CÔNG ĐỒNG VATICANÔ 2 (TIẾP THEO) - [C] ĐỔI MỚI CỦA VATICAN II NHỮNG NGUYÊN TẮC CƠ BẢN
(giaolyductin.net03/11/13, 3:57 pm)
[C] ĐỔI MỚI CỦA VATICAN II
Những nguyên tắc cơ bản
Avery Dulles, S.J.
Ngày 25 tháng
Giêng, 1985 Đức Giáo hoàng Gioan Phaolô II bất ngờ triệu tập một khóa họp ngoại
thường của Thượng Hội Đồng Giám Mục từ 25 tháng Mười Một đến 8 tháng Mười Hai,
1985. Buổi họp này, kỷ niệm 20 năm ngày bế mạc công đồng Vatican II, cho các
Giám mục từ những Hội Đồng Giám Mục khác nhau của quốc gia và vùng một cơ hội
trao đổi và đào sâu kinh nghiệm của việc áp dụng Công Đồng vào đời sống GH. Để
làm lắng dịu bất kỳ nỗi sợ hãi nào rằng ngài có thể làm cho mình xa cách khỏi
Vatican II, Giáo hoàng công bố rằng công đồng "vẫn còn là một biến cố cơ
bản trong đời sống của GH đương thời," và đối với cá nhân ngài, đó đã
"là điểm qui chiếu thường hằng của mọi hoạt động mục vụ”.
Trong hai thập
niên qua (1965-1985) Vatican II đối với nhiều người Công giáo, đã trở thành một
tâm điểm tranh cãi. Một ít tiếng nói từ phía cực hữu và cực tả thẳng thắn chống
lại Công đồng. Những người phản động về sự khác biệt truyền thống khiển trách
công đồng vì đã nhường bộ những khuynh hướng Tin lành và Duy Tân. Những người
cực đoan của cánh tả ngược lại phàn nàn rằng đang khi công đồng có một vài tiến
bộ, lại thất bại để hủy bỏ những tuyên bố có tính chuyên chế (absolutistic) của
mình và những cơ cấu giai cấp cũ kỹ. Phần đa những người Công giáo, khi diễn
đạt sự mãn nguyện với những kết quả của Công đồng, vẫn bị phân rẽ bởi vì họ
giải thích Công đồng theo những cách thức trái ngược nhau. Những người bảo thủ,
nhấn mạnh đến tính liên tục với quá khứ, dành sự nhấn mạnh hàng đầu đối với sự
tái xác quyết của Công đồng về những giáo lý Công giáo ổn định, gồm sự tối
thượng và bất khả ngộ của Giáo hoàng. Tuy nhiên, những người cấp tiến chủ
trương rằng ý nghĩa chân thật của Công đồng tốt hơn phải được tìm nơi những sự
đổi mới của công đồng. Đối với họ, Vatican II đoạn tuyệt dứt khoát với chủ
nghĩa nệ luật, giáo sĩ và khải thắng của những thế kỷ mới đây và đặt nền cho
một Công giáo tự do hơn và lành mạnh hơn.
Như phần lớn các
công đồng khác, Vatican II đưa ra một số xác quyết thỏa hiệp. Công đồng cố ý
nói một cách mơ hồ về một vài điểm, để tương lai phải làm cho sáng tỏ hơn. Khi
nhấn mạnh những nét nan giải này, nhiều ngươi bình luận mang đến ấn tượng rằng
Công đồng chẳng để lại gì ngoại trừ hoài nghi và lộn xộn theo ngay sau đó. Vì
vậy có thể là lúc thừa nhận rằng đang khi để lại nhiều vấn nạn mở ngỏ, công
đồng trình bày một lõi vững chắc của giáo lý rõ ràng về những vấn đề có tầm
quan trọng lớn lao.
Vatican II bàn
nhiều vấn đề rất khác nhau, trải từ những vấn đề chuyên môn cao về thần học mạc
khải đến những vấn đề rất thực tiễn về hôn nhân và đời sống gia đình. Nhưng
tiêu điểm trung tâm chắc chắn là sự hiểu biết của GH về chính mình, và đây là
chủ đề mà vị Giáo hoàng đương nhiệm rõ ràng nhìn thẳng vào như nghị trình
cho Thượng Hội Đồng Giám Mục 1985. Như một đóng góp vào suy tư chung vốn đi
trước Thượng Hội Đồng Giám Mục, tôi sẽ tập trung vào những vấn đề thực tiễn và
mục vụ vốn có một ảnh hưởng trực tiếp trên đời sống của đông đảo người Công
giáo. Để cho sáng sủa, tôi sẽ sắp xếp những nhận xét của tôi dưới đề mục
của mười nguyên lý mà tôi coi là được xác nhận một cách
không thể nghi vấn do Công đồng. Bất kỳ ai không chấp nhận mười nguyên lý này,
tôi dám chắc rằng, không thể ngay thẳng tuyên bố đã chấp nhận những kết quả của
Vatican II.
1. Aggiornamento. Hạn từ tiếng Ý
này, có thể dịch là "hợp thời", "tân thời hóa" hay
"thích ứng" được đại chúng hóa do Đức Gioan XXIII; ngài đã làm cho
khái niệm này thành cơ bản cho chương trình của mình đối với Công đồng sắp tới.
Khi chấp nhận chương trình này, các nghị phụ tại Vatican II tuyên bố bỏ đi sự
thù ghét và nghi ngờ đối với thế giới tân thời; chính điều ấy đã đặc trưng hóa
Công giáo của thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20. Cách riêng trong Hiến chế mục vụ về
GH trong thế giới tân tiến (Gaudium et Spes),
Công đồng tuyên bố GH rất kính trọng chân lý và sự tốt lành mà đã được mang vào
trong thế giới qua sự tân thời hóa (GS 42). Công đồng nói rằng chúng ta là
những chứng nhân cho sự khai sinh của một thuyết nhân bản mới trong đó dân chúng ý thức về trách
nhiệm của họ đối với nhau vì tương lai của thế giới (GS 55). Công đồng nói, các
tín hữu phải "sống hiệp nhất mật thiết với con người của thời đại
mình" (GS 62). Tuy nhiên, những người Công giáo phải "hòa nhập khoa
học tân tiến và những lý thuyết của nó và việc hiểu biết những khám phá mới đây
nhất với luân lý và giáo lý Kitô giáo" (GS 62), hầu GH có thể theo kịp với
thời đại và hoàn toàn đi vào kỷ nguyên mới nay đang sinh ra. Bằng cách ấy, GH
có thể làm giầu chính mình và hiểu biết tốt đẹp hơn những kho tàng GH nhận được
từ Đức Kitô. Chẳng những không bám vào những hình thức cổ xưa, GH như người lữ
khách phải vội vã tiến lên tới sự hoàn tất của lịch sử, khi Vương quốc TC sẽ
được mạc khải trong tất cả sự tròn đầy của nó. Dĩ nhiên, Đức Gioan XXIII cũng
như Công đồng không chủ trương tín điều phi lý rằng cái
mới thì luôn tốt hơn cái cổ. Thực vậy, họ thường chỉ ra rằng những kỹ thuật tân
tiến có thể dễ dàng bị lạm dụng để làm dân chúng lãng trí khỏi những của cải
tinh thần hằng tồn tại. Nhưng đó không phải là lời bào chữa cho việc vùi mình
vào trong quá khứ.
Giống như tất cả
những nguyên lý khác mà chúng ta sẽ xem xét, nguyên lý, aggiornamento, chỉ là một nguyên lý.
Phải thận trọng và suy xét kỹ để áp dụng nó trừ phi Tin mừng mất đi sức mạnh
thách đố của nó đang khi được điều chỉnh cho hợp với tinh thần của thời đại.
Nguyên lý ấy tự nó vẫn lành mạnh và quan trọng. Đang khi vinh vang trong gia
tài cao quí của mình, GH không được cho phép mình trở thành một món hàng trong
bảo tàng viện. GH không được trở thành một di vật của Trung Cổ hay bất kỳ thời
kỳ quá khứ nào, nhưng đúng hơn là một phần sống động của thế giới tân tiến khi
vội vã tiến lên tới tương lai của TC. Tin tưởng rằng chính Chúa vẫn ở lại với
dân ngài qua các thế kỷ, những Kitô hữu có thể có can đảm để sống và làm chứng
tin mừng dưới những điều kiện của thế giới ngày nay.
2. GH có thể đổi
mới. Trong những thế
kỷ mới đây chung chung đều đã nhìn lên GH như một tổ chức thần linh không vết
nhơ hay nhăn nheo. Đang khi chấp nhận những lầm lỗi của cá nhân tín hữu, những
người Công giáo đã nhấn mạnh rằng chính GH là tinh tuyền và thánh thiện. Tuy
nhiên, Vatican II miêu tả GH dưới diện hình ảnh kinh thánh là Dân TC. Như chúng
ta học từ Kinh thánh, dân tộc này, dù luôn được đóng ấn do mối liên hệ giao ước
với TC, đôi khi bất trung. Vì vậy, hiến chế về GH (Lumen Gentium) có thể chấp nhận: "GH, khi ôm ấp
các tội nhân trong lòng, thì đồng thời và luôn luôn cần được thanh tẩy và không
ngừng theo đuổi lối đường sám hối và canh tân”. (LG 8). Hơn nữa, trong sắc lệnh
về Đại kết (Unitatis Redintegratio),
Công đồng tuyên bố: "Đức Kitô mời gọi GH, khi tiến trên đường lữ hành, tới
sự đổi mới liên lỷ đó mà GH luôn cần đến (thiếu), theo mức độ GH là một tổ chức
của con người trên trần" (UR 6).
Ý tưởng rằng GH
có thể đổi mới khiến mọi người ngạc nhiên. Vào muộn thời Trung Cổ, đã có một
vài công đồng lấy việc cải cách của toàn GH "nơi thủ lãnh và nơi các phần
tử," như mục đích rõ ràng của mình. Nhưng sau cuộc Cải Cách Tin Lành, ý
tưởng đổi mới bị nghi ngờ trong vòng Công giáo. Tuy nhiên, nhờ Vatican II chúng
ta được vơi nhẹ gánh nặng phải bảo vệ toàn hồ sơ lý lịch của quá khứ. Chúng ta
có thể tự do chấp nhận rằng không chỉ cá nhân những người công giáo nhưng cả
chính GH trong những hành vi chính thức của mình, đã phạm sai lầm và tội lỗi,
như việc đốt thiêu người lạc giáo, bách hại người Do thái và những quá độ của
những cuộc thánh chiến. Chúng ta có thể chấp nhận rằng những người công giáo đã
chia sẻ phần lớn trách nhiệm trong việc mang đến những chia rẽ giữa những Kitô
hữu mà như thế làm suy yếu chứng tá Kitô hữu trong thời đại chúng
ta.
Như nguyên lý hợp
thời, nguyên lý thứ hai này phải được áp dụng cách thận trọng khôn ngoan. Không phải mọi sự trong GH là nghi ngờ và
khả ngộ. Những cấu trúc bí tích cơ bản, các sách thánh, và những tín điều của
GH có giá trị vĩnh cửu. Ân sủng của Đức Kitô, vốn đến qua những kênh rạch này
thì mạnh mẽ hơn sự bất trung và tội lỗi của con người. Vì vậy, GH không có một
sự quan hệ bình đẳng đối với sự thánh thiện và sự xấu. Sự xấu là nghịch với bản
tính chân thật của GH. Vì lẽ này, Vatican II đang khi nói về GH của những tội
nhân, né tránh diễn ngữ "GH tội lỗi". Sự khác nhau là một sự khác
nhau tinh tế, nhưng có một tầm quan trọng nào đó.
Về những biến cố
lịch sử quá khứ, chúng ta phải canh chừng chống lại một thứ khổ dâm thiêng
liêng (spiritual masochism) mà thường chuyển tất cả lời khiển trách của phần tử
khác tới chúng ta. Thông thường tốt nhất là theo nguyên tắc của Đức Gioan
XXIII: "Chúng tôi không muốn bày ra một phiên tòa về quá khứ. Chúng ta sẽ
không tìm cách thiết lập ai đúng ai sai. Trách nhiệm là bị tách ra”. Dù vậy, để
bố trí hồ sơ cho ngăn nắp, thật tốt đẹp để từ bỏ một vài sai lầm. Một thí dụ sẽ
là sự nghiên cứu hiện tại để quyết định xem ủy ban giáo hoàng có sai lầm do kết
án những lý thuyết của Galileo vào thế kỷ 17 hay không.
3. Canh tân sự
chú tâm đối với Lời Chúa. Trong thời Trung Cổ và thậm
chí hơn nữa từ thời Cải Cách, Công giáo có khuynh hướng trở thành một GH của
luật lệ và các bí tích hơn là GH của tin mừng và lời Chúa. Những người Công
giáo cũng thường lãng quên sự phong phú thiêng liêng được chứa đựng trong Kinh
thánh. Khi nhấn mạnh những giới luật của GH, họ cho phép việc công bố tin mừng
bị hoãn lại. Họ cử hành Thánh Lễ bằng tiếng Latinh - một ngôn ngữ mà phần đa
dân chúng không hiểu - và thường không có bài giảng. Trong thần học Công giáo
Kinh thánh được coi là một nguồn mạch giáo lý xa xôi, hiếm khi được dùng trừ
phi để tìm các bản văn chứng cớ cho những giáo lý sau này của
GH.
Vatican II, cách
riêng trong Hiến Chế về Mạc khải (Dei Verbum),
khôi phục lại tính tối thượng của Kinh thánh như Lời Chúa được ký thác cho việc
viết dưới sự linh hứng của Thánh Thần (DV 9). Chức vụ dạy dỗ của GH, theo Hiến
chế, "thì không ở trên lời Chúa, nhưng phục vụ Lời, khi lắng nghe Lời cách
sốt sắng, gìn giữ nó cách cẩn thật, và giải thích nó cách trung thành" (DV
10). “Theo cùng Hiến chế đó, việc học hỏi Thánh kinh, có thể nói, là linh hồn
của thần học thánh" (DV 24).
Cùng Hiến chế đó
mạnh mẽ khuyên tất cả những người công giáo sử dụng Kinh thánh. Hiến chế nói:
"Dễ dàng đến gần Kinh thánh phải được cung cấp cho tất cả các tín hữu Chúa
Kitô" (DV 22). Ở đây kinh thánh được so sánh với Thánh Thể, vì mỗi
thực tại, theo cách riêng mình, cống hiến cho các tín hữu bánh sự sống (DV 21).
Và trong cùng đoạn đó, chúng ta thấy câu hùng biện sau đây: Bởi vì trong sách
thánh, Chúa Cha trên trời gặp gỡ con cái mình với tình yêu lớn lao và nói cho
họ; và sức mạnh cùng quyền lực của Lời Chúa thật lớn lao đến nỗi nó vẫn còn là
sự nâng đỡ và năng lực của GH, sức mạnh của đức tin cho con cái GH, lương thực
của linh hồn, nguồn mạch tinh tuyền và vĩnh cửu của đời sống thiêng liêng”.
Ngoài việc phục
hồi kinh thánh, công đồng tìm cách canh tân tác vụ rao giảng. Công đồng mời gọi
các vị giảng thuyết công giáo cung cấp lương thực Kinh thánh cho Dân Chúa (DV
23) và khuyến cáo rằng, như thánh Augustinô đã nói, "những ai không lắng
nghe Lời Chúa bên trong sẽ là những người giảng thuyết rỗng tuếch của Lời Chúa
bên ngoài" (DV 25). Vậy, linh mục cũng như giáo dân được khích lệ để đọc
kinh thánh với tinh thần cầu nguyện.
Từ lúc Công đồng,
những chỉ dẫn như tôi vừa trích dẫn đã sinh nhiều hoa quả tuyệt vời. Những
người Công giáo học Kinh thánh hơn; nhiều người tham dự những nhóm học hỏi và
cầu nguyện vốn tập trung vào Kinh thánh. Nhưng về điều này, cũng như trong
những điều khác, cần tiến hơn nữa. Cho đến giờ vẫn không có nguy hiểm rằng
những người Công giáo, trong sự nhiệt tâm của họ đối với Lời, sẽ quay khỏi nghi
thức và bí tích hay, khi họ sùng mộ Tin mừng, họ sẽ xao nhãng luật Đức Kitô và
GH. Thái độ thoải mái hơn đối với luật GH hiện nay, đang khi đáng tiếc ở một
vài khía cạnh, có thể được nhìn như một mối lợi tới mức nó giúp vượt thắng một
sự bối rối hầu như mang tính hình thức mà những người cộng giáo lụy phục
nhiều năm trước Vatican II. Dĩ nhiên, một cách lý tưởng, những yếu tố đối kháng
như lề luật và tin mừng, lời và bí tích không được nghịch chống một mất một còn
với nhau, nhưng đúng hơn phải kiện cường lẫn nhau. Nỗ lực để đạt được sự cân
bằng đúng đắn phải là quan trọng nhất cho người công giáo hôm nay.
4. Tập đoàn tính. Hầu như là một lời vô vị để nói rằng GH công giáo từ Trung cổ
mãi là một cơ cấu kim tự tháp. Người ta quan niệm chân lý và sự thánh thiện
xuất từ Giáo hoàng như vị Tổng Tư lệnh, và các giám mục được miêu tả như các sĩ
quan thuộc cấp thực thi những mệnh lệnh của giáo hoàng. Vào thời đại chúng ta
nhiều người công giáo bảo thủ thiên về thứ loại suy quân sự này về
GH.
Vatican II không
chối bỏ tính tối thượng của giáo hoàng như đã được xác định một thế kỷ trước
kia do
Nguyên lý tập
đoàn tính xuyên suốt những văn kiện của Vatican II như một sợi chỉ vàng. Giống
như giáo hoàng được vây quanh bởi một đoàn giám mục, thì mỗi giám mục phục vụ
như thủ lãnh của một đoàn linh mục, được gọi là linh mục đoàn (presbytery), và
cai quản địa phận trong sự tham khảo với các linh mục, tu sĩ và giáo dân. Do
vậy, nguyên lý tập đoàn tính, được hiểu theo một nghĩa rộng, có thể được coi là
tháp nhập tất cả mọi cấp của GH. Theo Hiến chế về GH, những vị mục tử
"biết rằng chính Đức Kitô không muốn họ một mình gánh trên vai toàn thể sứ
mệnh cứu độ của GH đối với thế giới. Trái lại, họ hiểu rằng bổn phận cao quí
của mình là chăn dắt các tín hữu và nhận biết những sự phục vụ và những ân điển
đặc sủng của họ hầu tất cả theo những vai trò riêng của mình có thể một lòng
một trí cộng tác vào công việc chung”. (LG 30).
Từ công đồng,
nhiều thể chế mới đã được dựng lên để thực hiện tính tập đoàn trên những bình
diện khác nhau; chẳng hạn, Thượng Hội Đồng có tầm vóc thế giới của các Giám
Mục, những hội đồng giám mục quốc gia và vùng, những hội đồng mục vụ quốc gia
và địa phận, hội đồng giáo xứ, hội đồng linh mục, v.v. Nếu trong một vài trường
hợp quá nhiều câu hỏi đã chịu thảo luận và tranh cãi kéo dài, nó đã nhất thiết
phải đi qua giai đoạn này để tới phương kế đúng. Chủ nghĩa đại nghị (parliamentarism)
hay dân chủ, nếu được mang đi quá xa, thi có thể khích động một phản ứng theo
phía đối nghịch, tới sự phục hưng của một hình thức tiền công đồng của chủ
nghĩa chuyên chế (authoritarianism), mà dường như tương đối hiệu quả và nhanh
chóng. Ở đây công đồng vẫn mời gọi chúng ta nghĩ ra cơ chế làm quyết định mà
kính trọng cả nguyên lý truyền thống là thẩm quyền mục vụ cá nhân và bản chất
của GH như một cộng đoàn đầy Thần khí. Quân đội hay một hội họp theo thành phố
Tân Anh Quốc đều không phải là một khung não trạng (paradigm) thích
hợp.
5. Tự do tôn
giáo. Cho tới chính lúc khi công đồng khai mạc, không hề chắc chắn GH
công giáo có thể tán thành nguyên lý tự do tôn giáo mà lúc đó đã ưu thắng trong
phần đa nhóm Tin lành và được phê chuẩn trong Hội Nghị của Công Hội Thế Giới
của các Giáo Hội (WCC) tại New Delhi vào năm 1961 hay không. Một cách biệt loại
hơn, người ta hỏi xem GH có thể hoàn toàn kính trọng hay không quyền lợi và bổn
phận của từng người để đi theo lương tâm của họ về việc chấp nhận hay không
chấp nhận niềm tin tôn giáo. Hằng bao thế kỷ, các GH, Tin lành cũng như Công
giáo, cố gắng để được kiểm soát bộ máy của quyền lực dân sự để đạt được một địa
vị ưu tiên. Vào thập niên 1950, khi John Courtney Murray bắt đầu bảo vệ ý tưởng
về một nhà nước trung lập về tôn giáo, những thần học gia Hoa Kỳ khác và ngay
cả một vài vị thẩm quyền của Roma tra hỏi tính chính thống của ông. Tuy nhiên,
vượt qua những phản đối của các đối thủ, ông được mời tới Vatican II (thật sự
không phải khóa họp đầu tiên, nhưng từ khóa họp thứ hai trở đi) và ông, có lẽ
hơn bất kỳ cá nhân nào khác, chịu trách nhiệm Tuyên Ngôn về tự do tôn
giáo. Tuyên ngôn này rõ ràng dạy rằng đối với nhà nước, không cần
phải tuyên xưng tôn giáo chân thật hay cho nó một địa vị ưu tiên theo luật
pháp. Nó phê chuẩn sự khoan thứ dân sự đối với tất cả niềm tin và chống đối
trên những nền tảng thần học, bất kỳ sự cưỡng bách nào trên bình diện niềm
tin.
Đối với phần đa
người Mỹ nguyên lý tự do tôn giáo không mang đến khó khăn nào. Chúng ta hầu như
chấp nhận nó đã rồi. Đúng hơn, mối nguy của chúng ta là rơi vào một cực đoan
đối nghịch: chủ nghĩa dửng dưng tôn giáo. Chúng ta phải nhắc nhớ mình rằng
tuyên ngôn rằng chính Tuyên ngôn đó xác định địa vị độc đáo của đức tin Công
Giáo và bổn phận của các tín hữu phải tuyên xưng và bảo vệ đức tin đó.
Như Đức Kitô và các tông đồ, những người chân thành tin và yêu mến chân lý nhận
được từ Đức Kitô sẽ cố gắng làm chứng cho nó bằng lời nói và việc làm của họ,
và chia sẻ đức tin của họ với người khác.
6. Vai trò tích
cực của Giáo dân. Trong GH Công giáo, ít nhất
trong thời đại tân tiến, linh mục và tu sĩ gánh hầu hết toàn bộ trách nhiệm đối
với sứ mệnh của GH. Tinh thần tông đồ của giáo sĩ và các dòng tu thật đáng
khen, nhưng nói chung, giáo dân khá thụ động. Đang khi tìm phương dược chữa trị
tình trạng này, phong trào được ta biết đến như Công Giáo Tiến Hành, trong thời
kỳ giữa hai cuộc thế chiến, tìm cách để làm cho những phần tử giáo dân ưu tú
can dự vào việc tông đồ của hàng giáo phẩm. Không thỏa mãn với điều này, một số
thần học gia cấp tiến suốt thập niên trước Vatican II chủ trương rằng giáo dân,
ngoài việc hợp sức với việc tông đồ của hàng giáo phẩm, phải tích cực thực thi
một công việc tồng đồ trong chính quyền lợi của mình như những tín hữu được
thánh tẩy. Công đồng đang khi xác nhận sự phát triển này, khích lệ giáo dân làm
cho Vương quốc TC tiến tới bằng cách dấn mình vào những công cuộc trần thế và
bằng việc phục hồi những bổn phận gia đình và ơn gọi một cách trung thành với
Đức Kitô.
Từ khi Công đồng,
một vài người chủ trương rằng giáo sĩ có như lãnh vực hoạt động riêng của họ
những công việc bên trong GH, đang khi giáo dân phải coi các chuyện trần thế
như lãnh vực có uy tín của mình. Tuy nhiên, công đồng không coi là đúng một sự
phân chia công việc cách sắc bén như thế. Công đồng cung cấp một sự tham gia
tích cực của giáo dân trong thờ phượng, trong các hội đồng mục vụ, và thậm chí
trong lãnh vực thần học. Trong lãnh vực cuối cùng Vatican II mời gọi giáo dân
nói tự do và công khai: GS nói: "Để những người như thế có thể chu
toàn chức năng riêng của mình, ta hãy nhận biết rằng tất cả các tín hữu,
giáo sĩ và giáo dân, đều có một sự tự do hợp pháp để tìm tòi và suy tư, và tư
do để diễn đạt tâm trí của mình cách chân thành và can đảm về những vấn đề mà
trong đó họ hưởng được uy tín" (GS 62).
Trong hai thập
niên từ khi Công đồng, chúng ta nhìn thấy trong GH một sự gia tăng lớn lao của
những tác vụ giáo dân - không chỉ thiết lập theo giáo luật các tác vụ đọc sách
và giúp lễ, nhưng cả những tác vụ giảng dạy, âm nhạc, hoạt động xã hội, tư vấn,
và ngay cả ban phát Thánh Thể. Cũng vậy có cả một dòng chảy lớn và tự do của
giáo dân nam nữ vào thần học. Một cách có thể tiên đoán được những phát triển
mới này đòi hỏi những điều chỉnh mà trong một số trường hợp thật khó khăn. Đó
là trách vụ của giáo hoàng và các giám mục để đảm bảo rằng những phát triển mới
này không phá vỡ cộng đoàn. Trong một vài trường hợp, điều này muốn một bước
tiến chậm chạp, nhưng xét toàn bộ chúng ta tạ ơn rằng quá nhiều được hoàn thành
trong một thời gian quá ngắn như thế. Trong một thời kỳ của việc suy giảm những
ơn gọi vào đời sống giáo sĩ và tu sĩ, thật khẩn cấp rằng giáo dân đảm nhận
trách nhiệm lớn lao hơn bao giờ đối với đức tin và đời sống của
GH.
7. Tính đa biệt
trong Vùng và Địa phương. Từ cuối thời Trung cổ cho đến
Vatican II những nhấn mạnh đặc trưng của Công giáo là trên GH phổ quát, thông
thường được miêu tả như một xã hội nguyên khối. Vatican II, trái lại, nhấn mạnh
đến GH địa phương. Như đã nói, mỗi GH ấy dưới sự hướng dẫn của Giám mục vốn
được gọi là "đại diện Đức Kitô”. Nhiều bản văn công đồng trình bày GH phổ
quát như sự hiệp thông, hay là một kết hợp tập đoàn, của các GH địa phương.
Hiến chế GH nói: "Trong và từ từng các GH như thế hiện hữu chỉ một GH Công
Giáo" (LG 23). Giám mục địa phương, trên nền tảng của sự thụ phong và chỉ
định của ngài, được ban thẩm quyền là một mục tử chân thật của cộng đoàn, đang
khi làm những quyết định có trách nhiệm hơn là chỉ thực thi những chỉ dẫn của
Roma (LG 27).
Vatican II cũng
dự liệu cho những việc tạo thành nhóm trong vùng. Nói về những khác biệt giữa
Kitô giáo Đông và Tây, Công đồng tuyên bố: "Không hề là một cản trở cho sự
hiệp nhất của GH, sự đa biệt như thế của các phong tục và những tuân thủ như
thế chỉ thêm vào cho vẻ đẹp của GH và đóng góp nhiều vào việc thực thi sứ mệnh
của GH" (UR 16). Như vậy Vatican II nhận biết một sự đa dạng hợp pháp giữa
các GH vùng, ngay cả trong phát biểu của tín lý. Nơi khác, công đồng nói:
"Sự đa dạng của các GH địa phương với một khao khát chung là bằng chứng
huy hoàng đặc biệt về tính công giáo của GH không bị phân chia" (LG 23).
GS nói: "Việc rao giảng tin mừng được điều chỉnh phải là luật của mọi việc
loan báo tin mừng”. (GS 44). Mỗi quốc gia, ta được nói, phải phát triển khả
năng diẽn đạt sứ điệp của Đức Kitô theo cách riêng mình, và phải cố xúy một sự
trao đổi sống động giữa GH và văn hóa đặc thù (GS 44).
Sự khác biệt giữa
Công giáo của các vùng khác nhau ngày nay thì hiển nhiên hơn 20 năm về trước
[1965], khi những tập tục và phụng vụ của GH Roma, với ngôn ngữ Latinh của nó,
bị thúc ép một cách phổ quát. Sự khác biệt hóa này chưa kết thúc. Đức Gioan
Phaolô II, trong chuyến viếng thăm
Châu Mỹ hóa [“Á
châu hóa”] đã và đang xẩy ra trong chính đạo Công Giáo chúng ta. Bởi vì truyền
thống văn hóa chính trị đặc biệt của chúng ta, chúng ta có những nhãn quan khác
nhau từ nhiều quốc gia khác về cách thức Giáo hội phải liên hệ với chính trị và
kinh tế. Chúng ta có những quan niệm khác nhau về nhân quyền, đang khi lớn lên
từ truyền thống được công nhận. Có lẽ chúng ta cũng được chuẩn bị hơn nhiều
quốc gia khác để nhìn thấy phụ nữ nổi lên tới những địa vị lãnh đạo trog Giáo
hội, như họ có trong đời sống chính trị và kinh tế.
Đang khi tìm một
sự hội nhập văn hóa lành mạnh, chúng ta phải tránh nghĩ rằng những truyền thống
quốc gia chúng ta thì nằm ngoài phê bình, hay người Mỹ là dân tộc cao hơn và
không có gì phải học từ những quốc gia khác. Ngay cả ở đâu những khác biệt hợp
pháp hiện hữu, chúng ta phải chăm sóc rằng chúng không phá vỡ sự hiệp thông của
chúng ta với toàn GH Công giáo còn lại. Về điều này chúng ta phải kính trọng
quyền bính của Tòa Thánh, mà có trách nhiệm trước mặt Chúa để "bảo vệ
những khác biêt hợp pháp" cũng như đảm bảo rằng "những khác biệt như
thế không cản trở hiệp nhất song trái lại đóng góp vào điều ấy”. (LG
13)
8. Đại kết. Từ thời Cải Cách, những người Công Giáo thông thường thừa nhận
những thái độ thù hằn và tự vệ đối với những Giáo hội Kitô hữu khác, và cách
riêng hướng đến Tin Lành. Sự thù hằn như thế ngay cả có thể tìm thấy trong
những văn kiện chính thức của Tòa Thánh, đặc biệt giữa Đức Pio IX và Pio XI. Về
điều này Đức Gioan XXIII và Vatican II đã thực hiện một cuộc cách mạng im lặng.
Công đồng trong sắc lệnh về Đại kết diễn đạt sự kính trọng đối với gia sản của
những Giáo hội Kitô hữu khác, kêu gọi chú ý tới tầm quan trọng cứu độ của họ
đối với các thành viên của họ, và thừa nhận rằng họ có những yếu tố chân thật
của Giáo Hội Chúa Kitô. Như vậy, vạ tuyệt thống đã nhường cho đối thoại. Trong
những cuộc đối thoại đại kết từ Công đồng, tiến bộ lớn lao đã được thành tựu
trong việc vượt thắng những khác biệt lớn lao vốn đã chia rẽ các giáo hội hằng
bao thế kỷ. Đang khi sự hiệp nhất chính thức giữa GH công giáo và những cộng
đoàn khác vẫn còn chỉ là một viễn tượng xa, thì các Kitô hữu của những nhóm
niềm tin khác nhau đã đạt được một mức độ thông cảm lẫn nhau, kính trọng và
liên đới rất lớn lao.
Việc thi hành Đại
kết cách thích đáng, như việc thi hành các nguyên lý khác mà chúng ta đang xét
ở đây, đòi hỏi một óc thực tiễn và phán đoán tốt đẹp. Một đàng, chúng ta phải
vượt thắng những thái độ hận thù và nghi ngờ quen thuộc của chúng ta và rộng mở
để trân trọng tất cả những giá trị lành mạnh nơi những hình thức khác của Kitô
giáo, cả Đông lẫn Tây. Đàng khác, chúng ta không thể nhượng bộ điều gì là chân
thật và có giá trị trong truyền thống Công giáo chúng ta và hành động như thể
tất cả những vấn đề đại kết đã được giải quyết rồi. Thay vì muốn rũ bỏ suông
những bất đồng vẫn còn đó, chúng ta phải kiên nhẫn làm việc suốt một thời gian
dài để đạt được một sự đồng thuận dựa trên chân lý, qua cầu nguyện và đối
thoại.
9. Đối thoại với
các Tôn giáo khác. Công đồng Vatican II không
chậm chạp trong việc tri nhận rằng thái độ thay đổi của những người công giáo
đối với các Giáo hội Kitô hữu khác đòi hỏi một sự chuyển đổi tương xứng trong
thái độ của họ đối với những tôn giáo khác và những tín đồ của các tôn giáo đó.
Vì vậy Công đồng soạn thảo một Tuyên Ngôn về Những Tôn
Giáo không phải Kitô giáo (Nostra Aetate);
nó chứa đựng một phần lớn về những mối liên hệ giữa Kitô hữu-Do thái. Từ Công
Đồng đã có những đối thoại quan trọng giữa những người Công Giáo và Do thái, cả
trong quốc gia này lẫn ở ngoại quốc. Các Kitô hữu thấy rằng những sự giầu có
của các truyền thống tôn giáo khác, như Ấn độ Giáo, Phật Giáo và Hồi Giáo, có
thể giúp sinh động lại đức tin và sự thờ phượng của chính họ. Các vị truyền
giáo đang tìm những cách thức mới để giúp những người ngoài Kitô giáo liên hệ
tốt đẹp hơn với Thiên Chúa trong những niềm tin của cha ông
họ.
Nguyên lý của đối
thoại liên tôn, như những nguyên lý mà tôi đề xướng, thách đố chúng ta tới một
phản ứng trưởng thành và có trách nhiệm. Một số bình luận gia đã giới thiệu một
phản đề giữa sứ mệnh và đối thoại, như thể tầm quan trọng của cái này phải xén
bớt sự cần thiết của cái kia. Tuy nhiên, Công đồng giữ sứ mệnh và đối thoại ở
thế cân bằng. Đang khi nhận biết những yếu tố của chân lý và sự tốt lành trong
tất cả những tôn giáo lớn, và như vậy phát sinh niềm ao ước đối thoại trong
kính trọng, công đồng nhấn mạnh đến sự độc nhất do Chúa ban cho Giáo hội của
Đức Kitô và như vậy nhấn mạnh đến “sự cần thiết tuyệt đối” của hoạt động truyền
giáo hầu Đức Kitô có thể được nhận biết giữa tất cả các dân tộc là Đức Chúa và
là Đấng Cứu Độ phổ quát.
Đối với phần đa
Kitô hữu sự áp dụng hiển nhiên nhất của tuyên ngôn về các tôn giáo không phải
Kitô giáo có liên quan với Do thái giáo; vẫn có giữa nhiều người Công Giáo một
thái độ thù hằn tiềm tàng, được đâm rễ sâu trong những yếu tố chủng tộc và văn
hóa. Chúng ta cần nỗ lực đặc biệt để vươn trên những thái độ tiêu cực này, vốn
hoàn toàn trái nghịch với điều răn yêu thương của Tin Mừng. Như tôi nhắc đến ở
trên, Giáo hội một cách tập thể phải sám hối nhiều về những qua hệ với dân Do
thái. Chúng ta đừng thêm vào những tội ác này.
10. Sứ mệnh có
tính xã hội của Giáo hội. Từ thời Cải Cách,
GH Công Giáo đã có khuynh hướng nhìn sứ mệnh của mình như một sứ mệnh chỉ mang
tính chất tôn giáo mà thôi, nhằm chuẩn bị các cá nhân qua đức tin, sự thờ
phượng, và thái độ chính đáng để đạt đến sự sống đời đời. Dần dần, với những
thông điệp xã hội của các Giáo Hoàng như Lêô XIII và Pio XI, GH bắt đầu đảm
nhận trách nhiệm dạy dỗ các nguyên lý của một trật tự xã hội công bằng, nhưng
trật tự này được nhìn dưới diện hợp với luật tự nhiên hơn là như một sự thực thi
Tin mừng.
Với Đức Gioan
XXIII và Vatican II, sự nhấn mạnh đã thay đổi. Hoạt động tông đồ của hòa bình
và sự công bằng xã hội xảy ra được coi là một đòi hỏi của sứ mệnh Giáo hội là
tiếp tục công trình của Đức Kitô, Đấng đã động lòng xót thương những người
nghèo khổ và bị đàn áp. Thái độ thay đổi này được diễn đạt hùng hồn trong “sứ
điệp gởi Nhân Loại” của Vatican II, phát hành 9 ngày sau khi khai mạc Công Đồng
năm 1962. Nó được soạn thảo tỉ mỉ đầy đủ hơn trong HC mục vụ về GH trong thế giới tân tiến (Gaudium et Spes), nó mô tả GH như được
phú ban “một chức năng, một ánh sáng, và một năng lực mà có thể phục vụ để cấu
trúc và củng cố nhân loại” (GS 42). Từ Công đồng chiều hướng này đã đạt được
sức đẩy. Nó được phản ánh trong thông điệp của Đức Phaolô VI về sự Tiến Bộ của
các Dân Tộc (1967) và còn rõ ràng hơn nữa trong tài liệu của Thượng Hội Đồng
Giám Mục về Sự Công Bằng trong Thế Giới (1971), nó miêu tả cuộc đấu tranh cho
công bằng và sự biến đổi xã hội như những chiều kích cấu thành của việc loan
báo Tin Mừng. Đang khi tìm thực thi mệnh lệnh của Công đồng là phân định những
dấu chỉ thời đại trong ánh sáng tin mừng (GS 4), những giáo hoàng và hội đồng
giám mục đã cống hiến ngày một hơn những chỉ dẫn cụ thể liên quan đến những vấn
đề của chính sách công cộng. Chủ đề về tình liên đới đặc biệt của GH với người
nghèo đã được đề cập tại Vatican II, (GS 1), nảy sinh ở Mỹ Latinh tới ý tưởng
về một “sự chọn lựa ưu ái” dành cho người nghèo.
Nguyên lý thứ
mười này không dễ dàng thực thi hơn chín nguyên lý kia. Thật là vô trách nhiệm
đối với Giáo hội để tránh né tất cả bình luận về những khía cạnh luân lý và tôn
giáo của những vấn đề chính sách công cộng, vì thế giới một cách hợp pháp tìm
kiếm lời khuyên nơi những vị lãnh đạo tôn giáo trong việc định hình lại xã hội,
theo điều mà Giám mục James Malone đã gọi “một hệ thống giá trị được TC ban
tặng”. Đàng khác, những thẩm quyền giáo hội phải kính trọng sự tự do cá nhân và
nhóm trong GH để tới đạt những quyết định chu đáo về những chính sách mà những
người Công giáo cam kết và tri thức có thể bất đồng. Những cuộc tranh luận náo
loạn về những lá thư mục vụ tập thể của các Giám mục Hoa kỳ về hòa bình và kinh
tế làm cho hiển nhiên rằng, đang khi tiến bộ chân thật được thực hiện, thì lối
tiếp cận đúng đối với những vấn đề xã hội-chính trị chỉ được tìm thấy dần dần
qua một tiến trình thử và sai.
Mười nguyên lý
này không nhằm tát cạn những thành tựu của Vatican II, ngay cả trong lãnh vực
giáo hội học. Nhưng theo ý tôi, chúng chắc chắn cho thấy rằng công đồng, bất
chấp tất cả những ngập ngừng và thỏa hiệp, cống hiến những chỉ dẫn rõ ràng về
nhiều vấn đề cốt yếu. Thượng Hội Đồng Giám Mục ngoại thường nắm 1985, đang khi
tưởng niệm 20 năm ngày bế mạc công đồng, có thể tái xác quyết và minh tỏ một
vài giáo lý cơ bản, rõ ràng này. Bằng cách này nó có thể giúp những người Công
Giáo trên khắp thế giới bàn đến những vấn đề của những thập niên sắp tới với sự
tin tưởng và nhất trí lớn lao hơn. [NOTE: This presentation has been slightly
edited by J. Kroeger; it originally was published in Church (Summer, 1985): 3-10; reprint
permission requested.]
Bản dịch:
Lm Giuse Nguyễn Văn Am