Để tham dự thánh lễ thêm phần sốt sắng …
Các nhà thờ của chúng ta có vui vẻ, sôi nổi, sầm uất ở bên
ngoài thật, nhưng về thực chất bên trong, có những điều cần phải suy nghĩ lại.
( Linh Mục Đỗ Xuân Quế)
Tôi từ nhỏ đã nghe thấy có người nhắc
đến một nhận xét của một thánh nhân “Hát là cầu nguyện hai lần”. Ngẫm nghĩ thấy
đúng. Bởi lẽ khi người ta hát, lời cầu
nguyện, cảm tạ, ngợi khen, tâm tình riềng của mỗi người với Chúa, với Mẹ Maria,
với các thánh … được chuyển tải theo tiếng hát ấy bằng những nốt nhạc tài hoa
của các nhạc sĩ. Lại nữa, tính hiệp thông của cộng đoàn cùng hiện diện trong
thánh lễ cũng qua lời ca tiếng hát mà được nâng lên. Người tham dự trong cùng
thánh lễ trở nên gần gũi hơn, thân thiết hơn.
Lễ nghi phụng vụ sẽ mang hình thức cao quí hơn,
khi được cử hành kèm theo ca hát, mỗi khi thừa tác viên chu toàn đúng nhiệm vụ
của mình, và khi có dân chúng tham dự . Thật vậy, dưới hình thức đó, lời cầu
nguyện được diễn tả thâm thúy hơn ; mầu nhiệm phụng vụ với những đặc điểm có tính
cấp bậc và cộng đồng được biểu lộ rõ ràng hơn ; lòng người hợp nhất với nhau
hơn nhờ cùng hát chung một giọng hơn, nhờ được nhìn ngắm vẻ đẹp của sự vật
thánh mà vươn tới những thực tại vô hình.
(Nguồn : Huấn Thị "Về Âm Nhạc Trong Phụng
Vụ"
(Instructio de Musica in Sacra Liturgia)
Thánh Bộ Lễ Nghi, Ngày 5 tháng 3 năm 1967
Tôi xin ghi lại sau đây lời ca
tiếng hát được thể hiện trong một thánh lễ như sau :
1. Ca
nhập lễ
2.
Kinh thương xót
3.
Kinh vinh danh
4.
Đáp ca giữa hai bài đọc (Thánh vịnh)
5. Kinh
tin kính
6. Ca
dâng lễ
7.
Bài Thánh Thánh Thánh
8.
Bài Chiên Thiên Chúa
9.
Kinh Lạy cha
10. Ca hiệp lễ
11. Kết lễ (Bài hát kết thúc)
Nếu chi tiết hơn,
còn phải chia ra các bậc lễ nữa .
“Cách sử dụng
các cấp bậc tham gia được qui định như sau. Bậc nhất có thể dùng riêng một
mình, bậc hai và bậc ba chỉ được dùng tất cả hay một phần chung với bậc nhất.
Như vậy, các tín hữu sẽ luôn luôn được khuyến khích dự phần ca hát một cách đầy
đủ.
a. Bậc nhất gồm có :
• Trong nghi thức nhập lễ :
- Lời
chào của linh mục và lời đáp của giáo dân
- Lời
nguyện
• Trong phần phụng vụ Lời Chúa
- Các câu
tung hô Tin Mừng
• Trong phần phụng vụ Thánh Thể
- Lời
nguyện tiến lễ
- Kinh
Tiền tụng với những câu đối đáp và Kinh Thánh Thánh Thánh
- Lời ca
tụng kết Kinh Tạ ơn
- Kinh
Lạy Cha với lời nhắn nhủ và lời cầu nguyện tiếp
- Lời
chúc bình an
- Lời
nguyện hiệp lễ
- Những
công thức kết lễ
b. Bậc hai gồm :
• Kinh Xin Chúa thương xót, Kinh
Vinh danh và Lạy Chiên Thiên Chúa
• Kinh Tin kính
• Lời nguyện giáo dân
c. Bậc ba gồm :
• Những bài hát lúc nhập lễ và
rước lễ
• Bài hát sau bài Cựu Ước hoặc
Thánh thư Ha-lê-lui-a trước khi đọc TinMừng
• Bài hát tiến lễ –
• Các bài đọc sách thánh, trừ khi
thấy nên đọc hơn là hát.
Tại một
vài nơi được đặc quyền, người ta thường dùng những bài hát khác thay thế các
bài ca nhập lễ, tiến lễ và hiệp lễ trong sách Graduale. Có thể giữ như thế tùy phán
quyết của Đấng Bản quyền địa phương, miễn là những bài hát đó hợp với các phần
trong thánh lễ và ngày lễ cũng như mùa phụng vụ. Thẩm quyền địa phương phải phê
chuẩn lời ca trong những bài hát đó.
Cộng đoàn
tín hữu nên hết sức tham gia phần riêng lễ. Điều ấy có thể thực hiện được, nhất
là khi có những điệp khúc dễ hát và những hình thức âm nhạc thích hợp. “
( Nguồn:
Thánh ca – LM Đỗ Xuân Quế)
Tuy nhiên, có khi chủ tế giản lược
bằng cách đọc chứ không hát trong số các
kinh nói trên. Những phần còn lại là hát.
Bây giờ, chúng ta đi vào những chi
tiết cụ thể.
1. Ai hát?
Trong những thánh lễ trước Công
đồng chung Vatiacan II , việc hát xướng bằng tiếng La tinh nên chỉ dành cho ca
đoàn. Giáo dân chỉ nghe
( thường thì không hiểu gì). Sau Công đồng, thánh lễ được
cử hành bằng ngôn ngữ địa phương nên việc hát xướng bằng tiếng Việt mới có cơ
hội phát triển hơn nữa. Lý tưởng nhất là tất cả mọi người cùng hát từ bài đầu
đến bài cuối cùng.
Thật không có gì tưng bừng và vui vẽ hơn trong
một buổi cử hành phụng vụ mà toàn thể cộng đoàn biểu lộ đức tin và lòng đạo đức
của mình ra bằng lời ca tiếng hát
( Nguồn: Huấn thị như trên, đoạn 16)
Muốn cho mọi người cùng hát, thì
phải thuộc bài hát và phải biết hát. Nhưng giáo dân có thuộc bài hát và có biết
hát không?
- Thuộc bài hát
Trong quá trình soạn bài hát mấy
mươi năm qua, các nhạc sĩ Việt Nam đã sáng tác rất nhiều. Tôi không có con số
thống kê đầy đủ nhưng có người cho rằng khoảng vài chục ngàn bài. Nếu đúng thì
quả là số lượng bài hát không phải là nhỏ. Chính vì con số quá lớn như thế cho
nên có thể nói mà không sợ sai là không ai có thể thuộc hết những bài hát thánh
ca đã được sáng tác, cho dù đó là những người hát chuyên nghiệp! Thường thì
giáo dân chỉ thuộc một số bài thôi. Nếu trong thánh lễ mà người ca trưởng chọn
bài hát mà ít người biết, thì chỉ còn lại có ca đoàn hát. Mà nếu ca đoàn hát
một mình dẫn đến việc những giáo dân tham dự chỉ nghe bài hát. Kết quả là thánh lễ kém đi phần sốt sắng.
-
Biết hát
Như trên đã nói, nếu thuộc bài
hát, giáo dân có thể hát được cho dù không đúng
hẳn từng nốt nhạc của bài hát. Tuy nhiên như thế cũng có thể tạm chấp
nhận được. Còn nếu không thuộc bài hát thỉ hẳn là …bó tay! Muốn cho giáo dân
cùng hát được, thì phải tập hát. Ca đoàn nào cũng có tổ chức các buổi tập hát hàng
tuần (thường là 2-3 lần một tuần). Song giáo dân thì có thì giờ đâu mà tập? Mà
không tập thì làm sao mà biết hát? Tôi
sẽ trở lại vấn đền này ở dưới.
2. Hát bài gì?
Việc chọn bài hát cho một thánh lễ
quả là không dễ dàng gì trong số những bài hát đã được sáng tác trong mấy mươi
năm qua. Những bài hát được chọn cho giáo dân cùng hát (không kể những bài hát
dành riêng cho ca đoàn) theo tôi phải đạt được những yêu cầu sau đây:
- Dễ hát (
không nhiều bè, nét nhạc đơn giản) ngoại trừ những bài hát dành riêng cho ca
đoàn
- Lời hát
phù hợp với thánh lễ đó ( chủ nhật, lễ trọng, lễ cưới …)
- Nội dung
tư tưởng của bài hát còn phù hợp.
3. Nội dung và tư tưởng của bài hát có phù hợp
không?
Đây là vấn đề mà nhiều linh mục tu
sĩ và giáo dân đã bàn đến nhiều. Có những bài hát đơn giản mà rất hay, nhạc và
lời quyện vào với nhau làm cho tâm tình của giáo dân thêm sốt sắng. Có những
bài hát được sáng tác cách đây mấy mươi năm nhưng bây giờ vần thấy còn hay, vẫn
còn được sử dụng trong các thánh lễ. Những bài hát phỏng theo Thánh vịnh được
dệt nhạc để trở thành bài hát mang âm hưởng của dân ca Việt Nam rất dễ đi vào
tâm hồn mỗi người. Có những bài hát ra đời hơn cả nửa thế kỷ rồi mà còn dùng được
ngày nay tôi cho là những bài hát ấy rất xứng đáng được gọi là “bất tử”.
Trong âm nhạc phụng vụ, không có
chuyện phân biệt mới hay cũ. Nhạc cũ theo phong cách grêgôrien hình thành từ
rất lâu vẫn được Giáo hội trân trọng. Những tiết điệu du dương mang nét đặc
trưng của “thánh ca” bao giờ cũng dễ đi vào lòng người, mang tâm hồn con người
lên gần Chúa hơn và ý thức tôn giáo được khắc sâu vào lòng mỗi người.
Để bảo toàn ca mục Thánh Nhạc và cổ võ đích
đáng những tác phẩm mới, phải hết sức chú trọng đến việc dạy và thực hành âm
nhạc trong các chủng viện, tập viện tu sĩ nam nữ, và các học viên của họ, và cả
trong các học viện và học đường công giáo, nhưng nhất là tại những viện cao
đẳng đặc biệt dành cho khoa đó. Trước hết phải đẩy mạnh việc học hỏi và ca hát
nhạc Ghê-go-ri-ô vì những đức tính đặc biệt của nó, nhạc này vẫn là nền tảng có
giá trị cao để vun trồng thánh nhạc.
( Nguồn: Huấn thị , đoạn 52)
Tuy nhiên, trong thời gian gần
đây, nhưng loại âm nhạc với tiết điệu mạnh, dồn dập, “rùm beng” được giới trẻ
ngoài đời yêu thích đang có nguy cơ xâm nhập vào nhà thờ, làm loãng đi cái
không khí phụng vụ cần phải có. Những tiết điệu cha cha cha, rock … có nên mang
vào nhà thờ?
Viết đến đây, tôi nhớ lại cách dây mấy mươi năm khi tôi
đang là một sinh viên, một số thày (nay đã là linh mục) của Dòng Chúa Cứu Thế
Dalat có trình diễn trong khuôn viên Đại học Đà Lạt và một số trường học về một
loại nhạc mới có tiết điệu trẻ trung. Các thày đã làm cho giới trẻ của chúng
tôi lúc ấy say mê và loại nhạc được gắn cho một cái tên mới là “Nhạc vào đời”.
Theo thiển ý của tôi, loại nhạc nhạc này rất thích hợp cho các buổi cắm trại,
picnic, các buổi văn nghệ có sân khấu dành cho giới trẻ … nhưng chưa chắc đã
phù hợp với bài hát dùng trong thánh lễ vì những nhịp điệu tân thời của những
bài hát đó.
Nhiều tác giả đã lên tiếng chỉ
trích những bài hát uỷ mị thái quá (nhất là một số bài hát về Đức Mẹ mang nặng
một nỗi buồn trần thế trong cô đơn, lạc lõng, đầy những cạm bẫy chông gai, khó
khăn thử thách…) được lồng vào nét nhạc trầm buồn thê thảm … Những nhận xét đó
không phải là không có cơ sở.
Một căn bệnh trầm kha nữa là phạm
vào lỗi xung hô không đúng tiếng Việt. Không
thiếu gì bài hát kể cả cũ lần mới đều chứa những cụm từ “ Chúa ơi”. “Ngài ơi” ,
thậm chí “Giêsu ơi”! Nhiều bài hát nghe thì êm tai nhưng tôi không hiểu tác gỉả
muốn ám chỉ điều gì vì quá khó hiểu với giáo dân bình thường, thay vì nói “cám
ơn” thì lại dùng từ Hán là “tri ân”, thậm chí vừa “cám ơn” vừa “tri ân” trong
cùng một bài hát! Hoặc quá sáo rỗng , hoặc sai tinh
thần thần học.
(xin miễn cho tôi khỏi phải trích dẫn dài
dòng phần này vì đã có người nói đến , xin xem Trà Lũ , Lời hát nhà thờ, www.dunglac.net)
Ngoài ra, một số nhà thờ còn mang cả vũ điệu vào thánh lễ . Tôi có cảm tưởng phần tế lễ
(dâng bánh rượu) mà biểu diễn như một tiết mục văn nghệ như thế không có lợi gì
ngoài cái lợi “thư giãn đôi chút” mà cái hại trước mắt là làm cho những người tham dư thánh lễ chia
trí và không phù hợp với cung
cách nghiêm trang cần có của phụng vụ.
… nhiều nơi lại làm long trọng phần này quá đáng, nào là rước
lễ vật, múa hát, làm văn nghệ. Thật là vui tai vui mắt, nhưng không hợp phụng
vụ, bởi lẽ làm cho người tham dự bị phân tán, chú ý quá nhiều vào phần phụ
thuộc không cần thiết, lại làm cho thánh lễ mất quân bình. Mục đích chính của
việc dâng lễ vật là làm cho giáo dân ý thức vai trò tế lễ của họ trước chức
linh mục của giáo dân mà thôi.
( Nguồn: Thánh ca – LM Đỗ Xuân Quế)
4. Một số giải pháp đề nghị
a) Giải pháp trước mắt
- Ca
nhập lễ: đây
là bài hát bắt đầu thánh lễ, không cần thiết phải chọn những bài mới sáng tác
trong thời gian gần đây mà nên sử dụng những bài hát
cũ mà giáo dân phần nhiều đã thuộc để cho tất cả giáo dân cùng hát được
nhằm tạo ra một khí thế ban đầu miễn sao diễn tả tâm tình hân hoan trước khi
thánh lễ bắt đầu.
- Ca dâng lễ: Vẫn có thể dùng bài hát cũ mà không có trở ngại gì. Cái
lợi là mọi giáo dân đều tham gia được. Với bài hát mới, ca trưởng nên tập hát
cho cộng đoàn tham dự thánh lễ nếu có
trước giờ lễ ( tập hát không nên quá 10 phút). Tuy nhiên, cần chú ý tính kế thừa
của bài hát . Không cần thiêt phải là tuần nào cũng tập làm cho giáo dân
“ngán”, không cần thiết là phải có bài mới hàng tuần mà hàng tháng chỉ nên tập
1 hoặc 2 lần. Không nên quá 2 lần trong một tháng. Tốt nhất là một tuần có, một
tuần không trong cùng một giờ lễ. Nếu ham tập nhiều, sự hưởng ứng của giáo dân
sẽ giảm đi. Kết quả là thay vì mọi người cùng hát trở thành chỉ có ca đoàn hát
và việc tập hát đó không mang lại kết quả gì. Muốn tập bài mới cho có kết quả
phải có chuẩn bị, hoặc là in sẵn bài hát và để sẵn ở mọi hàng ghế, hoặc là có
màn ảnh lớn dùng máy chiếu cho mọi người thấy. Máy chiếu có kết quả hơn.
Không cần có vũ điệu để phụ hoạ
cho bài hát .
- Ca
hiệp lễ: đây là
phần giáo dân chuẩn bị rước lễ nên ca đoàn có thể hát những bài hát mới nều
thấy hay và phù hợp. Để thêm phần long trọng nên sử dụng hát nhiều bè, hát
solo… Cũng lưu ý là sau khi mỗi người rước lễ xong, giáo dân thường có thói
quen quỳ gối và cầu nguyện riêng. Vì thế, ca đoàn không
nên hát hết thời gian rước lễ mà phải có vài phút thinh lặng trước khi
đến phần kết lễ.
- Kết
lễ:
nên chọn bài hát
ngắn, có thể hát một bài hát về Đức Mẹ với tâm tình tạ ơn, cầu xin. Nên chọn
một bài mà mọi giáo dân đều hát được trước khi ra về. Cũng nên chọn bài hát
không quá uỷ mị mà nên chọn bài mừng vui vì luôn có Mẹ luôn che chở và ủi an.
b) Giải pháp dài hạn
+ Đối với các Giám Mục địa phương
- Duyệt lại bài hát và ấn hành tuyển tập thánh ca: trải
qua một thời gian có thể tạm gọi là dài trong quá trình phát triển của thánh ca
Việt Nam, tôi thấy điều cần hiện nay là phải có một uỷ ban có thẩm quyền để
duyệt lại bài hát. Trước mắt là mỗi giáo phận tự làm trước . Cần xem xét lại
từng bài và chọn in vào một tuyển tập thánh ca dùng trong cả giáo phận. Nếu
phát hiện thấy bài nào không còn đúng với tinh thần phụng vụ nữa thì kiên quyết
không cho vào tuyển tập. Các ca đoàn của các giáo xứ lấy đây làm cơ sở để chọn
bài hát trong các thánh lễ.
- Duyệt sáng tác mới : trước mắt cũng là do chính uỷ ban
của mỗi giáo phận tự duyệt xét lấy trên tinh thần và ý nghĩa của phụng vụ. Hàng
năm, giáo phận sẽ tập hợp lại , in ấn và cho phổ biến.
+ Đối với Hội Đồng Giám Mục Việt Nam
Nếu có điều kiện, cứ vài năm một
lần, Uỷ ban Thánh nhạc của Hội Đồng Giám Mục Việt Nam sẽ tuyển lựa lại các bài
thánh ca đang lưu hành dựa trên những tuyển tập của các giáo phận gửi lên ,
chọn ra những bài hát hay nhất theo từng thể loại và cho in ấn, sau đó cho lưu
hành trên tất cả các giáo phận trong cả nước.
Với cung cách xét duyệt như thế,
tôi tin rằng trong một thời gian không xa, thánh nhạc Việt Nam sẽ không lo gì
mà không có những bài hát xứng đáng dùng trong phụng vụ.
Nguyễn Thụ Nhân
Gia Lai,
24.8.2006
(Tài liệu
này đã được đăng trên các báo điện tử: Thăn Tiến
Giáo Dân và Chứng Nhân Đức Kytô)