Luân Lý Theo Tinh Thần Thánh Tôma Và Linh Đạo Về Việc Học Hành

(daminhvn.net) ngày 04 Tháng Hai 2014

Ts. Gilles BERCEVILLE, OP.

“Kho tàng ca bn đâu thì lòng ca bn đó”

Tôi thy dường như ngày nay người ta cm thy không thoi mái cho lm khi t nhn là mt người chuyên môn v thánh Tôma. Nhn mình là người chuyên môn v thánh Tôma phi chăng đó chng phi là mt điu gì khác hơn là mt li thú nhn khiêm tn rng mình được xếp - hy vng là không có tinh thn phe nhóm - vào hàng ghế chót ca mt mái trường mà mình không phi là ông thy, cùng vi nhiu anh em bn bè khác, tàm tm cũng được, nhưng không nht thiết là t hơn người đến sau rt, mun theo đui và s dng mt li tiếp cn v thế gii và v các mu nhim đc tin mà mt ngày nào đó tht bt ng dìm h đm chìm trong ánh sáng ?

đây, chúng tôi đ ngh đào sâu trong vic đc tư tưởng ca thánh Tôma Aquinô (1224-1274), và cách riêng là đào sâu phn bàn v luân lý trong b Summa Theologiae nhm rút ra mt vài nguyên tc hu ích cho nhng ai hôm nay đang mun dn thân vào các hat đng tinh thn mà vn không quên (vì nguy cơ vn có đó) yêu cu phi làm mt con người lương thin, và cho nhng ai mun dùng cái s hc ca mình đ mưu cu li ích ln nht cho phn hn ca mình, bi vì mi s đu là có th đi vi Thiên Chúa. S là mt điu quá lòng mong ước nếu như ch vi my dòng suy nghĩ này, được gi hng t hc thuyết ca thánh Tôma, mà li được xem là được tng ngay tước hiu cao quí : người chuyên v tư tưởng ca thánh Tôma.

T vic hc hành xét như là vic kiếm tìm hnh phúc và t li ích ca vic nghiên cu nhm đt mc đích trên

Vacans studio, intendebat Deo : “Khi mit mài vi vic hc hành nghiên cu, chính Thiên Chuá là Đng mà thánh nhân hướng ti”. Chính công thc La-tinh rt hùng tráng này mà sc phong thánh cho thánh Tôma Aquinô (18.7.1323) đã tng cho mt con người mà người ta đã tng gi là “Tiến sĩ chung”, như khuôn mu ca s thánh thin cho toàn th Kitô giáo. Như thế, ra như thánh nhân được nêu lên rõ rt như là v bo tr cho nhng ai mun dn thân vào vic hc hành nghiên cu. Đàng khác, Hi Thánh cũng đã đt thánh nhân làm “Bn mng các hc hiu công giáo” (04.8.1880), khi mi gi các thy, trò, và các nhà nghiên cu chy đến cu xin s chuyn cu ca thánh nhân, noi gương thánh nhân, hc hi nghiên cu giáo thuyết ca thánh nhân. Phi chăng đây là mt v thánh cho các nhà trí thc ? Cũng có th ! Nhưng còn hơn thế na, vì vic hc hi nghiên cu không dành riêng cho nhng người ly nghiên cu tìm tòi làm ngh nghip (qu tht đây là mt ngh cao quý !). Nói cho cùng, điu này hàm ý rng đi vi ai hc hành nghiên cu, thì phi hc cách sng xng đáng như là con người. y là nói theo các nhà chuyên môn v thánh Tôma : đ cho các hành vi ca con người luôn luôn là nhng hành vi nhân linh nhiu hơn. Vic hc hành nghiên cu, ít là trong nhãn quan ca mt Tôma Aquinô, không phi là hot đng riêng bit ca mt đoàn th, nhưng là nét đc trưng ca bt k mi quan tâm nào thc s mang tính nhân loi, là s ng dng sng đng ca tinh thn, là s chú tâm vào cái đang hin hu, vehemens applicatio mentis ad aliquid (1), đ sng và sng đp hơn, đ ln lên trong s hiu biết, trong tình yêu và nim vui, cho đến khi đt được hnh phúc vĩnh cu.

Luân lý ca thánh Tôma khi bàn v vic hc hi nghiên cu, studium, theo nghĩa rng nht ca t này, không ch nhm đến nhng người làm công vic suy tư và ging dy, nhng người dn thân vào studium litterarum, nhưng còn có liên h đến nhng người, thm chí gi thiết là không biết ch, không có trí nh nhiu và không biết gì v tam đon lun, mà mun được sng hnh phúc. Vì luân lý - li chng phi thế sao ? - và tt c triết hc cũng như thn hc cui cùng nhm đến mc đích là sáng soi cho con người trong cuc tìm kiếm hnh phúc ca mình. Triết hc và thn hc là nhm giúp cho con người “sp đt nhng ý hướng và hành đng ca mình hướng v mc đích ca mình.” (2) Vy phi làm cho trí năng hot đng đ đt được hnh phúc, vì chúng ta hin vn chưa đt được, điu này là rõ ràng, mà bn năng thì li không đ đ đt được, vì người ta thường rt d lc đường. Hơi mt chút là người ta mong hnh phúc, vì vy mà cn phi cách này hay cách khác dn thân trong vic hc hành nghiên cu, trong mc đ là điu gì cn phi được hoàn tt mt cách kh công, thì yêu cu phi được biết đến không nhiu thì ít. Thánh Tôma viết : “Ý hướng ca người hc hi nghiên cu nhm trước tiên là s hiu bỉết, và tiếp đến là tt c nhng gì mà vic thc hin điu mình đã biết đòi hi và được hướng dn bi s hiu biết đó”. (3)

Như vy, linh đo hc hành theo tinh thn Tôma không gii hn vào nhng li khuyên nhm giúp cho các sinh viên có tương lai ha hn tr thành nhng giáo sư gii. Đúng là linh đo này cũng không quên nhng chuyn đó, vì linh đo này mun trân trng bt c điu gì vn hu ích đi vi hnh phúc ca con người (và mt cách siêu hình, thì không gì là không th đi vi điu mà chính nhng giáo sư cũng mun s dng đ đt đến mc đích tôn quý này). Thư gi người anh em tên là Gioan, vn được cho là do thánh Tôma son tho, viết rng “nhm mc đích hc cho biết th đc tri thc, hoc liên quan đến con người, hoc thuc v Thiên Chúa”. Nếu như bc thư y không phi là ca chính thánh Tôma, thì ít ra cũng xng đáng được gán cho thánh nhân, và mười sáu li khuyên được nêu lên trong thư (đi xung bin qua nhng con lch nh, chm nói, gi lương tâm cho tinh tuyn, đng bao gi ngơi cu nguyn, yêu mến phòng riêng, t ra thân ái vi mi người, không tò mò tc mch nhng vic làm ca người khác, không thân mt quá đáng vi ai, không dây mình vào nhng chuyn chng liên quan gì ti bn, xa lánh nhng tìm tòi vô b, noi gương các thánh và nhng khuôn mu đp, tp không thiên tư tây v, hiu điu mình hc, không đ điu gì tn đng trong nghi ng, c đ nh, đng tìm điu gì quá sc bn) đã được nhng đ đ kit xut ca Thy Tôma là Nazarius (1632) (4) và Sertillanges (1920) (5) bình chú. Nhưng vin cnh rng m v vic hc trong Summa Theologiae còn ln hơn nhiu. Trong phn đó, vic hc hi nghiên cu được xem như mt chiu kích ct yếu trong hot đng ca con người, và vic hc hi được đt trên con đường dn đến hnh phúc toàn vn, đó là vic Din kiến Thiên Chúa mà Tin Mng ha hn. Summa không cung cp nhng phương sách trc tiếp bo đm cho s thành công trong đi hc, nhưng B Tng Lun cht vn vic hc v nhng lý do hin hu ca nó, và chính bng cách thế này cùng vi ân sng ca Thiên Chúa, Summa có th đem li sc sng cho vic hc hoc giúp vic hc ly li sc sng.

Đem li cho vic hc lý do hin hu và sc sng: đó li chng phi là tham vng ca mt linh đo v vic hc hành nghiên cu hay sao ? Chc chn là người ta chng thu được ích li gì ln lao khi che giu quá lâu s vic là, vì mc đích sư phm hoc minh giáo, thánh Tôma, mt người theo tinh thn Aristote, cũng đng thi là mt Kitô hu. Vì thế, cn phi chú ý đến đim này là, đi vi v tôn sư thn hc ca chúng ta, lý do ca vic hc hi nghiên cu, đó chính là Đc Kitô, và ngn sinh khí ca thánh nhân, đó chính là Thánh Thn. “Permittebat divina ut roboraretur in scola”, sc phong thánh nhc đến trên kia còn nói như thế na : “Thánh nhân bt đu bng nhng điu ca Thiên Chúa, đ càng nên uy thế hơn trong nhng điu thuc v trường phái”. Thánh Tôma kín múc ánh sáng và sc mnh ca lao đng vt v ca mình trong vic chiêm ngưỡng Đc Kitô, trong cái nhìn sâu lng vào Đng Chu Đóng Đinh trên Thp Giá, cũng như vic c hành đu đn và st sng mu nhim Thánh Th. Nếu ta mun gp g thánh Tôma nơi các bài din lun ca thánh nhân mang ý nghĩa chân thc, ch giáo hun ca thánh nhân hin ra như là mt điu hoàn toàn khác vi mt chui khá hn đn nhng trích dn b ct xén, nhng khng đnh vu vơ và nhng tam đon lun ngy bin, thì nên suy ngm nhng đon văn ca cuc đi thánh nhân như đon văn trong đó ta thy thánh nhân gia lúc gp th thách li đang tìm cho mình nhng tín điu ca đc tin : “Thiên Chúa đã đến trong xác phàm, Thiên Chúa đã chết vì chúng ta”. (6) Đúng là, khi lưu ý đến đim này, tt c nhng gì ta có th quan nim và nói lên s đu như là “rơm rác” (7) so vi nhng gì chúng ta được ha ban cho nhìn thy trên tri. Tuy nhiên, như thế không có nghĩa là nhng c gng hc hi nghiên cu dưới thế này đu là vô ích.

Thánh Tôma đưa ra ba bin minh cho vic thc hành hc hi nghiên cu, theo nghĩa cht và có tính kinh vin ca hn t (studium litterarum, ch không phi đơn gin là studium), trong cuc đi ca mt nhà tu hành. Vì có l đc nét riêng ca nhà tu hành là phi “ci b mt s nhng thin ho vn có nguy cơ ngăn cn mình chy cho khá nhanh đến Thiên Chúa”(8), nên có th có lý mà nghĩ rng nếu như vic hc hành không gây phin hà cho vic chy đua ca mt nhà tu hành, thì nó s càng không cht thêm gánh nng cng knh cho vic chy đua ca mt người giáo dân là người rt cuc cũng được gi đến cùng mt mc đích là Thiên Chúa, cho dù đôi khi có th xem ra h có hành lý đ đoàn nng hơn. Điu thánh Tôma nói v mt nhà tu hành liên quan đến vic hc hành như vy cũng s được áp dng mutatis mutandis cho người giáo dân. Nhng phúc li thánh Tôma nhn thy trong vic hc hi nghiên cu là : soi sáng vic chiêm nim bng cách giúp cho vic chiêm nim hiu biết rõ hơn đi tượng ca mình và tránh nhng lm lc vn luôn luôn rình rp vic chiêm nim, giúp quen và thành tho vi vic phc v Li Thiên Chúa, c võ mt cách chc chn đc thanh khiết, thanh bn và tuân phc. (9)

Ba cp đ ca lòng mến và tính năng đng ca vic hc

Vic đc các sách Tin Mng khơi lên lòng ham mun. Vic hc là mt hành vi nhân linh. Nguyên nhân ca mt hành vi nhân linh chính là cùng đích ca nó. Cùng đích ti hu ca con người, theo Tin Mng, là din kiến Thiên Chúa. Khi mt người môn đ ca Đc Giêsu hc hi nghiên cu, người y c gng dt khoát làm cho mình sn sàng hơn đ chiêm quan Thiên Chúa, như Thy ca mình đã mi gi đt ti điu đó, và cũng giúp người thân cn ca mình cũng ti được đó, theo như phn v ca mình trong Hi Thánh và trong xã hi. Ta có th thy nơi thánh Tôma mt nhà nhân bn. Thánh nhân qu là như thế theo mc đ người xác tín và cũng mun giúp người khác xác tín rng nhng gì thc s là ca con người đu có th dn đưa ti Thiên Chúa, và nhng gì đến t Thiên Chúa đu có th trin n mà không làm biến cht nhng gì thc s là ca con người. Nhưng không có gì xa l hơn vi thánh nhân cho bng mt s t mãn nào đó trong khoa hc và các ngh thut, không có hướng đi tôn giáo chí ít là tim n. Thánh nhân dy điu y cách minh nhiên : hin nhiên là mt s bi hoi ca s ham mun hiu biết khi “ao ước biết chân lý liên quan đến các th to mà không qui chiếu s hiu biết y v mc đích ca nó, tc là hiu biết Thiên Chúa”. (10) Nht là thánh nhân ch cho thy điu đó trong cách thc riêng ca mình khi tìm kiếm và trình bày, theo văn phong không v vi hoa lá vô ích, trong nhng b cc chc chn và không chp nhn có nhng ý tưởng tn mát, bng vic cu nguyn chuyên chăm khi thánh nhân mun kéo dài liên tc vic hc hi nghiên cu ca mình, như nhng người tng biết thánh nhân làm chng.

Mt nét đc bit trong li ng x ca thánh Tôma, đã được các s hnh nhn mnh, đó là abstractio mentis, kh năng tp trung vào đi tượng mình đang suy nghĩ đến đ quên hết nhng gì chung quanh, cho dù đó đang là bàn tic ca nhà vua. (11) Nếu như thánh Tôma t ra rt ít tò mò tc mch đi vi nhng gì thánh nhân thy là vô ích cho s tiến b trong đi sng thiêng liêng, đến ni thánh nhân được tp trung tâm trí, chìm đm trong cu nguyn, trong suy tư thn hc và chiêm nim, thì nhng vic này không phi ch đến t mt tinh thn nghiêm túc, mt th hc hi nghiên cu nhà ngh, hoc mt chút gii trí ca nhà thông thái, nhưng trước hết vì linh hn thn bí ca thánh nhân hoàn toàn được thu hút hướng v hnh phúc hoàn ho, s hiu biết trc tiếp và trong ánh sáng tròn đy ca Thiên Chúa, Đng Sáng To và Đng Cu Chuc ca thánh nhân.

Như vy, nói cho cùng, đi vi người hc hi nghiên cu, đó là biết s dng ti đa, thế gian này, lý trí ca mình vi s tr giúp ca ân sng Thiên Chúa, đ m rng bn thân cho vic tiếp nhn s Din kiến mang li hnh phúc, và đ phng s Thiên Chúa trong khi cũng làm trung gian (12) cho người khác biết đón nhn s quan chiêm hnh phúc này. Mt đon văn trong Summa Theologiae cho thy tt c tm mc bao la ca hn t studium theo thánh Tôma, và như thế, nh vic xem xét tng quát vic hc hi nghiên cu ca con người, đon văn đó giúp chúng ta quy chiếu cho tt c mi hình thc hc hi nghiên cu mt đng lc sâu xa và chân thc ca nó. Đó là mc thánh nhân dành đ nói đến nhng s tiến trin ca lòng mến, và chính xác là trong cách phân bit vn rt quen thuc : gia nhng người mi khi s, nhng người đang có nhng tiến b và nhng người thành toàn (IIa-IIae, q. 24, a. 9). Ba cp đ này ca lòng mến được thánh Tôma xác đnh tùy theo cái mà n lc ca người yêu mến Thiên Chúa nhm vào mt cách chính yếu, tùy theo studium chính yếu ca người y : người khi s thì lo nhiu hơn làm sao xa lánh ti li hoc gi mình cho khi ti li, người tiến trin thì lo sao cho mình được vng vàng trong nhân đc, và cui cùng người thành toàn thì lo cho được kết hp vi Thiên Chúa và vui thích trong Người. Có mi tương quan nào gia ba cp đ ca studium y trong s tăng tiến ca lòng mến và tính năng đng ca vic hc không ? S thăng tiến ca lòng yêu mến đc ái là trường hp ni bt nht ca mt lut chung trong bt k s thăng tiến thiêng liêng nào nơi con người. Và cũng chính vì tình yêu bác ái đã được tôn vinh nh s khôn ngoan ca Thánh Thn dn đến đnh cao ca đi sng thiêng liêng, nên nó có giá tr gii thích đi vi các cp đ sinh hot thp hơn ca tinh thn (theo nguyên tc được thánh Tôma s dng nhiu, nói v maximum tale). Bt k công vic trí thc nào đu đòi phi có s tách ra bước khi đu, mt s tiếp cn kiên trì và mt s đng hình tim tiến ca lý trí vi đi tượng được xem xét, và nhm vào s chiêm nim điu chân tht trong an bình và vui tươi. Chp nhn tính phiêu lưu ca mt cuc tìm kiếm (đó là công vic ca ý chí), kiên trì trong vic điu chnh mình cho hp vi s chân tht (đó là công vic ca ý chí và cũng ca “lý trí” na, theo cách hiu ca Tôma đi vi t này), luôn luôn nhm ti vic đón nhn người khác (đây là công vic ca “trí năng” và ca “s khôn ngoan”, thánh Tôma nói như thế), tt c nhng yếu t đó hp nhau to nên ba chiu kích ca vic hc hi, mi mt trong ba chiu kích này huy đng cách khác nhau các quan năng ca chúng ta và tham d vào chuyn đng ca toàn th đ đưa con người tiến v Thiên Chúa. “Hãy chun b sn sàng bước khi đu, điu khin s tiến trin, đi triu thiên cho mc đích”. Mi đây, Jean Guitton đã ly cm hng t li kinh được gán cho thánh Tôma Aquinô (kinh Creator ineffabilis, đc “ante studium”, trước khi hc) đ dn dt mt sinh viên thuc thi đi chúng ta đi vào nhng giai đon khác nhau ca công vic và vi nhng yêu cu liên quan.

S tnh thc ca tâm hn và vic hc hi mang tính nhân đc

Ta còn đc thy trong nhng piae preces, các li kinh được gán cho thánh Tôma (kinh Concede mihi, “ad vitam sapienter instituendam” : “Ly Chúa là Thiên Chúa, xin ban cho con mt tâm hn thc tnh đ không có tư tưởng tò mò nào có th làm cho con xa Chúa”. S tnh thc ca tâm hn đây đi li vi nết xu là s tò mò tc mch, và nết xu này được trình bày như là mt điu kin sn sàng làm cho tư tưởng ta xa ri Thiên Chúa. Li cu xin trong kinh Concede mihi ng vi giáo hun ca Summa Theologiae, ch trình bày đc “hiếu hc” (studiositas) đ đi lp vi nết xu là “tính tò mò” (curiositas) (IIa-IIae, q. 166 và q. 167).

“Hiếu hc” : bn đng đi tìm t này trong t đin. Nó không được nhn vào trong tiếng Pháp. T studiositas li hiếm thy trong tiếng La-tinh : không có trong các t đin chuyên môn ca ngôn ng c đin, nó đã được thêm li vào t đin La-tinh thi Trung C ca De Cange do các thy kh tu Saint-Maur kèm theo ý nghĩa là ao ước hiu biết, và ch có mt ch tham chiếu đ soi sáng cho ý nghĩa ca t này. Chính thánh Tôma cũng không năng s dng t này my. Tht ra, tt c nhng ln t này được s dng trong thánh Tôma đu ch v nhng vn đ trong Summa liên quan đến studiositas và curiositas, hơn ba ln khác na, hai ln trong các tp chú gii Kinh Thánh, đ ch riêng tính cách khôn lanh (habilitas) ca nhng người ti li trong chuyn làm điu ác (“studiositas ad malum”), và mt ln trong thư đ tng Guillaume Berthout, mt sinh viên tr đang hc triết lý đi hc Paris và phán quan Louvain. Bc thư này được đt đu tp chú gii Peri hermeneias ca Aristote. Dch bc thư ra đây cũng rt thú v, vì nó là mt minh ha phn nào có tính cách qui ước nhưng cũng đ đp đ cho thy theo thánh Tôma, studiositas ca mt ông thy và hc trò ca mình phi là thế nào.

“Người anh em Tôma Aquinô gi phán quan Louvain thân mến li chào và chúc thăng tiến trong s khôn ngoan chân thc.

Cm đng vì nhit tâm và s chăm ch bn t ra cho người tui tr ca bn không phi cho nhng chuyn vô b, nhưng cho s khôn ngoan, và vì mong ước tha mãn ao ước ca bn, cho du có muôn vàn lo lng do nhng trách v ca tôi, tôi cũng c gng dành cho bn mt tp chú gii sách ca Aristote ta đ là Peri hermeneias, tác phm khó đc do có đy dy nhng ch ti tăm khó hiu. Tôi đã thc hin tp sách này vi ý nghĩ trong đu là nếu như, theo nhng phương tin ca tôi, l ra tôi s son nhng tác phm có tm mc cao hơn nhm vào nhng đu óc hiu biết hơn, nhưng tôi cũng không chi t s tr giúp ca tôi đi vi nhng người tr hơn đ h cũng được thăng tiến. Vy ước gì đc hiếu hc ca bn nhn được món quà khiêm tn là tp chú gii này : có th tp sách này s giúp bn thăng tiến và khi đó cũng thúc đy tôi làm nhng công vic quan trng hơn ?”

Trong bc thư đ tng cũng như trong li kinh Concede mihi, thánh Tôma cho thy có hai cách x s đi lp nhau. Đc hiếu hc ca v phán quan huy đng tt c ngh lc nhm phc v s khôn ngoan, còn tui tr “tò mò” thường hướng chiu v nhng vic chng có giá tr gì. Đc hiếu hc ca chàng sinh viên kích thích đc hiếu hc ca ông thy. Nó thúc đy ông thy ra tay giúp người va khi s, đành mt mt ít thi gian đ thc hin tác phm khai tâm, mà l ra lượng thi gian ây có th được dành vào nhng vic hc hi nghiên cu cp đ cao hơn. Ta biết là thánh Tôma đã xác nhn cùng mt mi quan tâm sư phm đó trong trang đu tiên ca b Summa Theologiae, thánh nhân viết : “Người ging dy chân lý công giáo không nhng phi giáo hun nhng người đã tiến trin, nhưng cũng phi đào to c nhng người mi bt đu, theo li thánh Tông Đ (1 Cr 3,1) : Anh em như nhng em bé trong Đc Kitô, tôi cho anh em ung sa ch không phi cho anh em ăn tht”.

Bc thư tán dương đc hiếu hc ca viên phán quan trên có l đã được viết vào lúc thánh Tôma biên son vn đ nói v chính đc tính y trong Secunda Secundae Summae Theologiae (được biên son trong năm 1271). Đây là vn đ đc đáo, trước đó không thy có trong tác phm ca thánh Tôma. Đc hiếu hc không xut hin trong danh mc các nhân đc được Cicero và Macrobe liên kết vi đc tiết đ (IIa-IIae, q. 143). Như vy, đây thánh Tôma canh tân và bin chính cho vic đưa đc hiếu hc vào trong cây các nhân đc theo cách thế như sau : “Cn phi có mt nhân đc điu tiết s ước ao nhng gì thuc v hiu biết : vai trò này được đc hiếu hc đm nhn, “đc hiếu hc này đi lp vi tính tò mò” (IIa-IIae, q. 160, a. 2). Chính vì thánh Tôma đã chn phương thc kiến to khoa luân lý ca mình xoay quanh các nhân đc, và vì thánh nhân phi chú ý đến nhu cu điu hòa ham mun hiu biết, cho nên thánh nhân khám phá ra và phân tính đc tính hiếu hc. Truyn thng tâm linh không thiếu nhng miêu t trình bày v tính tò mò và cũng đưa ra nhiu li khuyên phi đ phòng tính xu y. (13) Đc trưng ca li tiếp cn nơi thánh Tôma, chính là trước hết dng li s t ch, mt s t ch có tính cách nhân đc, trong vic nghiên cu hc hi. Đó chính là “đc hiếu hc”, studiositas.

Cn chú ý : đc hiếu hc đi lp chính yếu không phi vi tính lười biếng, như tên gi ca nó có th thường gi cho thy, nhưng đi lp vi tính tò mò tc mch. Đc hiếu hc được liên kết vi nhân đc tr là đc tiết đ, tên gi ca nhân đc này mun cho thy là nhm hãm bt nhng đam mê, ch không phi được liên kết vi đc can đm, như trong trường hp ca đc kiên nhn và đc bn b.

T trong chính tâm hn mình, con người có khuynh hướng ao ước s hiu biết. Chính vì thế, qu là điu cn thiết và đáng khen ngi nếu con người hãm bt được th ao ước này, đ đng khát khao hiu biết mi chuyn mt cách vô k lut. Nhưng v bn tính th lý ca mình, con người được hướng chiu v vic mun tránh lánh n lc cn phi có đ tìm kiếm hc hi. Xét theo quan đim th nht, đc hiếu hc h ti ch biết t kim chế, và chính vì thế đc hiếu hc được k như là mt phn ca đc tiết đ. Nhưng xét theo quan đim th hai, s tha hưởng t mt nhân đc như thế h ti mt vào n lc nào đó cn có đ nh đó mà th đc được s hiu biết v các s vt, và chính t đó mà nhân đc này có được tên gi ca mình. Tuy nhiên, khía cnh th nht có tính cách ct yếu hơn là khía cnh th hai : chính đam mê hiu biết nhm vào vic hiu biết, và đc hiếu hc hướng v chính s hiu biết. S vt v khó nhc mà ta phi tp là mt cn tr đi vi s hiu biết. Vì thế, trong phn lun v nhân đc chúng ta đang nói đây, vic cu xét này là th yếu, ging như vic cu xét v s cn tr nói trên có nguy cơ ngăn cn chúng ta đt đến mc đích. (14)

Lp lun ca thánh Tôma trước hết có tm quan trng v phương din lun lý. Đc hiếu hc ct yếu điu tiết s nhit tình vn thúc đy chúng ta mun biết nhiu, hơn là nâng đ n lc cn thiết nhm tha mãn s nhit tình này. Nhưng ghi nhn v mt lun lý này da trên chính bn tính ca tinh thn con người, tinh thn vn được s khát khao hiu biết chi phi cách sâu xa hơn là s e ngi phi n lc c gng. Nhn xét ca thánh Tôma như vy có mt h qu thc hành. Ngay trước khi tìm phương thế đ gi cho nim hăng say ca chúng ta trong vic hc hi nghiên cu, đ nâng đ nhp đ làm vic (ám nh v hiu năng ! … thit cho mt s phong phú đích tht), cn phi lưu ý đến đng lc thúc đy chúng ta có theo ý hướng ngay thng hay không. Như thế, công vic s được quy chiếu theo ánh sáng ca mt đnh hướng ngay lành, và làm sáng t nhng ưu tiên vn s chi phi trt t ca hành vi cư x. Nếu đó là cái nhìn ca thánh Tôma, thì người ta hiu được cách thc mà mt li nói ca Đc Giêsu - mà v tôn sư ca chúng ta không ngi đt lên mc th nht ca Vn đ mà thánh nhân dành đ nói v đc hiếu hc - đem li cho vic hc hi nghiên cu cũng như các vic hc hi nghiên cu khác tinh thn ca Tin Mng như thế nào : “Kho tàng ca bn đâu thì lòng ca bn đó” (Mt 6, 21). Nếu bn mun biết phi hc hi nghiên cu như thế nào, trước hết và luôn luôn bn hãy hi v cái phn thưởng trước mt bn. By gi, điu bn b công vt v đ suy nghĩ hay đ trình bày có th s là âm vang, cho dù yếu t, ca Bài ging mà Thy Chí Thánh ngày xưa đã nói trên núi.

Còn mt chuyn không phi là ít đáng quan tâm, đó là s thiếu ngh lc. Đây là mt vn đ gay go đi vi mt s đáng k trong các sinh viên, và chng l ta không thích thánh Tôma, mt con người tìm tòi không biết mi mt, ch cho chúng ta bí quyết ? Th nht, con người lao đng mit mài này, và cũng là con người suy tư có tm c này, nhc cho chúng ta nh rng mt trong nhng điu kin cn thiết đ gi cho tinh thn lành mnh, đó là biết cách t gii hn. “Đng c mà hiu điu vượt quá sc bn”, sách Hun ca (3, 22) đã nói như thế. (15) Đng t hào là đã hiu biết điu đó, nếu không phi tht s là thế ; hoc đng b cuc nếu bn không hiu, bn s rơi vào s sai lm và thái đ không tin tưởng : Có nết xu nào nng hơn đi vi đi sng ca tinh thn không ? Nguy cơ ln nht ca người không bao gi biết lường được nhng gii hn ca lý trí con ngườ ca mình, đó là phm thượng. (16)

Ta cũng có th có nhn xét th hai này liên can đến vn đ đng lc trong vic hc hi nghiên cu. Đi vi thánh Tôma, con người chuyên chăm đc các Giáo ph sa mc, thì không nên nghi ng s lười biếng cũng như tính “dng dưng”, s băng hoi cc k này h ti ch không còn biết vui vì Thiên Chúa na. (17) Phương thuc đ cha s băng hoi này là vic suy nim nhng thin ích thiêng liêng. Chúng ta càng nghĩ đến nhng thin ích thiêng liêng này, thì nhng thin ích thiêng liêng này càng làm cho chúng ta vui thích. Thánh Ignatiô Loyola, con người đy ngh lc (liu ngài có là nhà chuyên môn v thánh Tôma ? V đim này, có l thánh nhân xng đáng là như thế !), đã khám phá ra chân lý này khi đc hnh các thánh, cũng như khi so sánh nhng tâm tình vn khơi dy trong bn thân người t vic đc hnh các thánh vi nhng tâm tình do các tiu thuyết phn đi đem li : người ta nói rng đó đã là khi đim ca s biết phân bit các thn khí ca thánh nhân. Nhng “con đ” ca tính ngui lnh, đã được thánh Grêgoriô C đ cp đến, đó là : mt nim hy vng, s nhút nhát, tính ươn hèn trong vic chu toàn bn phn, nhưng cũng còn c s oán hn và s ma mãnh, không may là đôi khi nhng tính này cũng rt mnh m. Nếu vic hc hi nghiên cu được qui hướng v Thiên Chúa, nó s được nâng đ bng lòng “sùng m”, tc là “ao ước phc v Thiên Chúa”. (18) Mun duy trì lòng sùng m này, thánh Tôma khuyên là cn phi nh rng Thiên Chúa là Đng tt lành và chúng ta cn đến Người, và cách tt nht đ không quên Người là tưởng nghĩ đến Đc Giêsu. (19)

Luân lý theo tinh thn ca thánh Tôma không xa l vi kinh nghim thn bí. Vic hc hi nghiên cu vì thế mà l thuc vào vic chiêm nim cao nht, đó là tnh thc đón nhn t trong tâm hn mình Ngôi Li đến trong Thánh Thn. đây, chúng ta c gng chng minh rng vic đc các tác phm ca thánh Tôma Aquinô giúp đem li cho vic hc hi nghiên cu tt c ý nghĩa ca nó trong hành trình tâm linh, giúp suy nghĩ đến tính năng đng ca nó dưới s thúc đy ca Thánh Thn tình yêu, giúp nhn biết trng thái sn sàng ni tâm nào thích hp cho vic đó. Vic kh chế trí thc ca mt thái đ khách quan thiên v tư tưởng hoc v ch viết có th khiến cho ta tin rng, nơi thánh Tôma, ch có đi sng chiêm nim st sng là tiên quyết. Nhưng như thế là s quên đi điu kin phi hiu biết đy đ các bn văn ca thánh Tôma. Nếu các bn văn này ít s dng khoa hùng bin và nếu các bn văn này nhm đến s sáng ý ti đa, thì chúng còn giúp chúng ta nhiu trong vic tránh khi o tưởng là thay thế lòng hăng hái đã có bng s phát biu và đón nhn lp lun khoa hc và thn hc, trong cuc hi ng nhim mu ca linh hn vi Thiên Chúa. Nhưng khi ta đy cánh ca đ đi vào nghiên cu các bn văn ca thánh Tiến sĩ, ta cm thy sc nng cũng như hương v thn bí trong chiu kích là ta liên kết được vi v thánh trong đám mây sáng chói ca bu khí cu nguyn liên l. Chính thánh nhân cũng đã đm mình trong đó và đã gói ghém tt c công trình ca mình trong đó. đây, nguyên vic hc hành nghiên cu thì chưa đ. Do đó, người ta có th nói là tr thành nhà chuyên nghiên cu thánh Tôma không phi chuyn d.

--------------------------------------------------------------

1. Summa Theologiae, IIa-IIae, q. 166, a. 1.

2. Summa Theologiae, Ia, q. 1, a. 1.

3. Summa Theologiae, IIa-IIae, q. 166, a. 1.

4. Édité à Bologne et reproduit avec quelques modifications par T. Esser : D. Thomae Aquinatis monita et preces, 31 éd., Paderborn, 1980, p. 17-59.

5. A. - D. SERTILLANGES, La Vie intellectuelle, son esprit, ses conditions, ses méthodes, Paris, trois éditions successives : 1920, 1934, 1944. La réimpression de cet ouvrage a fourni le premier volume de la collection “Foi vivante”.

6. “ Người ta bo rng khi tr v Paris, thánh nhân đã gp mt trn bão d di trên bin : các thy th s chết. Còn thánh nhân thì vn t ra vô cm (…). Thánh nhân đi li vi ni kinh hòang ca nhng cơn gió lc, sm chp, bão t bng khiên thun là du thánh giá, vi li kinh kèm theo : “Thiên Chúa đã đến trong xác phàm, Thiên Chúa đã chết cho chúng ta”. Guillaume de Tocco, Ystoria sancti Thome de Aquino, chap. 38 trong n bn Le Brun-Gouanvic, Toronto, 1996.

7. Li chng ca Barthlémy de Capoue trong phiên điu tra Napoli.

8. Summa Theologiae, IIa-IIae, q. 186.

9. Summa Theologiae, IIa-IIae, q. 188, a. 5.

10. Summa Theologiae, IIa-IIae, q. 167, q. 1.

11. Xc. Hnh ca thánh nhân, do Guilaume de Tocco, chap. 43, cũng như chap. 29, 44, 47, 63 và Li gii thiu ca Claire Le Brun-Gouanvic, op. cit., tr. 40-41.

12 Chng hn đc bài Rigas montes ca thánh Tôma trong ln thánh nhân được đ c làm vào bc Thy thn hc (Maitre en théologie) năm 1256, trong đó khai trin đ tài thuc Dyonisio rt quan trng nơi tác gi ca chúng ta v trt t thông truyn (ordo communicandi) các ân hu ca s quan phòng.

13 Xc. Bài ca A. Cabassut, “Curiosité”, Dictionnaire de spiritualité, t. 2, 2ème partie, Paris, Beauchesne, 1953, col. 2654-2661.

14 Summa Theologiae, IIa-IIae, q. 166, a. 2, ad 3.

15 Altiora te ne quaesieris. xc, IIa-IIae, q. 167, a. 1. Bng phân tích Tôma giúp ly ra mười trích dn sách Hc 3,22 trong thanh thoams. Câu này cũng là li khuyên th mười sáu và là li khuyên cui cùng trong thư gi cho người anh em tên là Gioan.

16 Chú gii sách Tin Mng Mátthêu 28, 17 : “H mun đưa v tt c vào mc đ ca trí tu ca h, by gi tt c nhng gì h không hiu, h ly nó làm đi tượng cho s phm thượng ca h”.

17 Summa Theologiae, IIa-IIae, q. 35.

18 Summa Theologiae, IIa-IIae, q. 82.

19 Summa Theologiae, IIa-IIae, q. 82, a. 3, Respondeo dicendum quod và ad

 


Trang Giáo Dục