Giải
pháp thay thế cho trào lưu cực đoan không phải là hồi giáo cấp tiến mà là hồi
giáo bảo thủ
Rôma ngày 9/11/2004
Ông Massimo Introvigne, chuyên gia về tôn giáo
tuyên bố rằng trào lưu cực đoan không phải là một hiện tượng duy nhất. Trong
cuộc nói chuyện dành cho thông tấn Zenit, ông giải thích những loại khác nhau
của trào lưu cực đoan. Ông là người sáng lập và là giám đốc Trung Tâm nghiên
cứu về những tôn giáo mới. Ông phân tích hiện tượng phức tạp về trào lưu cực
đoan trong cuốn sách với nhan đề là « Những trào lưu cực đoan, những khuôn
mặt khác nhau của sự cố chấp tôn giáo », được xuất bản bằng tiếng Ý bởi
nhà xuất bản Piemme (www.edizpiemme.it).
Zenit : Người ta có thể coi một thế giới không chắc chắn
và bất ổn là cửa mở cho những trào lưu cực đoan tôn giáo không ?
Massimo Introvigne : Điều đó tuỳ thuộc vào sự định nghĩa của
chữ « cực đoan » (fondamentalisme). Trong cuốn sách tôi phân chia sự
đòi hỏi tôn giáo ra làm 5 loại : cực cấp tiến, cấp tiến, bảo thủ, cực đoan
và tối cực đoan (ultra progressiste, progressiste, conservatrice,
fondamentaliste et ultra fondamentaliste). Những tiêu chuẩn của mỗi loại thì
khác nhau, một số có tính cách kỹ thuật hơn.
Zenit : Ông có thể cho thấy một thí dụ...
Massimo Introvigne : Chẳng hạn thái độ trước sự phân chia vào
thế kỷ Những Ánh Sáng giữa tôn giáo và văn hoá, giữa tôn giáo và chính trị.
Người cấp tiến chấp nhận sự phân chia như một điều không thể tránh, người cực
cấp tiến chấp nhận điều đó với lòng phấn khởi. Người cực đoan từ chối nguyên
tắc phân chia nhưng sẵn sàng chấp nhận một số nhượng bộ. Người tối cực đoan từ
chối mọi nhượng bộ và tự tách rời hoàn toàn khỏi xã hội hay tìm cách buộc xã
hội theo mình qua bạo động. Người bảo thủ (người ta xếp trong loại này phần
đông những dân trên thế giới tuyên bố mình thuộc vào một tôn giáo) không chấp
nhận sự phân chia hoàn toàn như thế kỷ Những Ánh Sáng, cũng không chấp nhận sự
hoà hợp cực đoan giữa tôn giáo và văn hoá : họ muốn một sự phân biệt mà
không có phân chia, một sự độc lập của văn hoá và của chính trị nhưng không cấm
tôn giáo can thiệp vào trong những lãnh vực này.
Vì những lý do chính trị, dù là vấn đề Hồi Giáo
hay Âu Châu, có một loại báo chí coi là « người cực đoan » tất cả
những người bảo thủ, cực đoan hay tối cực đoan. Thực ra có rất nhiều khác biệt.
Trong Hồi Giáo, thủ tướng Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan là một người bảo thủ,
giáo sĩ của Al-Jazira, ông Yusuf al Qaradawi là một người cực đoan và Oussama
Ben Laden là một người tối cực đoan. Trong thế giới Kitô Giáo, ông George Bush
hay ông Rocco Buttiglione là những người bảo thủ, nhưng trong cuộc tranh luận
chính trị người ta xếp họ vào loại những « người cực đoan ».
Zenit : Người cực đoan tôn giáo tìm gì : những thâm
tín, sự trở lại quá khứ, chết để sống lại ?
Massimo Introvigne : Ở đây cũng thế, sự khác biệt giữa người
bảo thủ, cực đoan hay tối cực đoan rất là quan trọng. Theo tôi cả ba loại người
này đều không muốn trở lại quá khứ. Đặc biệt trong Hồi Giáo, sự cực đoan là một
hình thức hiện đại nhằm phục hồi lại luật lệ hồi giáo với những khí cụ chính
trị cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, khác với những hình thức truyền thống như
tại nước Arabie Saoudite, dựa trên những khí cụ truyền thống và tập trung trên
nền đạo đức hơn là chính trị.
Zenit : Kinh tế có liên quan đến những người cực đoan
không, hay đó chỉ là một đề tài thuần tuý « tinh thần » ?
Massimo Introvigne : Khi trào lưu tư tưởng xã hội học mà tôi
dựa vào nói đến « thị trường tôn giáo » hay « kinh tế tôn
giáo », nó dựa vào những khí cụ và những mô hình kinh tế để học hỏi tôn
giáo. Nhưng đó chỉ là một thái độ phương pháp, điều đó hoàn toàn không có nghĩa
là thu gọn tôn giáo hay trào lưu cực đoan vào một hiện tượng được khích động
trước tiên bởi những động lực kinh tế.
Zenit : Tây Phương có trách nhiệm trong sự trỗi dậy của
trào lưu cực đoan hồi giáo không ?
Massimo Introvigne : Điều đó có, bởi vì Tây Phương đã ủng hộ
những chế độ quốc gia và tục hoá, như những chế độ độc tài quân phiệt tại những
nước Magrheb và cả Saddam Hussein mà Tây Phương đã ủng hộ từ lâu. Những chế độ
này đàn áp một cách mạnh mẽ những người bảo thủ, cực đoan và tối cực đoan. Nếu
tất cả đều là nạn nhân của sự đàn áp, thì chỉ có những người tối cực đoan có
khả năng hoạt động trong bóng tối.
Sự đàn áp nhằm loại trừ trào lưu cực đoan thật ra
tạo cơ hội cho những hình thức cực đoan nhất.
Nói một cách tổng quát, Tây Phương mắc phải một
loại « triệu chứng Voltaire » nên tìm kiếm những người hồi giáo cấp
tiến và cực cấp tiến, những người này hoặc không có hoặc là những ông tướng có
khả năng điều hành « nhờ sức mạnh của dao găm » hay những người trí
thức, rất phù hợp để tham dự những hội nghị bên Âu châu nhưng lại không có
quyền lực trong nước của họ hay trong cộng đồng những người di dân.
Giải pháp thay thế cho trào lưu cực đoan không
phải là hồi giáo cấp tiến mà là hồi giáo bảo thủ.
Zenit : Với tư cách là chuyên gia, trong tương lai gần
ông thấy ra sao về trào lưu cực đoan hồi giáo, nó sẽ gia tăng thêm ?
Massimo Introvigne : Tôi nghĩ là không. Nếu những thị trường tôn
giáo mở rộng cửa và có dân chủ trong xã hội, Hồi Giáo bảo thủ sẽ chiến thắng
Hồi Giáo cực đoan ; trường hợp những nước Thổ Nhĩ Kỳ, Mã Lai và Nam Dương
đã chứng minh điều đó.
Zenit : Ông có cảm tưởng gì về những trào lưu cực đoan
tục hoá ? Đó có phải là một hiện tượng mới không ?
Massimo Introvigne : Chủ nghĩa chống giáo quyền là một hiện
tượng đã xưa. Tuy nhiên những trào lưu cực đoan tục hoá mà chúng ta thấy
biểu lộ bên Pháp trong đạo luật chống lại cái gọi là « các phái đạo »
(sectes) và chống lại những biểu tượng tôn giáo, hay trong Liên Hiệp Âu Châu
trường hợp của ông Buttiglione, là một phản ứng trước sự kiện là tôn giáo, theo
những người ủng hộ sự tục hoá là phải biến mất, lại trở lại dưới những hình
thức mới và không thể đoán trước.
Thông tấn Zenit
Lang Biang dịch