Vào đề
Hành trình học hỏi Tin Mừng
Mát-thêu là tập
sách song song với Hành trình học hỏi Tin Mừng Mác-cô và Hành trình học hỏi
Tin Mừng Lu-ca. Ðược soạn cho độc giả người lớn, đây là tập sách rút tỉa từ
những bài vở chúng tôi đã dùng để dạy những khóa Kinh Thánh cho sinh viên cấp đại
học, cao học và tu nghiệp tại Ðại học Thánh Tô-ma ở Miami, Florida, cũng như
các giáo xứ thuộc Tổng giáo phận Miami. Những kinh nghiệm dạy học và học hỏi
này đã giúp chúng tôi xác tín rằng cốt yếu là phải biết dung hợp giữa tài liệu
lý thuyết với áp dụng thực hành vào đời sống cộng đoàn nếu chúng ta muốn thực
sự hiểu biết Kinh Thánh. Mỗi Hành trình được trình bày không phải chỉ nguyên như
tài liệu không dính dáng gì tới đời sống cá nhân mỗi người, nhưng như một phương
thế để độc giả có thể làm phát triển cuộc sống trí thức và thiêng liêng của họ.
Hai điểm chủ yếu của tập sách, những kiến thức và những bài tập suy tư, đều
quan trọng như nhau trong khi chúng ta học hỏi qua những bài tập.
Hành trình học hỏi Tin Mừng Mát-thêu được trình bày
theo hình thức sách giáo khoa. Trước hết bạn hãy ghi lại những cảm nghĩ ban đầu,
những tư tưởng và suy nghĩ làm bước đầu cho kinh nghiệm học hỏi. Những giải đáp
sẽ trở thành căn bản giúp hiểu biết qua mỗi Hành trình riêng biệt. Mỗi bài tập đều
cho bạn phần hiểu biết (Khám phá), những bài tập suy tư (Những điều khám phá),
những điểm đã học hỏi (Ôn lại) và một danh sách tài liệu dùng để học hỏi tiếp
theo (Khám phá thêm, hoặc Sách đọc thêm). Ðược trình bày theo cách từng bước
một, nên bạn có thể dành thời giờ cho các bài tập bao lâu tùy theo nhu cầu của
bạn cho mỗi Hành trình. Các bài tập cũng có thể sử dụng cho cá nhân hoặc cho
một nhóm nhỏ.
Trước khi bạn lên đường học hỏi
Các học giả đồng ý rằng chúng ta
biết rất ít về các tác giả Tin Mừng hơn là về các sách Tin Mừng. Không có tác
giả nào (kể cả Mát-thêu) đã đề tên mình hoặc cho biết những chi tiết cá nhân ở
trong sách Tin Mừng. Qua một cuộc tra cứu, các học giả chỉ đưa ra những giả định
hữu lý dựa trên những kết quả nghiên cứu của họ hoặc những tài liệu đáng tin
cậy của người khác. Tác phẩm của Mát-thêu được viết tại nơi nào đó vào khoảng
giữa năm 80 tới 90 sau công nguyên. Nhiều học giả chọn năm 85 như niên hiệu đúng
nhất.
Các
học giả gọi những sách của Mát-thêu, Mác-cô và Lu-ca là Tin Mừng Nhất lãm,
nghĩa là tất cả đều theo một cái nhìn chung (syn-optic). Theo lý thuyết quen
thuộc do nhiều học giả chủ trương, đó là Mát-thêu và Lu-ca cả hai đều theo giàn
bài chung của Tin Mừng Mác-cô. Các học giả cũng tin rằng cả Mát-thêu lẫn Lu-ca đều
lấy tư liệu từ những nguồn liệu khác. Một nguồn liệu quan trọng được Mát-thêu
và Lu-ca sử dụng đã được gọi là Nguồn “Q” (do từ quelle trong Ðức-ngữ có nghĩa
là nguồn), có thể là một sưu tập gồm những lời giảng của Ðức Giê-su. Lý thuyết
về Nguồn “Q” đã được C. H. Weiss, học giả người Ðức, trình bày vào năm 1838. Lý
thuyết chủ trương Mát-thêu sử dụng tài liệu của Mác-cô và Nguồn “Q” sẽ được nói
đến chi tiết hơn trong các Hành trình học hỏi.
Các
học giả không tin là Mát-thêu tác giả sách Tin Mừng với Mát-thêu Tông đồ là
cùng một người. Những lý thuyết thời Giáo Hội sơ khai đã cho rằng tác giả
Mát-thêu có thể là một môn đệ của vị Tông đồ. Môn đệ này là người đã nhận được
các dữ liệu từ một vị chứng nhân “chính thức”. Tuy nhiên, những nghiên cứu mới đây
hơn lại cho chúng ta một quan điểm ngược lại. Nếu tác giả Mát-thêu là chính vị
Tông đồ hoặc môn đệ của vị Tông đồ, thì tại sao sách Tin Mừng của họ lại tùy
thuộc rất nhiều vào ít nhất hai nguồn liệu kia, tức là Mác-cô và Nguồn “Q”, chứ
không tùy thuộc vào những nguồn liệu ban đầu? Gần 70 phần trăm nội dung của
sách Tin Mừng Mác-cô gặp thấy trong Tin Mừng Mát-thêu. Nếu Tông đồ Mát-thêu là
tác giả Tin Mừng thì tại sao ngài lại viết bằng tiếng Hy-lạp thay vì tiếng
Do-thái? Nghiên cứu Mát-thêu 24:15 nói tới trích dẫn ngôn sứ Ða-ni-en, đó là
trích dẫn chỉ thấy trong bản dịch Kinh Thánh Cựu Ước bằng tiếng Hy-lạp. Ðây là
hai thí dụ trong những câu hỏi các học giả đã đưa ra. Chúng nói lên chiều kích
sâu rộng của một cuộc khám phá uyên bác về Kinh Thánh.
Ðiều
quan trọng là phải hiểu rằng Giáo Hội không khi nào triệt để khẳng định tín hữu
phải tin người này hoặc người kia là tác giả của một sách Tin Mừng. Ðúng hơn,
trong đức tin và qua giáo huấn của Giáo Hội, Ki-tô hữu tin rằng các sách Tin
Mừng được Thiên Chúa linh hứng và mặc khải một con đường cứu rỗi. Hiện nay,
chúng ta có thể nói rằng sách Tin Mừng này là của một người tên là Mát-thêu.
Nghiên
cứu kỹ lưỡng Tin Mừng Mát-thêu cho thấy cộng đoàn của ngài có thể đến từ miền
Pha-lét-tin và đã được thiết lập tại Xi-ri. Cộng đoàn có gốc rễ Do-thái vững
chắc, như chúng ta thấy qua lòng tôn kính Lề Luật cùng với những truyền thống
Do-thái và coi những người Dân ngoại (không phải Do-thái) là người ngoại bang.
Nơi chốn (Xi-ri) và thời gian (giữa năm 80 đến 90 sau công nguyên) là điểm đáng
lưu ý. Vào thời điểm này có nhiều tín hữu vẫn còn gắn chặt với Do-thái giáo, nhưng
họ cũng bắt đầu tách ra khỏi những niềm tin của tổ tiên họ. Trước khi cuộc nổi
loạn của Do-thái xảy ra vào cuối thập niên 60, những tin hữu sơ khai đã cảm
nhận mối quan hệ mật thiết với anh chị em mình. Ðiều này được ghi lại trong
sách Công vụ Tông đồ chương 2, cho ta biết các môn đệ Ðức Giê-su tiếp tục tới
Ðền Thờ tựa như đó là một phần của cuộc sống họ vậy. Trong lúc cuộc nổi loạn
của Do-thái tới cao điểm, khi viên đại tướng của Rô-ma là Ti-tô phá hủy Ðền Thờ
(khoảng năm 70 sau công nguyên), thì những quan hệ giữa người Do-thái với các
Ki-tô hữu đã đổi thay nhiều lắm rồi.
Việc
phá hủy Ðền Thờ đã làm thay đổi những lề lối sống đạo của người Do-thái rất
nhiều. Nó cũng ảnh hưởng sâu đậm tới những nhóm Ki-tô hữu sơ khai bị bắt buộc
phải rời trung tâm của họ khỏi Giê-ru-sa-lem. Ðối với cộng đoàn Mát-thêu, đây
là lúc thật hỗn độn và đau đớn khi họ chứng kiến cảnh đổ vỡ liên hệ với quá khứ
và nhu cầu phải cố gắng hiểu mình là dân Thiên Chúa và môn đệ của Ðấng Cứu Thế.
Cũng
như các tác giả Tin Mừng khác, Mát-thêu cho các độc giả của ngài biết Thiên
Chúa là Ðấng nào bằng cách nói với họ rằng đó là chính Ðức Giê-su. Ngài nhấn
mạnh Ðức Giê-su là sự kiện toàn Lề Luật Cựu Ước bằng cách sắp đặt sứ vụ của Ðức
Giê-su theo năm bài giảng, phản ảnh năm cuốn sách Luật hay Ngũ Thư (năm cuốn đầu
tiên của bộ Cựu Ước). Qua suốt sách Tin Mừng, Mát-thêu cho độc giả thấy rằng nơi
Ðức Giê-su, Ðấng Ki-tô, người ta nhận ra quyền năng, giáo huấn và sự hiện diện
của Thiên Chúa.