thuần
phong mỹ tục VN, Quan Hôn Tang Tế”, nxb Đồng Tháp, HCM 1994, trang 61.)
Theo chúng tôi, việc thiết lập
Hồn Bạch này có lẽ muốn níu kéo người đã khuất ở lại với người còn sống, muốn
kính người đãkhuất như là còn đang sống, “sự tử như sự sanh, sự vong như sự
tồn”. Xét về ý hướng là điều tốt nhưng về việc làm dễ gây hiểu lầm, hơi giống
kiểu cách ma thuật bùa ngải. Hơn nữa, việc làm này không cần thiết lắm, có thể
thay thế bằng những hình thức khác, như là bài vị chẳng hạn, vẫn nhắc nhớ được
sự hiện diện của người đã khuất mà không mang tính dị đoan.
BÀI VỊ (Thần Chủ)
“Bài” là tấm gỗ, “vị” là ngôi
thứ, như vậy bài vị được hiểu là một tấm gỗ chép tên tuổi, chức tước, thứ bậc
của người đã khuất để tôn kính trên bàn thờ tổ tiên. Bài vị còn được gọi là
thần chủ (linh vị).
“Thần chủ
làm bằng gỗ táo, lấy nghĩa rằng cây táo sống lâu được nghìn năm. Thần chủ dài
vào khoảng hai tấc rưõi, ở giữa đề tên họ, chức tước, còn hai bên thì để ngày
tháng sinh tử của tổ tiên” (TOAN ÁNH,
“Phong tục thờ cúng trong gia đình VN”, nxb Đồng Tháp, HCM 1996, trang 84.)
“Thần
chủ, cũng gọi là bài vị, ghi tên húy, tên thụy và phẩm tước nếu có của thủy tổ
với ngày sinh, ngày chết, thường đặt trong một cỗ khám hay một cỗ ỷ, cỗ ngai,
trên bàn thờ trong cùng gian giữa. Đằng trước là sập tôn và hương án với những
đồ thờ.
Trên bàn
thờ hai gian bên đặt thần chủ các vị tổ phân chi. Tổ phân chi có thể là
con hoặc cháu xa đời của thủy tổ. Có
khi hai tổ phân chi được thờ riêng mỗi vị một gian, có khi hai, ba, bốn vị được
thờ chung một gian, còn một gian thờ hậu nếu có…
Tất cả
những thần chủ đủ 4 đời kể từ thế hệ cuối cùng trong nhà trở lên, đều đặt trong
khám gian (thờ khám gian để có chỗ bày đưọc nhiều thần chủ), mỗi khi có giỗ vị
nào thì rước thần chủ vị ấy ra đặt đằng trước khám, làm lễ xong lại rước vào để
nguyên vị” (NHẤT THANH & VŨ VĂN
KHIẾU, “Đất lề quê thói”, nxb Tp HCM, 1992, trang 274-276.)
Có lẽ bài vị cũng như một tấm bia
ghi tên tuổi của người đã chết nhưng thay vì đặt trên mộ thì đặt trên bàn thờ
nên cách làm có khác. Bài vị kính Đức Thượng Tổ Phạm Công Lộc hiện còn đặt ở từ
đường ngành trưởng, là một mảnh gỗ xẻ đôi có khấc để ráp lại với nhau, một mảnh
làm nắp, một mảnh được bào lõm ghi tên tuổi sinh tử, (như chúng tôi đã trình
bày ở trang 23), được đặt trong một cỗ khám có màn che.
Có lẽ ngày xưa không có máy ảnh
nên việc vẽ chân dung người qúa cố là qúa khó khăn và hiếm hoi nên thay vào đó
là tấm bài vị. Ngày nay nhiều gia đình không lập bài vị nhưng thay vào đó là
khung ảnh chân dung người quá cố với một vài hàng chữ ghi tên tuổi đặt trên bàn
thờ tổ tiên.
Theo chúng tôi, trên bàn thờ gia
tiên có đặt di ảnh của người quá cố là chuyện đương nhiên nên làm, ở giữa bàn
thờ cũng nên có đặt bài vị chung cho mọi người được kính nhớ trên bàn thờ gia
tiên. Ngày nay đâu nhất thiết phải lập bài vị bằng gỗ, có thể đánh máy vi tính
lên giấy, có thể vẽ trên gỗ sơn mài, có thể khắc trên đá, trên tấm mica…
LỄ BÁI (vái lạy)
Trong một gia đình với nhau,
người ta cũng cần một nghi thức tối thiểu được bày tỏ ra bên ngoài bằng những
lời nói, cử chỉ nhất định nào đó. Trong một xã hội, những nghi lễ bên ngoài lại
càng cần thiết để mọi sinh hoạt chung có nền nếp. Đành rằng cái tâm là quan
trọng và nền tảng nhất, nếu không có tấm lòng bên trong thì hình thức bên ngoài
chỉ là giả dối che đậy, nhưng cái tâm cũng cần phải được bộc lộ ở một hình thức tối thiểu nào đó.
Lễ bái không những là một cử chỉ
giao tiếp lịch sự thông thường nhưng nó cũng còn biểu lộ một cái gì linh
thiêng, thành kính nhất tận thâm tâm con người, đồng thời cũng biểu lộ thứ bậc
của người được giáo dục (thông thường người lớn không lạy người bé vai vế hơn
mình). Ngày nay hoàn cảnh xã hội thay đổi nhiều, não trạng con người thời nay
cũng khác xưa, nói đến bái lạy cũng thật là phức tạp vì chúng ta được tiếp xúc
với nhiều nền văn hóa khác nhau, dù rằng nội dung vẫn là một còn hình thức thì
qúa thay đổi.
Phải chăng vì thế mà những nghi
lễ của cha ông ta ngày xưa đã lỗi thời, không chuyển tải được nội dung cao quý
nhất của lòng người chăng ?
Chúng tôi chỉ xin được lược qua
một số những nghi tiết liên quan đến việc thờ cúng tổ tiên để mỗi người, mỗi
gia đình tuỳ nghi ứng dụng.
Các hình
thức lễ bái:
Vái lạy là phép xã giao thời xưa, không chỉ dùng trong cúng tế mà
người sống cũng lạy nhau, không chỉ người dưới vái lạy người trên mà người trên
cũng lạy đáp lễ.
Tác giả Sơn Nam đã định nghĩa các
hình thức bái lạy như sau:
· Xá, (theo Huỳnh Tịnh Của) là chắp hai
tay đưa xuống, tỏ dấu cung kính.
· Khấu, (cũng theo học giả trên) là cúi
đầu, khấu đầu. Khấu bái là lạy. Như vậy ta có thể suy luận: “xá” chỉ đơn thuần
là động tác của tay, còn khấu là động tác của đầu. Nhưng trong thực tế, khi
chắp hai tay xá thì mặc nhiên, theo quán tính, phải cúi đầu, không sâu lắm.
· Vái đồng nghĩa với xá, trong ngôn ngữ
người dân miền Nam.
· Lạy (hay còn gọi là lễ) là kiểu lạy
thông thường nhưng đi sâu vào chi tiết thì rất phức tạp, nhất là giải thích
theo Bát Quái Âm Dương với những qui
tắc “ngũ thể đầu địa” (2 tay, 2 chân và đầu phải đụng đất) hay “tọa cốt đầu
địa” (đàn bà ngồi co 2 chân qua một bên mà lạy). (SƠN NAM, “Nghi thức và lễ bái
của người VN”, nxb Trẻ, HCM 1997, tr 208.)
Bái lạy có nhiều kiểu cách, lạy
trong giỗ kỵ, Tết nhất khác nhau, lạy theo kiểu học trò lễ thày thì khác:
Lạy thường là đứng chắp tay, xá
một cái rồi khum người xuống, quỳ gối rồi mọp đầu xuống mà lạy. (x. PHẠM CÔN SƠN, “Hôn lễ và nghi thức”, nxb
Đồng Tháp, HCM 1994, tr 143.)
Lạy đám tang: hai tay chắp lại,
ngón tay để thẳng ngụ ý cầu khẩn, đầu cúi xuống , hai lòng bàn tay mở ra, rồi
quỳ xuống mà lạy. (x. SƠN NAM, “Nghi
thức và lễ bái của người VN”, sđd, trang 44.)
Lạy trong lễ cưới như sau:
“Đứng
thẳng người , cách bàn thờ 1 mét. Hai mũi chân ngang nhau, đưa hai cánh tay ra
trước mặt làm thành một vòng cung, bàn tay trái áp bộc bàn tay phải, nắm chặt
các ngón lại, đưa hai nắm tay lên ngang mày, rồi kéo áp xuống ngang bụng.
Đưa chân
trái tới trứơc, hơi khum người đặt hai tay vẫn nắm trên đầu gối trái, hơi ngả
người, chân phải qùy gối, chân trái rút lại quỳ tiếp theo, hai tay vẫn nắm kéo
sát lên ngực (xong tư thế quỳ).
Hai tay
vẫn nắm nhau đưa lên ngang trán rồi cúi mình, hai bàn tay rời nhau áp xuống mặt
đất (hoặc vẫn nắm nhau), trán kê trên hai bàn tay.
Ngẩng đầu
và người lên, hai tay trở về vị trí quỳ.
Đặt hai
tay lên đầu gối chân phải, rút đầu gối lên rồi đứng dậy là xong một lạy.
Trong lúc
chú rể lạy thì cô dâu ngồi bẹp xuống chiếu, hai chân vét về phía trái, hai tay
chắp lại trước ngực, chờ chàng rể mọp đầu lạy thì cũng mọp đầu theo cùng một
nhịp để lạy. Khi chú rể đứng lên thì cô dâu ngẩng người lên và ngồi thẳng chờ
lạy kế tiếp.
Sau ba
lạy, chú rể và cô dâu cùng đứng dậy, cùng xá nhau một lượt ba cái.” (PHẠM CÔN SƠN, “Hôn lễ và nghi thức”, sđd,
trang 144-145.)
Bái lạy thông thường có thể thực
hiện như sau:
“Đứng
thẳng, chắp hai tay giơ cao lên ngang trán, cong mình xuống, hai tay vẫn chắp.
Quỳ gối
bên phải rồi gối bên trái xuống chiếu.
Cúi rạp
đầu xuống sát đất trên hai tay đang chắp (đến đây là thế phủ phục).
Cất đầu
và mình thẳng lên, đồng thời co hai tay vẫn chắp lên trước ngực và co đầu gối
bên phải lên, đặt bàn chân phải lên chiếu để sửa soạn đứng dậy.
Đem hai
bàn tay vẫn chắp xuống tì vào đầu gối bên phải mà đứng lên, chân trái đang quỳ
tự nhiên theo cử động chót này cũng đứng thẳng lên là hết một lạy.” (NHẤT THANH
& VŨ VĂN KHIẾU, “Đất lề quê thói”, nxb Tp HCM, 1992, trg 295.)
Nếu là lễ tế thần, tế tổ thì như
sau:
- Bước lên chiếu tế, tiến tới ba bước, đứng xá
rồi lui lại 1 bước.
- Hai tay chắp giơ lên trước ngực, hai khửu
tay khuỳnh ra, hạ gối phải rồi gối trái, (sửa lại vạt áo cho ngay ngắn).
- Hai tay chắp đưa cao ngang trán, 10 ngón tay
đan nhau còn 2 lòng bàn tay thì nằm ngang, 2 khửu tay khuỳnh ra.
- Từ từ phủ phục sát đất, trong khi đó hai
lòng bàn tay trở ngược lại đỡ lấy trán.
- Cất đầu và mình thẳng lên, hai lòng bàn tay
trở ngược lại.
- Hai tay đan nhau hạ xuống đầu gối lấy thế
rồi đứng dậy, lùi ba bước là xong một lạy.
(x. – SƠN NAM, “Thuần phong mỹ tục, Quan Hôn Tang Tế”, sđd, trang 210.
_ TÂN VIỆT, “Tập văn cúng gia
tiên…”, nxb VHDT, Hà Nội 1991, tr 100-1-3.
_ P.N.K. , “Việt Nam Phong Tục…”, nxb
Đại Hành, Sài Gòn 1965, tr 48-51.)
Tóm lại, theo Á Đông, lạy là nghi
thức “ngũ thể đầu địa”, tức là làm thế nào cho 2 tay 2 chân và đầu đụng mặt
đất. Giữ nguyên tắc ấy là xong, có kiểu chắp tay mà để thẳng ngón tay, có kiểu
nắm chặt hai tay, ngón tay tuân thủ kiểu “bắt ấn”. Có kiểu tiến tới ba bước, xá
rồi lui một bứơc và quỳ xuống lạy, hoặc đứng một chỗ quỳ lạy lập tức, không
bước tới bước lui. Có kiểu quỳ xuống, không đứng thẳng lưng sau mỗi lạy, cứ
“cuốc” liên tục, đủ số lạy thì đứng dậy.
Lạy khi nào, lạy mấy cái, xá mấy
cái và lạy kiểu nào còn tuỳ mỗi trường hợp và tập tục mỗi địa phương:
Trong một buổi lễ giỗ, theo tác
giả Nhất Thanh và Vũ Nhất Khiếu (‘Đất lề quê thói’, sđd, trang 295) , phải lễ 4
lạy và 3 vái, con phải lạy mẹ lạy cha, cháu phải lạy ông bà, còn chồng chỉ vái
vợ (không lạy).
Tác giả Toan Aùnh cũng nói: “gia
trưởng khấn ba vái, và khi khấn xong, gia trưởng lễ 4 lễ thêm 3 vái, ta gọi là
bốn lễ rưỡi” (TOAN ÁNH, ‘Phong tục thờ cúng trong gia đình VN’, sđd, trang 10)
.
Theo Tác Giả Sơn Nam (“Thuần
phong mỹ tục”, sđd, trang 38) , con cái tạ ơn cha mẹ còn sống 2 lạy 3 xá, nếu
cha mẹ đã chết thì 4 lạy 3 xá.
Theo tác giả Phạm Côn Sơn, “về
nguyên tắc thông thường bái lạy gồm có:
- Lạy
Trời Đất 4 lạy.
- Lạy
người chết 3 lạy.
- Lạy
người sống 2 lạy.
Có nơi theo tập quán tín ngưỡng
địa phương thì lạy ông bà cha mẹ cũng 4 lạy, để tỏ lòng nhớ ơn ông bà cha mẹ to
lớn cũng như Trời Đất” (PHẠM CÔN SƠN, “Hôn lễ và nghi thức”, sđd trang
143).
Trong buổi lễ phúng điếu, theo
tác giả Sơn Nam:
“Trường
hợp người không bà con,nhưng quen thân, lớn hơn một tuổi thì chỉ thắp nhang.
Bằng một tuổi, vẫn lạy, kính trọng người đã ra đi sớm hơn mình, để ghi nhớ mãi
ân nghĩa lớn chẳng biết cách nào đền ơn được.
Vợ chồng
phải lạy nhau, bất chấp tuổi tác.
Trong
tình thông gia, phải lạy, mặc dầu người quá cố nhỏ tuổi hơn.
Thời xưa,
nặng về lạy, người phúng điếu lạy mấy lạy thì chủ nhà phải lạy đúng bấy nhiêu
lạy (người phúng lớn tuổi thì người đáp lễ củng phải lớn).
Khách lạy
2 lạy là có ý nói còn trở lại, lạy 4 lạy là sẽ không trở lại, còn lạy 3 lạy là
vẫn ngụ ý 4 lạy nhưng chừa một lạy dành cho cha mẹ” (SƠN NAM, “Nghi thức và lễ bái của người VN”, nxb Trẻ, HCM 1997,
trang 42-44.)
Theo tác giả Toan Aùnh, chỉ phải
đáp lễ bằng một nửa số lạy của khách phúng. Lạy người chết xong, khách cũng vái
lại người đang đứng đáp lễ mình một cái.
(x. TOAN ÁNH, “Nếp cũ – Tín ngưỡng VN”, sđd, trang 311.)
“Khách
phúng viếng lễ lạy 2 lạy rưỡi nếu xác còn quàn tại nhà, lạy 4 lạy nếu đã chôn
cất xong” (TOAN ÁNH, “Phong tục Việt
nam”, nxb Khai Trí, Sài Gòn 1969, trang 512.
Nên làm
thế nào ?
Về bái lạy thì phức tạp như thế
đó, chúng tôi thiết nghĩ phải “nhập gia tuỳ tục”, không nên bắt lỗi nhau. Chẳng
hạn trong tang lễ, tang chủ quỳ hoặc đứng đối diện mà đáp lễ, còn khách viếng
có thể quỳ lạy, có thể chỉ đứng thắp nhang rồi xá hoặc vái sâu.
Cũng không nên chủ trương về
nguồn là phải tuân thủ mọi qui tắc bái lạy. Ngay như người Trung Hoa, lễ bái
của cô dâu chú rể trước bàn thờ gia tiên cũng được thu gọn trong “tam bái”:
“nhất bái thiên địa, nhị bái phụ mẫu, tam bái phu thê”, bằng cách cả hai quỳ
chắp tay vái sâu thay vì mọp lạy.
Kiểu bái phủ phục nếu sử dụng phải thao dợt thật nhuần
nhuyễn, nếu không, rất lúng túng và ngượng ngịu. Theo ý kiến chúng tôi, có lẽ
cũng không nhất thiết phải lạy phủ phục, có thể chỉ đứng, hai tay chắp cao
trước mặt rồi cúi thật sâu, khi ngẩng lên thì hai tay vẫn chắp rút xuống ngực
là xong 1 lạy.
Có người đề ra nguyên tắc bái lạy
trong phụng vụ Công Giáo là khi bái
Chúa 3 lạy, bái các thánh 2 lạy và bái người chết 1 lạy, còn bái lạy trong các
nghi thức khác như cúng giỗ, phúng điếu thì có thể bái lạy người quá cố ba hay
bốn lạy cũng được.
Nói tóm lại là chưa có một nguyên
tắc bó buộc nào cả, lạy mấy lạy, lạy kiểu nào cũng được miễn là hiểu bái lạy
đây chỉ là tỏ lòng tôn kính, tưởng nhớ và biết ơn, chứ không phải bái lạy một
vị thần linh theo nghĩa tôn giáo.
Con người sinh ra rồi lớn lên,
dựng vợ gả chồng sinh con đẻ cái, xây dựng sự nghiệp rồi cũng có lúc phải nằm
xuống trút hơi thở cuối cùng, xa lìa trời xanh đất rộng, chia tay con cháu cùng
bằng hữu, để lại bao nỗi tiếc thương cho người còn sống. Việc tổ chức tang tế,
giỗ chạp trong các gia đình, các chi họ, gọi tắt là gia lễ, là việc hiếu mà
người Việt ta từ ngàn xưa vẫn đều coi trọng.
Lễ giỗ chỉ cúng từ cao tằng tổ
trở xuống đến ông bà cha mẹ (4 đời). Giỗ trọng là giỗ cha mẹ hoặc ông bà, trên
5 đời thì tống giỗ, nhập chung vào lễ tế tổ.
Buổi lễ giỗ cần hội đủ các yếu tố
sau đây:
1- Bàn
thờ người quá cố:
Thường là bàn thờ gia tiên trong
nhà có đặt hương ảnh, bài vị của người quá cố cách đặc biệt, thắp đèn hoặc nến,
chưng hoa quả trên bàn thờ. Đằng trước bàn thờ là một bàn dài, gọi là hương án,
giữa để lư hương hoặc bình cắm nhang, hai bên bày hoa quả và lễ cúng…
2- Lễ cúng:
Ngoài dĩa hoa quả ra, có thể bày
mâm cỗ hoặc có nơi bày tất cả đồ ăn thức uống lên, sau khi cúng xong mới sắp
chén dĩa dọn ra bàn ăn. Đây là cúng trọng, còn cúng đơn thì chỉ cần chén cơm,
quả trứng, hạt muối, li nước là đủ.
Khi dọn đồ cúng thì dù chỉ một
hạt cơm thừa, một thìa canh dư cũng không được nếm trước, phải cúng xong mới được dùng, ấy cũng là một lòng rất thành
kính của dân Việt ta.
Theo đức
tin của người Công Giáo thì người quá cố không cần đến thức ăn vật chất, không
cần dùng đến của cải, phương tiện trần thế, nhưng các lễ vật này chỉ nhằm bày
tỏ lòng biết ơn và kính nhớ, muốn sắm sửa dâng kính ông bà cha mẹ như khi còn
sống. Đó là tâm tình rất thiêng liêng cao quí mà mọi người phải tôn trọng, hiểu
cho đúng để gìn giữ và phát huy trong
các nghi lễ gia tiên.
3- Chủ lễ:
Chủ lễ bao giờ cũng phải là con
trưởng nều là giỗ cha giỗ mẹ, cháu đích tôn nếu là ông bà. Ngay như người vợ
hay anh chị em ruột của người quá cố cũng không bao giờ được đứng chủ lễ, nhưng
luôn là người con trai trưởng. Nếu trưởng nam chết thì con trai cả của người
trưởng nam đứng chủ lễ, nếu trưởng nam chết mà không có con trai nối dõi thì
quyền lập tự sẽ thuộc về người thứ nam
và con trai cả của ngưới thứ nam này. Trường hợp chủ lễ quá nhỏ tuổûi không cử
hành nghi lễ được thì người khác có thể thay thế nhưng vẫn cúng vái nhân danh
người chủ lễ nhỏ tuổi này.
4- Tiến lễ:
Nghi thức cúng lễ tuần tự từng
bước như sau:
* Chủ lễ
tiến ra chiếu lễ (trước đó đã phải rà soát lại lễ vật và bàn thờ) cùng với hai
người chấp sự (giúp lễ, thường là con cháu trong nhà) bái chào di ảnh người quá
cố [2 tay chắp cao, cúi mình sâu rồi ngẩng mình lên, 2 tay hạ xuống].
* Người
chấp sự đốt nhang (thường là số que lẻ 3, 5, 7 vì số lẻ thuộc về cõi âm) từ
ngọn nến hoặc đèn trên bàn thờ, không dùng lửa từ nơi khác, tách nhang để giũ
cho tắt (không nên dùng miệng thổi) rồi
đưa cho chủ lễ.
* Chủ lễ
nhận nén nhang giơ cao (dùng hai tay đan nhau mà kẹp nén nhang) vái một vái dài
rồøi trao cho người chấp sự cắm vào bình. Có thể không dùng nhang mà chỉ bỏ
hương vào lư hương có sẵn than đang cháy.
* Người
chấp sự thứ hai mở nắp rượu rót vào li để trên đài (có thể bỏ nghi thức này
nhưng rót rượu sẵn). Ngườichấp sự kia
cầm đĩa có đựng văn khấn đặt sẵn ở hương án đưa cho chủ lễ.
* Chủ lễ
nhận văn khấn và bắt đầu đọc (nếu không có văn khấn viết trước thì khấn tự
phát).
* Chủ lễ
đọc văn khấn xong, tự tay mình đốt văn khấn hoặc giao cho người chấp sự
đốt rồi bỏ trên đĩa hoặc trong lư
hương. Có thể bỏ nghi thức đốt văn khấn.
* Sau đó
mọi người lần lựơt theo thứ bậc vào lạy trước bàn thờ người quá cố, và buổi lễ
kết thúc (trước lễ và sau lễ có thể hát một vài bài hát cầu cho ông bà tổ
tiên hay nhắc nhớ công ơn sinh thành,
có thể cử nhạc, thổi kèn, đánh trống chiêng…).
5*- Văn khấn:
… (địa
danh) ngày… tháng… năm…
Trưởng nam (hoặc…) [họ và
tên…]
Thừa lệnh mẫu thân (nếu mẹ còn
sống) [Nếu cha còn sống thì nói: “cung
thừa phụ mệnh” (thừa lệnh phụ thân]
Nếu mẹ còn sống thì nói: “cung hiệp mẫu
mệnh” (vâng lệnh [hiệp cùng] mẫu thân)
Chồng cúng vợ: chồng là… suất cac
con…) và chư thúc (nếu các chú còn
sống) cùng với anh rể, chị gái và các em trai, gái, dâu rể, con cháu nội ngoại
kính bái (hơi cúi đầu).
Nay nhân ngày giỗ… (bách nhật,
giỗ đầu, giỗ mãn tang…) của… (thân phụ…) đã tới, theo nghi lễ cổ truyền có chút
lễ vật kính dâng để biểu iộ lòng thành kính (hoặc: theo nghi lễ cổ truyền cùng
quây quần tỏ bày lòng hiếu kính)
Trước linh vị của… [Hiển khảo (cha), Hiển tỷ (mẹ), Tổ khảo (ông
nội), Tổ tỷ (bà nội), Tằng tổ khảo (cụ ông), Tằng tổ tỷ (cụ bà), Cao tổ khảo,
Cao tổ tỷ…]
Xin kính
cẩn thưa rằng: … (nội dung văn khấn hoặc văn tế).
Trọng
kính… (vị cao nhất được kính trên bàn thờ gia tiên) cùng chư vị tiên linh các
bậc cao tằng tổ khảo, cô bác cậu dì, họ hàng hai bên nội ngoại cùng chứng giám
và chung hưởng.
Cẩn cáo.
6- Nội dung văn khấn (văn tế):
Văn khấn có thể dùng các loại thể
văn vần tứ lục, lục bát, song thất lục bát… kể cả văn xuôi, nhưng phổ biến hơn
cả là thể văn biền ngẫu. (x. TÂN VIỆT,
“Tập văn cúng gia tiên…”, nxb VHDT, Hà Nội 1991, trang 10.)
Văn biền ngẫu cũng là một thể
phú. Có những bài phú một vần hay nhiều vần, mỗi đoạn một vần theo thứ tự hạn
vận. Trong văn điếu thường chỉ gieo một vần từ đầu đến cuối bài. Văn biền ngẫu
có câu ngắn, câu dài, không hạn định số chữ, câu dài thì một câu chia thành
nhiều khổ, trắc bằng xen kẽ nhau, khổ cuối cùng của phải hợp vận với cả bài.
Đặc điểm của văn biền ngẫu là đối
nhau giữa câu trên và câu dưới, đối nghĩa, đối vần, đối từng chữ hoặc từng cụm
chữ, và phải vận dụng được thanh điệu bằng trắc nhịp nhàng, khi đọc lên xuống
bổng trầm thanh thoát.
Thể tứ lục gồm những câu bốn chữ,
xen lẫn câu sáu chữ, hoặc mỗi câu hai vế đối nhau, mỗi vế có hai khổ: trên 4 dưới
6 hoặc trên 6 dưới 4, cũng có thể trên 7 chữ và không đòi hỏi đối chặt chẽ như
thể biền văn hoặc thơ Đường luật. Nếu câu ngắn 4 hoặc 6 chữ thì xen kẽ cứ 2 câu vần trắc lại đến hai câu vần
bằng.
7- Các bài mẫu để tham khảo:
( x. PHẠM
NGỌC KHUÊ, “Việt Nam Phong tục”, sđd, trang 81.)
… Nhân ngày húy nhật
Tưởng nhớ chân linh
Cẩn bày lễ lạc
Trà rượu cơm canh
Kính dâng Hiển Khảo
(Nếu giỗ bậc nào thì thay vào: Hiển tỷ (giỗ mẹ), Tổ phụ, Tổ mẫu, Bá
phụ, Thác phụ, Cô mẫu, di mẫu, Hiền tỷ, Hiền muội, Hiền tẩu, Hiền thúc, hiền
điệt, Huynh trưởng, Nhạc phụ, Nhạc mẫu)
…Cẩn cáo.
… Trộm nghĩ:
Đức cả sinh thành
Công tày hóa dục
Một phút bể dâu
Trăm năm sương móc
Tưởng nhớ ân dung
Ngậm ngùi thương khóc
Đời này ăn quả
Kẻ trước trồng cây
Công ơn để bụng
Kỵ nhật tới ngày
Kính dâng lễ mọn
Xin chứng lòng ngay.
Cẩn cáo.
…Xin kính cẩn thưa rằng:
Giữa cõi trần ai
Mấy lần dâu bể
Nhớ xưa:
Nền đức vun dày
Nghĩa nhà lập để
Trăm năm con cháu những thương hoài
Muôn nỗi công ơn khôn xiết
kể
Từng trải Đông qua Xuân lại,
ngày kỵ tới rày
Gọi rằng lễ bạc lòng thành,
thường nghi kính tế
…Hỡi ôi xin hưởng.
…Than ôí !
Tháng lại ngày qua, nay lại đến ngày giỗ mẹ
Nghĩ đến công ơn trời bể, mang nặng đẻ đau.
Ngày đêm nâng niu bú mớm, tối
sớm chăm lo
Gia đường việc nhỏ việc
to, quên ăn quên
ngủ,
Trông nom dạy dỗ, mong sao con
cháu thảo hiền
Công ơn ấy chưa chút báo đền, xót xa thương nhớ.
Nay nhân ngày giỗ,
Kính dâng lễ bạc biểu lộ tấc thành.
Hương hồn mẹ anh linh, cúi xin chứng giám
Phù hộ cho con cháu an ninh.
…Thượng hưởng.
LỄ NHẬP QUAN, CANH THỨC, DI QUAN
…Thiết nghĩ ! Nhân sinh tại thế,
Hoạ mấy người sống tám, chín mươi.
Đôi ba mươi năn cũng kể một đời
Song vận số, biết làm sao tránh được
Nhớ hồn thuở trước trong buổi xuân xanh
Ơn mẹ cha đạo cả sinh thành, đêm ngày dạy dỗ:
Đường ăn, nỗi ở, việc cửa việc nhà
Lại lo bề nghi thất nghi gia
Cho sum họp trúc, mai mấy đoá
Cương thường đạo cả, lòng những lo hiếu thảo đền ơn
Nếp kiệm cần hằng giữ sớm hôm
May nối được gia đường cơ chỉ
Ba lo bẩy nghĩ, vất vả trăm bề
Cho vẹn toàn đường nọ lối kia
Tuy khó nhọc chưa cam thỏa dạ
Bỗng đâu gió cả, phút bẻ cành mai
Hoa lìa cây, rụng cánh tơi bời
Eùn lìa tổ, kêu
Xuân vò võ
Tưởng hồn trường thọ, dìu con em, khuyên nhủ nên người
Ai ngờ sao lặn trăng dời, hồn đã biến về nơi Thiên Quốc.
Từ nay lấy ai
chăm sóc, ngõ cúc tường đào
Từ nay quạnh bóng ra vào, cỗi Nam cành Bắc
Ngày chày sáu khắc, đêm vắng năm canh
Tưởng phất phơ thoáng hiện ngoài mành
Tưởng thấp thoáng bóng hình trên khói
Hiên mai bóng rọi, vào ngẩn ra ngơ
Hết đợi thôi chờ, nắng hồng giá lạnh, ai hay số mệnh !
Bùi ngùi cám cảnh, tuôn rơi hàng nước mắt dầm dầm
Nhớ nơi ăn chốn ở buồngnằm
Như cắt ruột, xát lòng con, trên trần thế !
Nguyện một lòng chẳng dám bội ơn
Cầu anh linh phù hộ cháu con
Cầu ơn trên độ trì
Cho linh hồn phúc thật chốn trời cao.
…Kính nhớ.
…Than rằng:
Mây bạc, bay
mù thôn giã, khôn lường tạo hóa,
khéo xoay vần
Biển xanh, đắp đổi ngàn dâu, dễ
tỏ cơ trời, khi
khép mở
Cõi trần ai, sống thác
là thường
Song cơ biến, đổi thay
cũng dở
Người về cõi phúc, ngán nỗi
duyên do
Con ơ û miền trần, chạnh lòng thương nhớ
Aâm dương cách nẻo, bỗng chốc, ngàn thu trong một phút, nhìn qua đống đất dạ rầu rầu
Trời đất xa vời, đã đành, ba thước định
trăm năm, cảm đến ân tình lòng bỡ ngỡ
Rày nhân:
Mả đắp lưng trâu
Nền xây sườn ngựa
Gối quỳ dâng, kim bôi ba chén, luống những ngậm ngùi
Mắt trông thấy, thổ nhưỡng một gò, lo còn lỡ chỡ
Thôi, thời thôi !
Mộ phần nay đã đắp xong, xót thay minh dương cách
trở, đành ngóng
trông ngọn cỏ, biếc rồi xanh
Hương hồn xin hãy trở về,
gọi là khuya sớm
phụng thờ, đành hướng
vọng ngàn mây, than lại
thở.
…Than ôi !
Mây bạc xa ngăn cuộc thế, não nùng thảm cảnh, một niềm
lo
Trời xanh nỡ để mối sầu, ngơ ngẩn buồn tình, trăm việc rối
Ngậm ngùi trong dạ, luống băn khoăn
Sụt sùi bên lòng, thêm nhức nhối
Tưởng thừa hoan, cảnh muốn còn
lâu
Song trần mộng, người đà lánh khỏi
Than ôi !
Aâm dương cách biệt, sống gửi
thác về
Mưa gió thảm sầu, sao dời vật
đổi
Ngày qua tháng lại, năm tuần
(hoặc “trăm ngày”) đọc văn tế
tư thân
Thỏ lặn ác
tà, chung thất (hoặc “Tốt
khốc”) bầy lễ nghi theo thói
Thảm thiết nhẽ ! Đi thương về
nhớ, bóng tiên linh, đoái thấy những mơ màng
Đau đớn thay ! Than vắn thơ û dài, lòng hậu tự,
biết bao chừng cảm
đội
Ngán thay ! Cây muốn lặng, gió
chẳng đừng
Nên nỗi ! Ngày thêm buồn,
đêm lại tủi
Thôi, thời thôi !
Người về quê tổ, biết
lấy chi báo đức, đền
ơn
Con (cháu) ở cõi trần, nguyện cầu được lượng tình, xá tội
Biết tìm đâu, gót tiêu dao, hạc nội mây ngàn
Xin thấu rõ, cảnh bần bạc, lưng cơm đĩa muối
…Hỡi ôi ! Xin hưởng !
…Than rằng:
Nhớ thuở trước, một nhà xum họp,
vui vày những ước, đặng trăm
năm
Mà bấy nay,
đôi ngả cách xa, nông nỗi
nào ngờ, nên một
phút.
Ơn chín chữ, trời cao biển rộng,
hiềm chưa chút cộng đền nghĩa trả,
gánh cương thường, nghĩ nặng
trên vai
Đêm năm canh, thở vắn than dài,
những mơ màng
tiếng nói điều
ăn,
lòng tưởng vọng,
thấm đau trong ruột.
Cõi trần thế,
Xuân qua Thu lại,
ngày trời kể, chẵn một năm tròn (hoặc “hăm bốn tháng
tròn”)
Giỗ tiểu tường (hoặc “đại
tường” lễ bạc lòng thành, chén rượu dâng, một vài
tuần rót.)
Nhà đơn bạc, còn nhiều bề khiếm khuyết,hương thơm, nến đỏ, việc
lễ nghi, tạm gọi theo thời
Bài văn ai, kể
mấy khúc nôm na, tâm
động, thần tri, miền minh phủ, may chi thấu chút.
…Oâi ! Thương ôi ! Thượng hưởng !
… Kính cẩn thưa rằng:
Phút linh thiêng giao thừa vừa tới
Pháo vang lừng đón buổi đầu Xuân
Cầu mong vạn tượng canh tân
Tam dương khang thái, cung trầm lễ nghi
Nguyện ơn trên phù trì bảo hộ
Cầu anh linh tiên tổ lưu ân
Ban cho con cháu hạ trần
An ninh khang thái, muôn phần tốt tươi
Thiều quang chiếu rọi sáng ngời
… Cẩn cáo.
… Kính cẩn thưa rằng:
Nay theo tuế luật
Mồng một đầu Xuân
Mưa móc thấm nhuần
Đón mừng Nguyên Đán
Cháu con tưởng niệm
Nội ngoại tổ tiên
Kính cẩn dâng lên
Lễ nghi vật phẩm
Cúi xin chứng giám
Biểu lộ lòng thành
Thỉnh cáo tiên linh
Cùng về hâm hưởng
Tôn linh tại thượng
Phù hộ độ trì
Năm mới mọi bề
Yên vui khang thái
… Cẩn cáo.
Hôm nay ngày… tháng… năm…
Chủ hôn là… người
thôn… xã… huyện… tỉnh…
Có con trai (trưởng, thứ) tên là…
Kết duyên cùng… , trưởng nữ (thứ nữ) của ông bà…,
người xã…, huyện…, tỉnh….
Nay thủ tục hôn lễ đã thành, có chút lễ mọn theo phong tục lễ nghi
thành hôn và hợp cẩn, kính dâng trước… (linh vị, liệt vị, gia tiên, chư chân
linh).
Xin kính cẩn khấn cầu:
Khấn rằng:
Phúc tổ di lai
Sinh trai có vợ
(sinh gái có chồng)
Lễ mọn kính dâng
Duyên lành gặp gỡ
Giai lão trăm năm
Vững bền hai họ
Nghi thất nghi gia
Cầm sắt giao hoà
Trông nhờ phúc tổ
… Cẩn cáo.
Nay gặp:
Ngày lành tháng tốt
Việc cưới đã xong
Nên vợ nên chồng
Đẹp duyên đẹp phận
Vậy nay cáo yết
Cầu khẩn tôn linh
Xin tỏ tấc thành
Giáng ban trăm phúc
Như mai như trúc
Như phượng như loan
Chắp cánh ríu ran
Liền cành quấn quít
Giải đồng khắng khít
Bể ái sâu dày
Trâm lạy anh linh
Cúi xin hâm hưởng…
(LM. PHẠM CÔNG PHƯƠNG phụng soạn, Sài Gòn ngày 7/5/1997.)