Các vụ từ nhiệm Giáo Hoàng trong lịch sử Giáo Hội
Radiovaticana 2013-02-22
15:14:31 – Phỏng vấn sử gia Franco Cardini
Quyết định rời bỏ chức vụ chủ Chăn Giáo Hội hoàn vũ đã được
Đức Thánh Cha Biển Đức XVI thông báo cho các Hồng Y, Tổng Giám Mục và Giám Mục
trong Công Nghị sáng ngày 11-2-2013. Thực ra, trong lịch sử Giáo Hội đây không
phải là lần đầu tiên một vị Giáo Hoàng thoái vị, nhưng đã có nhiều vụ từ chức
xảy ra.
Điển hình nhất là trường hợp của Đức Giáo Hoàng Celestino
V, cai quản Giáo Hội từ ngày 29-8 đến ngày 13-12 năm 1294. Đức Celestino V tên
thật là Pietro Angelerio cũng còn gọi là Pietro da Morrone, xuất thân từ một
gia đình nông dân nghèo, sinh giữa các năm 1209-1215 tại
Đức Celestino V đã từ chức vì cảm thấy không thể chiều theo
các áp lực của vua Carlo d'Angiò và các đại điền chủ có ý lợi dụng ý tốt của
ngài. Là tu sĩ Biển Đức ngài rút lui về đan viện và qua đời tại Fumone ngày 19
tháng 5 năm 1296, sau đó được phong thánh. Hài cốt của ngài được cất giữ trong
nhà thờ chính tòa Thánh Maria ở Collemaggio, nơi Đức Thánh Cha Biển Đức XVI đã
viếng thăm mục vụ ngày mùng 4 tháng 7 năm 2010.
Trong lịch sử Giáo Hội đã có những thời kỳ có nhiều Giáo
Hoàng trong cùng một lúc. Hồi năm 1308 khi nước Pháp tấn công Italia và thắng
trận, họ đã bắt Đức Giáo Hoàng về sống bên
Bà Eliana Versace, giáo sư Lịch sử Giáo Hội hiện đại tại
đại học Lumsa ở Roma, cũng cho biết Đức Giáo Hoàng Phaolô VI cũng đã viết sẵn
một lá thư từ nhiệm, trong trường hợp không còn có thể cai quản Giáo Hội nữa.
Đức Cha Pasquale Macchi, Bí thư của Đức Phaolô VI, đã cho biết như trên. Đức
Phaolô VI dặn: ”Lá thư phải được đưa cho các Hồng Y trong trường hợp xảy ra các
điều kiện ngăn cản người tiếp tục sứ vụ. Với lời xin các Hồng Y chấp nhận. Đức
Phaolô VI sợ rằng người có thể bị đau nặng, và không có khả năng chu toàn các
nhiệm vụ giáo hoàng nữa”.
Giáo sư Eliana Versace cũng tiết lộ rằng đây là điều mới
được biết cách đây mấy tháng, vì Tài liệu án phong thánh cho Đức Phaolô VI đã
được Bộ Phong Thánh chấp thuận ngày 20 tháng 12 năm 2012. Sau đó Đức Thánh Cha
Biển Đức XVI đã ký sắc lệnh thừa nhận các nhân đức anh hùng của Đức Phaolô VI.
Nhưng Đức Cha Macchi đã đề cập tới điều này trong vài bài viết trước đây. Sự
kiện này cho thấy Đức Phaolô VI đã suy tư nhiều về việc từ chức, và cũng đã
nghĩ rằng việc từ nhiệm của các giáo hoàng phải đựơc chấp nhận, và được sự đồng
ý của Hồng Y đoàn. Đây là điều khác với kiểu giải quyết của Đức Thánh Cha Biển
Đức XVI, vì Đức Thánh Cha Biển Đức XVI dựa trên sửa đổi giáo luật, do Đức Đức
Gioan Phaolô II đưa ra hồi năm 1983, theo đó một Giáo Hoàng có quyền từ nhiệm.
Dĩ nhiên, ý tưởng có cùng một lúc hai Giáo Hoàng là một vấn đề. Nhưng ngài có
thể rút lui vào một đan viện, chẳng hạn như một đan viện Biển Đức, xét vì ngài
thích dòng Biển Đức.
Đức Phaolô VI đã lo sợ bị bệnh bất thình lình và không còn
khả năng sáng suốt để điểu khiển Giáo Hội nữa. Ngài đã là vị Giáo Hoàng đầu
tiên công du đó đây trên thế giới, và ngài đã phải đau khổ rất nhiều vì tình
hình chính trị Italia đen tối hồi thập niên 1970 và các chống đối ngài phải
chịu hồi đó. Và ngài cảm thấy sức lực suy giảm. Hồi năm 1967 Đức Phaolô VI đã
nói với bạn ngài là nhà văn Jean Guitton rằng: ”Nếu một Giáo Hoàng không có
thói quen đi nghỉ hưu trước khi chết, là bởi vì đây không phải là một nhiệm vụ
công chức cho bằng là chức hiền phụ”.
Sau đây là bài phỏng vấn sử gia Franco Cardini về các vụ từ
nhiệm giáo hoàng trong lịch sử Giáo Hội. Bài phỏng vấn do phóng viên Roberto I.
Zanini của nhật báo Tương Lai thực hiện, đăng trong số ra ngày 12-2-2013.
Hỏi: Thưa giáo sư Cardini, khi nghe tin Đức
Thánh Cha Biển Đức XVI từ nhiệm giáo hoàng, giáo sư đã nghĩ gì, và trong qúa
khứ đã có các trường hợp từ chức tương tự hay không?
Đáp: Trong một trường hợp như trường hợp này người
đầu tiên đến trong tâm trí tôi là Đức Giáo Hoàng Celestino V, được mệnh danh là
vị ”Giáo Hoàng của sự từ chối vĩ đại”, cả khi câu thơ này không phải là một
trong những câu thơ có thiện cảm nhất của thi sĩ Dante, và trong thực tế chúng
ta không biết một cách chắc chắn thi sĩ có ám chỉ Đức Pietro da Morrone, tức
Đức Giáo Hoàng Celestino V hay không.
Trên thực tế đã không có các trường hợp Đức Giáo Hoàng từ
chức tương tự như trường hợp này của Đức Thánh Cha Biển Đức XVI, nhưng chỉ có
các trường hợp giông giống một cách mơ hồ. Các giông giống lịch sử khập khiễng,
bởi vì chúng luôn luôn có tính cách chủ quan. Trong cái luận lý này thì có
trường hợp của Đức Giáo Hoàng Clemente, Người kế nhiệm thứ ba sau thánh Phêrô,
nhưng có ít tài liệu. Thế rồi còn có trường hợp của Đức Giáo Hoàng Ponziano,
năm 235, bị đầy sang đảo Sardaigna làm việc khổ sai, và trong viễn tượng không
thể trở về nên ngài đã thoái vị, và chấp nhận việc bổ nhiệm người thay thế. Gần
ba thế kỷ sau có trường hợp tương tự của Đức Giáo Hoàng Silverio, bị Belisario
đầy theo lệnh của hoàng hậu Teodora.
Hỏi: Như vậy thưa giáo sư, đâu là các trường
hợp một cách mơ hồ giống trường hợp từ nhiệm hiện nay của Đức Thánh Cha Biển
Đức XVI?
Đáp: Một trường hợp điển hình là trường hợp liên
quan tới Đức Giáo Hoàng Benedetto IX, tức Đức Teofilatto của các quận công vùng
Tuscolo, được bầu làm Giáo Hoàng năm 1032. Đây là một nhân vật có cuộc sống có
thể khá bị chỉ trích, bị đuổi đi bởi một cuộc nổi loạn năm 1044. Thay vào chỗ
của ngài được bầu lên Đức Silvesto III, nhưng sau đó lại bị truất chức, khi Đức
Benedetto IX trở về và cai trị cho tới tháng Năm năm 1045. Rồi Đức Benedetto IX
bán chức Giáo Hoàng cho Giovanni dei Graziani, lấy tên hiệu là Gregorio VI, rồi
bị truất phế năm sau đó.
Đây là một giai đoạn đặc biệt nhiễu nhương trong lịch sử
Giáo Hội, và tình trạng hỗn loạn này đạt tột đỉnh với vụ ly khai của Giáo Hội
Đông Phương, và khép lại với việc chỉ định Hồng Y Ildebrando di Soana, lấy tên
hiệu là Gregorio VII, vị Giáo Hoàng canh cải Giáo Hội.
Hỏi: Thưa giáo sư, hình như có một giai đoạn
hỗn loạn tương tự xảy ra vào thế kỷ thứ XV, trong đó xảy ra việc chồng chất các
Giáo Hoàng, nghĩa là có nhiều Giáo Hoàng trong cùng một lúc, có đúng thế không?
Đáp: Thật ra nếu trên cương vị là giáo sư lịch sử,
chứ không phải là người bình luận vụ việc hiện nay, phải tìm các tương tự kỳ
lạ, thì tôi sẽ trở về với các sự kiện xảy ra năm 1409 và 1414.
Hỏi: Nghĩa là chúng ta đang ở vào cuối thời ly
khai của Tây Phương, có phải vậy không, thưa giáo sư?
Đáp: Đúng thế. Chúng ta hãy nói tới trường hợp của
Đức Giáo Hoàng Gregorio XII, người Venezia tên đời là Angelo Correr, từ nhiệm
năm 1415 do Công Đồng Costanza đòi hỏi. Nhưng mà ngay hồi năm 1409 Công Đồng
Pisa đã truất phế Đức Gregorio XII cũng như Đức Benedetto XIII ở Avignon, bằng
cách bầu Đức Alessandro V lên thay thế. Vị này qua đời năm 1410 và được thay
thế bằng vị phản giáo hoàng Gioan XXII. Đây là một tình trạng đặc biệt hỗn
loạn. Để đương đầu với nó và do chính các Hồng Y thỉnh cầu hoàng đế Sigismondo
di Boemia đã can thiệp, và triệu tập Công Đồng Costanza ngày mùng 4 tháng Bẩy
năm 1415, trong đó các Hồng Y tiếp nhận việc từ chức đã bị bắt buộc trước đó
của Đức Giáo Hoàng Gregorio XII. Vị này tái trở thành Hồng Y và về sống tại
Recanati trung Italia. Vài tháng sau đó vụ ly khai được giải quyết với việc bầu
người của một gia đình qúy tộc Roma tên là Oddone Colonna làm Giáo Hoàng, lấy
tên hiệu là Martino V. Trong Công Đồng Costanza các Hồng Y đã thảo luận một sự
kiện quan trọng trong Giáo Hội: đó là việc Đức Giáo Hoàng cai quản Giáo Hội có
Công Đồng bên cạnh. Để đạt mục đích này các Hồng Y quyết định rằng phải nhóm
họp các Công Đồng vào các thời điểm đều đặn xác định.
Hỏi: Thế nhưng điều này cũng đã không ngăn cản
được việc xảy ra trong lịch sử gọi là Cuộc Ly Khai Nhỏ, có phải vậy không thưa
giáo sư?
Đáp: Cả ở đây nữa cũng nổi bật một gương mặt của
một vị phản giáo hoàng từ chức. Đó là Đức Amadeo VIII nhà Savoia, được bầu lên
trong Công Đồng Basilea bởi một nhóm các Hồng Y truất phế Đức Eugenio IV. Vị
này lấy tên hiệu là Felice V. Khi Đức Eugenio IV qua đời tại Roma, do lời yêu
của Đức Giáo Hoàng Nicolò V, phản giáo hoàng Felice V đồng ý thoái vị để tái
hiệp nhất Giáo Hội. Kể từ đó sự hiệp nhất hướng dẫn bên trong Giáo Hội công
giáo Roma không bị tranh luận nữa.
Hỏi: Nghĩa là tất cả các gương mặt kể trên rất
xa với trường hợp của Đức Thánh Cha Biển Đức XVI?
Đáp: Chúng là những tương tự rất mơ hồ. Sau cùng
thì tuy có biết bao nhiêu các khác biệt, nhưng trường hợp thoái vị gần nhau
nhất là trường hợp từ nhiệm của Đức Giáo Hoàng Celestino V. Ngài đã trở về sống
cuộc sống của một đan sĩ, bởi vì ngài đã không thể làm gì khác hơn, xét vì có
các áp lực từ bên ngoài. Giờ đây các quyết định tự do của Đức Thánh Cha Biển
Đức XVI mở ra các quang cảnh mới, cả đối với thắc mắc một Giáo Hoàng sẽ làm gì
sau khi từ nhiệm.
(Avvenire 12-2-2013)
Linh Tiến Khải