Sau
khi tìm hiểu trên "hai quan sát" có liên quan đến việc sử dụng của
cải mà Chúa Giê-su đã thực hiện trong hai bài trước, và đã thấy trong Tân Ước
có hai cái nhìn có thể gọi là đối lập nhau nhưng đồng thời bổ túc cho nhau về
vấn đề tiền của : vừa cần thiết vừa gây cớ vấp phạm. Bây giờ, ta sẽ tìm
hiểu trên "vài chất vấn" mà những người đồng thời đặt ra cho Ðức
Giê-su, qua đó ta sẽ hiểu rõ hơn và cụ thể hơn một chút giáo huấn của Ngài cho
vấn đề này. Ta sẽ lần lượt xem xét hai sự kiện sau : trình thuật về một
người giàu có muốn theo Ðức Giê-su và chất vấn về việc nộp thuế cho
Xê-da. Sau đó, ta sẽ trở lại câu kết luận gây ngạc nhiên của Ðức Giê-su về
việc người giàu có khó vào được Nước Trời. Trong bài này, ta sẽ bắt đầu với câu
chuyện về một người thanh niên giàu có đến hỏi Chúa Giê-su về cách thức để đạt
đến sự sống đời đời (Mt 19,16-22 ; Mc 10,17-22 ; Lc 18,18-23).
Theo
trình thuật, có lẽ, anh thanh niên nọ đã nghĩ đến chiều kích thiêng liêng khi
đặt câu hỏi với Ðức Giê-su : Thưa Thầy nhân lành, tôi phải làm gì
để được sự sống đời đời làm gia nghiệp (Mc 10,17 và song song). Vì theo
quan niệm Do Thái vào thời Ðức Giê-su, niềm tin vào một hạnh phúc khác với hạnh
phúc trần thế đã xuất hiện rồi. Thật vậy, qua câu hỏi, dường như, anh ta muốn
tìm một con đường khác để đạt đến hạnh phúc đích thật cao siêu hơn so với các
lệnh truyền của Mười Ðiều Răn, là những điều anh ta đã lo tuân giữ từ tấm bé
(cf. Mt 18,18-20 ; Mc 10,19-20 ; Lc 18,20-21). Nói cách khác, anh ta
đã nhận ra rằng mình còn thiếu cái gì đó, nghĩa là tất cả những điều anh ta đã
chăm chỉ thực hiện cho tới lúc đó không đem lại cho anh ta một niềm hạnh phúc
đích thực như lòng anh mong đợi. Tin rằng, với tư cách một bậc Thầy có những
giáo huấn đặc nét và khác thường so với những gì anh ta đã được học, Ðức Giê-su
sẽ cho anh ta một hướng dẫn có tính siêu việt hơn. Vì vậy, anh ta đã tìm đến
Ngài để xin chỉ giáo.
Ðức
Giê-su, Ðấng được sai đến để kiện toàn Lề Luật, đã khẳng định với anh ta rằng
anh ta còn thiếu một điều quan trọng. Thật vậy, tuy Ngài không dạy thêm cho anh
ta một điều gì mới lạ, nhưng Ngài đòi anh ta phải đạt đến cái chiều sâu thật
sự của những gì anh ta đã học biết và tuân giữ, Ngài cho anh thấy rằng anh vẫn
chỉ còn ở trên bề mặt nổi của những giáo huấn lề luật mà thôi. Ðiều anh ta
còn thiếu, đó là đi cho đến cùng của cùng việc tuân giữ luật mà anh ta đã
từng làm. Vâng, cần phải đi cho đến tận chiều sâu, chiều rộng và chiều cao
thực sự của những điều răn dạy đó. Chỉ khi đó, anh ta mới đụng đến được chính
Sự Sống của một Thiên Chúa Tình Yêu. Và đó mới chính là hạnh phúc thật con
người cần phải tìm. Theo câu chuyện, Ðức Giê-su đã đẩy anh ta trở lại giữa
những điều thật cụ thể và thông thường trong cuộc sống trần thế : bán của
cải đi, bố thí cho người nghèo, trước khi trở lại đi theo Ngài. Với các thực
hành đó, Ngài chỉ cho anh ta thấy đâu là điều quan trọng hơn hết : lòng
nhân. Qua đó, cách gián tiếp, Ngài cho thấy rằng các thực hành tôn giáo mà
anh ta từng làm, chúng vốn là tốt, nhưng vẫn còn ở lớp vỏ bọc mà
thôi.
Ðáp
lại lời mời gọi trên, anh ta đã tỏ thái độ buồn rầu, và hơn nữa quay mặt bỏ đi.
Thay vì suy nghĩ và đón nhận nó như một kim chỉ nam thực sự cần thiết để định
hướng lại cho các thực hành tôn giáo của mình, anh ta đã chọn "của
cải" của mình hơn. Vì, nếu anh ta có tấm lòng yêu người thật sự, của cải
sẽ phải ở hàng thứ yếu trong tâm khảm của anh ta, có nghĩa là anh ta sẽ không
quá khó khăn trong việc từ bỏ chúng ; nhưng đằng này, của cải đã chiếm chỗ
quá lớn trong lòng anh ta, đến nỗi anh ta đã phải buồn sầu và bỏ đi, chỉ vì anh
ta có nhiều của cải, một lý do chiếm vị trí hàng đầu. Anh ta đã chọn sự giàu
sang vật chất hơn là sự sống đời đời, điều mà trước đó anh ta muốn tìm kiếm.
Ðối với anh ta, kho tàng đích thực và thật sự quí giá chính là số tài sản
khổng lồ anh ta có chứ không phải là sự sống đời đời.
Liên
quan cụ thể hơn đến vấn đề của cải, ta sẽ phân tích câu trả lời của Ðức Giê-su
: Hãy đi bán tài sản của anh và đem cho người nghèo, anh sẽ được một
kho tàng trên trời. Rồi hãy đến theo tôi. (Mt 19,21 ; Mc
10,21 ; Lc 18,22 ; cf. Xh 20,12-16 ; Ðnl 5,16-20). Xin lưu
ý, đây là câu trả lời cho một câu hỏi rõ ràng về việc làm thế nào để được
sự sống đời đời. Các trình thuật của ba Tin Mừng nhất lãm về câu chuyện, cũng
như về câu trả lời này, hầu như không mấy khác nhau, ngoài một vài chi tiết. Ta
sẽ không làm một so sánh giữa các tác giả, chỉ xin đào sâu ý nghĩa của câu trả
lời trên, nó ngắn gọn nhưng bao hàm cả một tiến trình để đạt đến hạnh phúc mà
Ðức Giê-su đã mặc khải. Thiết tưởng, đó là điều cốt lõi của trình thuật để giúp
nhận ra đâu là bản chất của của cải vật chất theo cái nhìn của Tin Mừng, một
"đánh giá kép" về chúng : một mặt, chúng cần thiết và mang một
giá trị nhất định ; mặt khác, chúng gây cản trở đáng kể khiến người ta khó
mà chọn lựa những gì khác với chúng, ngay cả hạnh phúc đích thật.
1.Giá trị của của cải vật chất
Theo
cấu trúc của câu trả lời trên, của cải vật chất có giá trị riêng của chúng.
Ðiều này được hàm chứa trong phần thứ nhất của câu trả lời : Hãy
đi bán tài sản của anh và đem cho người nghèo, anh sẽ được một kho tàng trên
trời , đây là pha thứ nhất trong tiến trình đạt đến hạnh phúc, trước
khi chọn theo Thầy làm môn đệ. Trong đó, ta thấy có ba điểm đáng lưu ý.
a. Hãy đi
bán tài sản của anh . Hoạt động
kinh tế thương mại có chỗ ở đây. Như ta biết, người thanh niên nọ là một con
người giàu và rất giàu. Một câu hỏi được đặt ra, tại sao lại phải bán tài sản.
Sao không đem tài sản mà phân phát trực tiếp cho người nghèo, có phải là đơn
giản hơn chăng ? - Có lẽ chăng, trong xã hội thời đó, với một mức phát triển
nhất định trong lãnh vực kinh tế thương mại, sự giàu có không chỉ thuần ở chỗ
có nhiều tiền của. Cho nên, anh thanh niên kia không chỉ giàu vì có nhiều tiền
bạc, chiên dê và lúa miến ; có lẽ đúng hơn, anh ta giàu vì có nhiều
cơ sở kinh tế thương mại . Ðiều này, có lẽ, đã khá phổ biến trong
một xã hội thuộc Rô-ma khá phát triển thời đó, nó khác với sự giàu có được mô
tả về các vị tổ phụ mà ta đã có dịp bàn tới. Các tài sản thuộc loại kể trên
không phải là những thứ người nghèo có thể trực tiếp sử dụng. Ðể phân phát cho
người nghèo, phải chuyển đổi chúng thành những thứ tài sản thông dụng hơn có
thể trực tiếp đổi lấy cơm bánh và y phục, cũng như những thứ phục vụ cho nhu
cầu thiết yếu của con người mà những người khốn khổ cần trước mắt. Ðể được như
vậy, quả là không đơn giản tí nào, trái lại còn rất phiền phức nữa. Ðối với anh
nhà giàu kia, vấn đề không chỉ là để lại mọi thứ cho những người kế thừa, cũng
không phải bỏ mặc những gì anh có cho ai muốn làm chi thì làm, nhưng phải trao
chúng lại cho người khác thực hiện và quan trọng hơn là đem chia sẻ giá trị thu
được từ những thứ đó cho người nghèo. Ðiều này đòi hỏi, trước hết, phải thực
hiện một hành vi thương mại trên những gì anh ta sở hữu, sau đó mới có thể đem
phân phát chúng cho những ai có nhu cầu. Hiểu rộng hơn, không phải chỉ cho
của cải tài sản, mà cả mối bận tâm cũng như những khả năng nghề nghiệp nữa.
Trao các hoạt động kinh tế lại cho những người có khả năng khác, vì chúng cần
phải được tiếp tục ngõ hầu xã hội có thể tiếp tục tồn tại và phát triển cách
bình thường ; chọn từ bỏ nghề nghiệp của mình, không phải vì nghề nghiệp
đó chẳng đáng làm, nhưng vì anh ta đã muốn chọn lấy một trách vụ khác : đi
theo làm môn đệ của Ðức Giê-su, một con đường dẫn đến hạnh phúc đời đời. Thiết
tưởng, phải như thế mới đụng đến được đòi hỏi của Chúa Giê-su, có nghĩa là phải
tha thiết đối với việc chọn lựa hạnh phúc thật. Ðiều này được khẳng định
trong dụ ngôn về người thương gia đi truy tầm ngọc quí (xin xem Mt
13,45-46) : sau khi phát hiện ra viên ngọc giá trị, ông ta đã quyết định
quay về bán hết mọi thứ mình đang có để trở lại tậu cho được viên ngọc đó. Vậy,
tài sản vật chất và các hoạt động kinh tế thương mại trong xã hội không phải
là không có chỗ trong giáo huấn của Ðức Giê-su.
b. Ðem cho người nghèo . Chúng ta sẽ không nhắc lại tầm quan trọng và giá
trị của việc bố thí, mà ta đã có dịp nói tới nhiều trong bài nói về gương mẫu
Tô-bít. Ở đây, chỉ xin lưu ý rằng đòi hỏi bố thí của Ðức Giê-su củng cố thêm
cho tính cần thiết của của cải vật chất. Vì, nếu chúng vốn chỉ là thứ
đáng khinh chê thì Ðức Giê-su đã không dạy phải đem chia sẻ chúng cho
người đồng loại đang cần đến. Thật vậy, Ngài không dạy người ta đem cho người
khác những thứ gì mình khinh chê hoặc coi là cạm bẩy cho chính mình. Trái lại,
vì của cải vật chất có giá trị của chúng, và là thứ đáng giá đối với chính bản
thân, nên việc đem chia sẻ chúng cho những người đồng loại đang cần đến mới
đáng kể, nó chứng tỏ lòng thương yêu của con người với nhau. Mạnh hơn nữa,
hãy bố thí cho người nghèo chứ không phải đem chia cho bà con thân thuộc, cũng
không làm vì mong được đáp trả, theo như một giáo huấn ở chỗ khác của Ðức
Giê-su về việc mời khách dự tiệc (xin xem Lc 14,12-14). Ỏ đây, điều đáng nói là
tinh thần tương trợ và thương yêu người đồng loại túng thiếu, chứ không phải
chỉ đơn thuần là việc từ bỏ của cải vật chất mà thôi. Do đó, không phải là vấn
đề nghèo khó, cũng không phải là việc khuớc từ của cải, mà là lòng thương yêu
người, là tiếp tay vào trong việc hoàn tất công trình tạo dựng của Thiên Chúa.
Khi thực thi điều đó, con người sẽ trở nên hoàn thiện, theo nghĩa là trở nên
giống Thiên Chúa , Ðấng Yêu Thương vô điều kiện : thực thi lòng
thương xót và thương yêu. Ðó là điều nằm ở tận trung tâm của hiện hữu Thiên
Chúa, như thánh Gio-an đã khẳng định : Thiên Chúa là Tình Yêu (1Ga 4,8).
Việc bán tài sản chỉ đạt được ý nghĩa đích thực của nó trong bước tiếp theo là
đem chia sẻ cho những ai đang cần đến : thực hành bác ái yêu thương.
Hầu đạt được một kho tàng đích thật.
c. Ðược một kho tàng trên trời , kho tàng
không bị hư nát. Ðiều này không mang ý nghĩa một cuộc đánh đổi mà, có lẽ, là
một chọn lựa quyết liệt dựa theo lời hướng dẫn của Thầy. Chấp nhận từ bỏ và
đánh đổi tất cả để được trở nên môn đệ của Thầy. Không phải một thứ trao đổi
mang tính kinh doanh : bỏ cái ít lợi để được cái lợi hơn. Một dấn bước để
có thể trở nên hoàn thiện hơn. Vâng, kho tàng đó chính là Thiên Chúa, Ðấng
Yêu Thương. Vì kho tàng của anh em ở đâu, thì lòng anh em ở đó (Mt
6,21 ; Lc 12,34), cho nên nếu ta chọn việc yêu mến Thiên Chúa và anh em
như là một cái gì quí giá nhất cho bản thân, thì lòng ta sẽ không còn bị dính
chặt vào bất cứ một giá trị nào khác, của cải vật chất cũng được kể trong số
đó. Kho tàng quí giá nhất, chính là tình yêu, nằm ở nơi cung lòng Thiên
Chúa. Ðó là kho tàng không bị hao hụt, mối mọt và rỉ sét không thể đụng đến
được, bởi vì nó không phải là một thứ vật chất cụ thể nào đó. Vàng, bạc hay các
kim loại quí giá khác không thể sánh bằng. Vậy, giá trị của của cải vật chất đã
bị xếp vào hàng thứ yếu, chúng kém hơn rất nhiều so với một giá trị đích thực
và vĩnh cữu : Tình Yêu. Của cải vật chất có giá trị nhưng chỉ là nhất
thời và thứ yếu.
2.Tính cản trở của của cải vật chất
Pha
thứ hai của tiến trình đạt đến hạnh phúc thật nằm ở mệnh lệnh ngắn gọn nhưng
dứt khoát : Hãy đến mà theo tôi . Phần kết cho câu
trả lời của Ðức Giê-su. Nó được nêu ra như một đích điểm phải đạt tới. Theo
Ðức Giê-su, ở đây, gần như đồng nghĩa với sự sống đời đời, là điều mà người
thanh niên nọ muốn tìm. Muốn đạt đến hoàn thiện thì phải đi theo đường lối
của Ðức Giê-su, chọn làm môn đệ Ngài. Nghĩa là, tham gia vào công trình của
Thiên Chúa qua việc thực hiện tình yêu thương đối với tha nhân, đặc biệt là người
nghèo. Yêu thương cho đến cùng. Một chọn lựa dứt khoát. Chấp nhận đánh đổi tất
cả để được Nước Trời. Mục đích của pha thứ nhất trên kia không dừng lại ở chính
nó, nó chỉ là phương thế đưa con người thoát ra khỏi chính mình để có thể thong
dong đi theo con đường Thầy đã chọn đi, pha thứ hai, tức là trở nên những sứ
giả của Tình Yêu Thiên Chúa : những người được sai đi gieo rắc tình người.
Ðó chính là tiếp tay làm cho công trình tạo thành của Thiên Chúa được hoàn tất.
Nhờ thực hành như vậy mà càng ngày con người càng trở nên hoàn hảo hơn. Không
phải con người tự hoàn hảo chính mình trong khi thực thi bác ái huynh đệ mà,
ngang qua các thực hành trên, thế giới và vũ trụ, cũng như chính đương sự, sẽ
ngày càng trở nên giống Thiên Chúa hơn. Ngày một hơn, con người sẽ trở nên
giống Thiên Chúa, Tình Yêu, khi chọn đi theo Chúa Giê-su.
Trở
nên hoàn thiện và đạt đến sự sống đời đời đòi phải đi xa đến mức như thế. Nhưng
anh thanh niên nọ đã không dám tiến bước thêm, vì anh ta đã gắn quá chặt vào
một thứ gì khác rồi : tài sản kết xù của anh. Tính cản trở đáng sợ của sự
giàu có nằm ở đấy.
b.Của cải vật chất, một trói buộc
Thật
vậy, khi nghe câu trả lời của Ðức Giê-su, người thanh niên nọ đã buồn
rầu bỏ đi, vì anh ta có nhiều của cải (Mc 10,22). Anh ta đã chọn lưu lại
trong sự giàu có của mình và không dám tiến bước trên đường hoàn thiện mà anh
ta đã từng mong muốn. Anh ta không đành lòng nhận làm môn đệ của Thầy, cho dù
trước đó anh ta đã có ý định nhận Ngài như một vì Thầy Nhân Lành, người có thể
trao cho anh ta chìa khoá để đạt được hạnh phúc thật. Anh ta cảm thấy khó trong
việc chia sẻ tất cả những gì anh có cho người nghèo mà anh ta gặp gỡ hàng ngày.
Anh ta không muốn trở nên nghèo khổ khốn cùng như họ, sau khi đã phân phát hết
tài sản của mình. Anh ta quay đi trong sự buồn bả, có lẽ, không phải vì anh ta
không tin vào lời đòi hỏi của Thầy mà, đúng hơn, vì điều đó đã đụng đến tận cái
mà anh ta coi là chiếc neo vững chắc cho mình : sự giàu có của anh.
Anh ta đã gắn số của cải vật chất đó quá chặt với hiện hữu của chính mình đến
nỗi anh ta không thể bứt ra khỏi nó. Ta có thể dùng một hình ảnh khác để nói,
không phải anh ta đã quay đi, mà đúng hơn chính con thuyền của Ðức Giê-su, con
thuyền mà anh tin rằng sẽ dẫn đến bến bờ hạnh phúc, con thuyền của Ðấng mà anh
đã đề nghị anh hãy nhổ neo đi theo Ngài, con thuyền đó vốn quá nhẹ nhàng đã
lướt sóng đi xa, còn con thuyền chở khẩm tài sản của anh vốn không thể chạy
nhanh được, lại nữa chiếc neo to lớn của nó lại nhổ chưa lên, cho nên nó còn
nằm nguyên tại chỗ, trong khi Thầy đã vượt xa rồi. Và, tiếp đó, chính Ðức
Giê-su, Ngài cũng chẳng vui gì khi tuyên bố rằng người giàu có khó vào Nước
Trời (ta sẽ có dịp trở lại sau).
Suy
nghĩ xa hơn một chút, ta có thể nhận ra một góc cạnh khác rằng, dường như, anh
thanh niên nọ đã tưởng rằng, với sự giàu xụ của mình, anh ta có thể mua được
hạnh phúc đích thật, nên anh ta đã đến gặp Ðức Giê-su để hỏi xem Ngài có không,
và nếu có thì anh ta sẽ bỏ ra nhiều tiền để tậu lấy hầu được ung dung và thảnh
thơi hưởng thụ mọi thứ nhờ vào sự giàu có của mình. Nhưng anh ta đã lầm.
Anh ta không hài lòng về câu trả lời của Ðức Giê-su, mà theo đó Ngài muốn
cho anh ta nhận ra rằng tất cả những gì anh ta có chỉ là không đáng kể so với
sự sống và hạnh phúc mà anh ta đang muốn đi tìm. Ta có thể làm một so sánh giữa
anh ta với người thương gia truy tìm ngọc quí, mà ta đã nhắc trên kia, mà Ðức
Giê-su đã nói tới trong một dụ ngôn (xin xem Mt 13,45-46) : anh ta không
có con mắt nhà nghề như người thương gia nọ để có thể nhận ra đâu mới đúng là
viên ngọc có giá trị cao thực sự. Anh ta có nhiều tiền của nhưng không có đầu
óc sâu sắc. Anh ta chỉ như một kẻ đi chợ, chứ không phải một người quyết tâm
đi tìm. Chính vì vậy, câu trả lời của Ðức Giê-su đã không đụng đến được tâm
khảm của anh ta, hay đúng hơn là anh ta không sẵn lòng để đón nhận nó.
Tài sản
vật chất kết xù dễ cản trở con người và làm cho nó không thể mở ra, dấn bước và
vượt lên để đạt đến sự sống và hạnh phúc đích thật. Chúng là một cản trở đáng
sợ, cần phải đề phòng chúng.
KẾT LUẬN :
Câu chuyện trên đã hé mở cho chúng ta một giáo huấn
quan trọng của Ðức Giê-su về thực chất của của cải vật chất : một mặt,
chúng có giá trị của chúng, một giá trị đáng kể, chúng cần thiết cho sinh hoạt
hàng ngày của con người, nhất là người nghèo ; nhưng vấn đề là chúng có
được chia sẻ cho mọi người cần đến hay không. Mặt khác, điều quan trọng là phải
biết nhận định cho đúng đâu là lãnh vực ứng dụng cho giá trị của chúng vì, thật
vậy, nếu không chúng sẽ trở thành một vật cản khiến người ta không thể vươn lên
cao hơn, không thể bứt đi xa hơn được trên hành trình đạt đến hạnh phúc
thật ; chúng trói buộc người ta, nhất là khi họ có quá nhiều của cải, vì
người ta đã quá bám chặt vào chúng, ngay cả những người không có nhiều của cải.
Trình thuật trên còn nhắc lại cho chúng ta một điều
quan trọng khác, tầm quan trọng của việc bố thí : nó quan trọng không phải
chỉ vì người nghèo khổ cần đến của cải mà, hơn nữa, vì việc chia sẻ cho anh em
đồng loại chứng tỏ tấm lòng thương yêu nhau của con người.
Nếu như trong phần bàn về các giáo huấn khôn ngoan,
ta đã thấy giá trị của sự giàu sang phú quí phải nhường chỗ hơn cho các giá trị
khác như khôn ngoan, tiếng tốt, sức khoẻ, v.v. thì ở đây, Tân Ước cũng chỉ nhìn
chúng như một giá trị thứ yếu và nhất thời. Thậm chí, chúng còn bị vạch trần
như một cản trở con người ta đạt đến sự sống đời đời.
An Thụ
07/09/2002