Sự hữu
ích và cần thiết của việc thảo luận thần học lành mạnh trong Giáo Hội
Radiovaticana 04/11/2009 – Thần học là
việc kiếm tìm một sự hiểu biết có lý lẽ các mầu nhiệm của Mạc khải được được
tin nhận bởi đức tin. Việc thảo luận thần học lành mạnh trong Giáo Hội là điều
hữu ích và cần thiết, đặc biệt khi nó liên quan tới các vấn đề chưa được Giáo
quyền định nghĩa, nhưng Giáo quyền luôn luôn là điểm tham chiếu. Đức Thánh Cha
Biển Đức XVI đã khẳng định như trên trong buổi tiếp kiến 15.000 tín hữu và du
khánh hàng hương năm châu sáng thứ tư 4-11-2009 tại quảng trường thánh Phêrô.
Trong bài huấn dụ Đức Thánh Cha đã đề
cập tới cuộc tranh luận lớn giữa thánh Bernardo thành Chiaravelle đại diện cho
nền thần học đan tu hay ”thần học của con tim” và Abelardo đại diện cho nền
thần học kinh viện hay ”thần học của lý trí”. Trong khi thánh Bernardo nhấn
mạnh trên đức tin, thì Abelardo nhấn mạnh trên trí thông minh, nghĩa là việc
hiểu biết qua lý trí. Đức Thánh Cha nêu bật sự khác biệt như sau: Đối với thánh
Bernardo đức tin có sự chắc chắn nội tại dựa trên chứng tá của Kinh Thánh và
giáo huấn của các giáo phụ. Ngoài ra đức tin được củng cố bởi chứng tá của các
thánh và sự linh ứng của Chúa Thánh Thần trong linh hồn các tín hữu. Trong các
trường hợp nghi ngờ và không rõ ràng đức tin được che chở và soi sáng bởi Huấn
quyền giáo hội. Vì thế Bernardo không đồng ý với Abelardo và nói chung với
những người đặt để đức tin dưới sự quan sát phân tích của lý trí. Sự quan sát
này dẫn tới một nguy hiểm là chủ trương duy trí thức, việc tương đối hóa chân
lý, đem chính các chân lý đức tin ra để thảo luận. Và như thế nó dẫn tới sự táo
bạo không ngần ngại là hậu qủa sự kiêu căng qua đó trí thông minh con người yêu
sách ”bắt giữ” mầu nhiệm của Thiên Chúa. Trong một bức thư gửi cho Abelardo
thánh Bernardo đau đớn viết như sau: ”Trí khôn con người chiếm hữu tất cả và
không để lại gì cho đức tin. Nó đương đầu với điều cao vượt hơn nó, dò xét điều
cao vượt hơn nó, tràn vào thế giới của Thiên Chúa và làm hư hại các mầu nhiệm
đức tin hơn là soi sáng chúng; nó không mở điều được đóng kín và niêm ấn, nhưng
nhổ nó tận gốc rễ và điều nó thấy không thể đi được đối với mình, thì nó coi là
không có và từ chối tin vào đó” (Epistula CLXXXVIII, 1 PL 182,353).
Tiếp tục bài huấn dụ Đức Thánh Cha nói
đối với thánh Bernardo thần học chỉ có một mục đích duy nhất là thăng tiến kinh
nghiệm sống động thân tình với Thiên Chúa. Khi đó thần hoc là một trợ giúp ngày
càng yêu mến Chúa hơn như đề tài khảo luận ”Bổn phận yêu mến Thiên Chúa” của
thánh nhân. Lộ trình này có nhiều bậc từ dưới thấp cho tới tột đỉnh, khi linh
hồn tín hữu say mến trong các đỉnh cao của tình yêu. Ngay trên trái đất này
linh hồn con người có thể đạt tới sự kết hiệp thần bí với Ngôi Lời Thiên Chúa.
Sự kết hiệp mà ”Tiến sĩ chảy mật” miêu tả như là ”đám cưới thiêng liêng”. Ngôi
Lời viếng thăm linh hồn, loại trừ mọi kháng cự, soi sáng, đốt cháy và biến đổi
linh hồn. Trong sự kết hiệp ấy linh hồn hưởng nếm sự thanh thản ngọt ngào lớn
lao và hát lên thánh thi tươi vui cho Phu Quân.
Trong phần hai của bài huấn dụ Đức
Thánh Cha nói về Abelardo. Sinh tại Bretagne tây bắc nước Pháp, Abelardo là
người rất thông minh và có ơn gọi nghiên cứu học hỏi. Ban đầu Abelardo chuyên
về triết lý, sau đó áp dụng các kết qủa vào thần học, mà ông là thầy dậy tại
Paris và trong nhiều đan viện khác. Chính Abelardo đã đưa từ ”thần học” vào
lãnh vực nghiên cứu như chúng ta hiểu ngày nay. Là môt giáo sư có tài ăn nói
nên các lớp dậy học của ông thu hút rất đông sinh viên. Là người có tinh thần
tôn giáo, nhưng bất an nên cuộc sống của Abelardo cũng có nhiều biến cố: phản
đối các thầy dậy, có con với Eloisa, một phụ nữ học thức và thông minh; hay
tranh cãi với các thần học gia đồng nghiệp và bị giáo quyền kết án, nhưng khi
qua đời đã giao hòa và hiệp thông với Giáo Hội. Chính thánh Bernardo đã xin ĐGH
Innocenzo II can thiệp và kết án vài giáo thuyết sai lầm của Aberlardo trong
công nghị tại tỉnh Sens năm 1140. Thánh nhân phản đối phương pháp qúa duy trí
thức của Abelardo, vì nó giản lược đức tin thành một ý kiến tầm thường, bị tách
rời khỏi chân lý được mặc khải.
Đức Thánh Cha nhận định về phương pháp
của Abelardo như sau: Thật vậy, việc dùng triết lý thái qúa khiến cho giáo lý
về Ba Ngôi Thiên Chúa và ý tưởng về Thiên Chúa của Abelardo trở thành giòn mỏng
một cách nguy hiểm. Trong lãnh vực luân lý giáo huấn của ông không khỏi hàm hồ
vì ông coi ý định của chủ thể là nguồn duy nhất để miêu tả sự tốt lành hay ác ý
của các hành động luân lý, mà bỏ qua ý nghĩa khách quan và giá trị luân lý của
các hành động: đây là một khuynh hướng duy chủ quan nguy hiểm. Nó cũng là một
khía cạnh rất thời sự trong thời đại chúng ta ngày nay, trong đó nền văn hóa
xem ra ngày càng hướng tới chủ trương tương đối hóa luân lý: chí có cái tôi
quyết định điều gì tốt cho tôi, trong lúc này. Tuy nhiên cũng không nên quên
các công lao lớn của Abelardo và nhiều môn sinh của ông đã đóng góp cho sự phát
triển của nền thần học kinh viện, sẽ chín mùi vào thế kỷ sau đó. Ngoài ra một
vài trực giác của Abelardo cũng đáng được chú ý như khẳng định trong các truyền
thống tôn giáo không kitô đã có sự chuẩn bị cho việc tiếp đón Chúa Kitô Ngôi
Lời Thiên Chúa.
Đức Thánh Cha kết
luận bài huấn dụ bằng cách rút tỉa ra bài học của cuộc tranh luận này giữa
thánh Bernardo và Abelardo như sau: Trước hết là sự hữu ích và cần thiết của
việc thảo luận thần học lành mạnh trong Giáo Hội, đặc biệt liên quan tới các
vấn đề chưa được Giáo quyền định nghĩa, nhưng Giáo quyền luôn luôn là điểm tham
chiếu. Ngoài ra trong lãnh vực thần học cần có sự quân bình giữa các nguyên tắc
cấu trúc do Mạc khải cung cấp và các nguyên tắc giải thích do triết lý nghĩa là
lý trí gợi hứng và tuy quan trọng chúng chỉ có nhiệm vụ là dụng cụ. Khi không
có sự quân bình giữa các nguyên tắc này thì suy tư thần học có nguy cơ rơi vào
các lầm lạc, và khi đó Huấn quyền phải thi hành nhiệm vụ can thiệp để phục vụ
chân lý. Ngoài ra trong các lý do khiến cho thánh Bernardo chống lại Abelardo
và xin giáo quyền can thiệp là sự lo lắng cứu giúp các tín hữu đơn sơ khiêm tốn
khỏi lẫn lộn hay lac đường vì các ý kiến qúa riêng tư và các đề tài thần học có
thể nguy hại cho đức tin của họ. Cuối cùng nhờ trung gian của viện phụ Cluny là
Pietro Vị Đáng Kính thánh Bernardo và Abelardo đã làm hòa với nhau. Abelardo
khiêm tốn thừa nhận các sai lầm của mình và Bernardo quảng đại tha thứ. Cả hai
đều xác tín rằng khi nảy sinh ra cuộc tranh luận thần học thì phải duy trì đức
tin của Giáo Hội và làm cho chân lý chiến thắng trong bác ái.