Tu Viện, Tham Quan Chung Quanh Căn Phòng Tôi Trọ(1)
Matthias Debureaux
Không như khung cảnh quen thuộc của những khách
sạn tiện nghi, những ngày đi nghỉ tại tu viện trôi qua giữa những lọ
yaourt thiên nhiên, những mẩu đối thoại siêu thực và kiểu kiến trúc
tuyệt vời. Nhưng ai đang có đầu óc căng thẳng đừng nên tới.
Chúng tôi đón tiếp du khách như
chính Ðức Kitô đón tiếp, bởi vì Ngài đã nói : « Ta đã xin ở trọ
và anh em đã đón tiếp Ta » (Matthieu, XXV, 35). Ðó là luật của
thánh Benoit trong các tu viện. Có cung điện nào trên thế giới đón
tiếp bạn như Ðấng Cứu Thế ? Ðó là luận điệu quảng cáo ăn
khách của nghành kinh tế du lịch. Số lượng không ít những sách hướng
dẫn du lịch về các tu viện cho thấy sự thành công này. Cuốn hướng
dẫn nổi tiếng nhất là cuốn « Guide Saint-Christophe » nói đầy
đủ về những tu viện và các nhà hưu trí. Nó giống như cuốn
« Michelin ».(2) Hãy thử giở trang sách của một trong những
cuốn sách này : « Giữa khung cảnh hoang dã của núi
Montagnette là tu viện Saint-Michel-de-Frigolet. Những ngôi nhà của tu
viện nằm trên ngọn đồi với những con thung lũng nhỏ bình dị đầy
những cây ô liu, đào, thông và nhất là cây thơm « thym »,
cách thành phố nhỏ Tarascon khoảng mười mấy cây số. Con người thì
yếu đuối. Ở Paris thì đang mùa đông. Một cú fax chấp nhận, và một
chuyến xe lửa tốc hành TGV sau đó, cánh cửa tu viện rộng mở với nụ
cười của một nữ tu đưa cho tôi chìa khoá phòng. Những bóng người mặc
đồ sáng di chuyển trong ánh mờ mờ. Tôi vừa đi ngang qua màn ảnh của
phim « Nom de la rose » (3) .
Trong căn phòng không có gì thay đổi từ năm 1830, ngoại trừ
cái lavabo. Từ phòng, cái nhìn về khu vườn chính với tháp chuông nhỏ
đem lại bình an cho tâm hồn. Vừa ra khỏi phòng, người cạnh phòng duy
nhất, một bà già khoảng 75 tuổi, chỉ tôi chương trình : cầu
nguyện và lần hạt lúc 6 giờ, kinh chiều trước khi ăn tối. Bữa ăn
trong thinh lặng là cú sốc cho bất cứ ai mới tới. Những chiếc bàn
nặng xắp theo hình chữ U với canh, cá, rượu vang không hiệu lần lượt
được mang ra trong tiếng nhạc Nocturnes của Chopin. Mỗi chiều, một tu sĩ
tuyên bố một đĩa nhạc. Và bắt đầu những cái nhìn kín đáo như khi đi
làm casting. Người ta có thể thấy giầy tennis của một thầy lớn tuổi
dưới áo dòng hay nụ cười không thể nhịn của một nữ tu khi thầy già
ăn chậm. Tất cả đều nằm trong nghệ thuật xin bánh mì và muối mà
không nói. Nếu không có người cạnh bàn để ý, người ta có thể phải
chờ thật lâu. Trong khung cảnh siêu thực này, mỗi người có thể tự
nhìn cuốn phim đời mình. Sau bữa ăn, một thầy chúc « các thiên
thần ru tôi » cho đêm đầu tiên. Ðến 8 giờ 15 phút, rõ ràng là
chẳng có gì khác làm hơn là đi ngủ với một cuốn sách. Không có sách
cao siêu, đời sống trong tu viện là một cuộc tự vẫn. Bởi vì người ta
không thể chỉ sống bằng yaourt thiên nhiên và cá hâm.
Thức dậy lúc 6 giờ 30 phút. Kinh sáng thúc dục bạn không
làm gì trước khi nghĩ đến Thiên Chúa. Ði dạo và suy niệm trên con đồi
Montagnette. Sau khi ăn trưa, thầy giữ chức giao tiếp đề nghị tôi nói
chuyện bên tách cà phê. Sư giúp đỡ của một tu sĩ để tâm sự là một
truyền thống. Chúng tôi nói chuyện về vị Giáo Hoàng canh tân Phaolô
VI, về Amandar Lear và Michel Drucker (4) sống cách không xa tu viện, về
ơn gọi và về dự định sân khấu cho trẻ em của thầy, « Pikachu
chống lại Thượng Ðế ». Buổi tối, bà cạnh phòng nhắc tôi đã
quên kinh chiều. Tôi được biết bà đến đây bốn lần một năm, mỗi
lần một tháng và bà là dì của một nữ tài tử. Thế ra nơi này cũng
có vẻ show-biz ngang với khách sạn Costres. Sự so sánh với một khách
sạn ngưng ở đây. Bà cạnh phòng tôi là một trường hợp đặc biệt.
Trên nguyên tắc, người ta không được ở trong tu viện hơn một tuần để
tránh tạo quan hệ tình cảm với các tu sĩ. Truyền thống muốn rằng mọi
người phải giữ kín tên tuổi mình khi ở trong nơi của thinh lặng. Tuy
nhiên ngày hôm nay rất khó ẩn mình trong một tu viện. Những băng
cướp chạy trốn cũng phải tìm nơi khác !
Người đến đông đến nỗi vào mùa du lịch cao nhiều khi phải
giữ chỗ trước hơn một tháng. Tại đảo Corse, du khách không thể trở
lại năm sau trong cùng một tu viện. Các tu sĩ muốn tránh những lạm
dụng vì tiền trọ rẻ. Trong tu viện của các thầy Xitô, một đời sống
tu viện danh tiếng, cha chuyên lo đón tiếp canh chừng để tránh những
kẻ tò mò. Ðem so sánh thì tu viện Frigoret chỉ đáng chỗ đứng của club
Aquarius. Nếu người ta muốn « noter » những tu viện như khi
người ta đặt số ngôi sao cho các khách sạn thì những tu viện như
Notre-Dame-de-Tamié trên núi les Alpes, hay như tu viện Sénanque ở
Provence chắc chắn sẽ có « năm thánh giá ». Với sự không
tiện nghi càng nhiều càng có giá. Với bẩy lần cầu kinh chung hằng
ngày, một ngày trong tu viện bắt đầu quãng lúc 3 giờ sáng. Các thầy
Xitô gần như là lực lượng đặc biệt cho Giáo Hội. « Chúng tôi ở
đây như những chiến sĩ nằm dưới tấm lều », một thầy Xitô có
lần nói. Trong lịch sử, tại đây giới trẻ trưởng giả Pháp sống ẩn
dật sau khi phải quyết định sự lựa chọn kinh hoàng giữa thanh gươm và
đồ xông hương (5). Ðể giết thời gian, họ chép lại trong vòng một năm
cuốn Kinh Thánh trong một gian phòng không có lò sưởi. Hiện nay người
ta có thể thấy những tu sĩ đã tốt nghiệp trường Quốc Gia Hành Chánh
hoặc những cựu cán bộ ngân hàng. Trong tác phẩm « Tinh thần
dòng Xitô » (l’âme cistercienne), Jean-Yves Montagu kể lại trường
hợp của một phóng viên nghiếp ảnh gia có tiếng đã có một
« flash » khi ông chụp hình lễ an táng cựu thủ tướng Pierre
Bérégovoy (6). Sau đó ít lâu ông quyết định vào tu viện. Ngoại trừ
những nệm rơm trong những phòng ngủ chung rộng lớn ngày nay đã biến
mất, thời Trung cổ cũng chẳng xa lắm. Nếu quãng phân nửa các tu
viện có trang internet riêng thì chỉ một hay hai tu sĩ được quyền xử
dụng. Không báo chí, không truyền hình, tu sĩ sống cả đời mình trong tu
viện theo lời khấn của mình. Chỉ có bệnh tật hay nhiệm vụ đạo là dịp
để sống ngoài đời. Cuộc khủng hoảng ơn gọi có những lý do của nó.
Một số tu viện lớn chỉ còn có quãng hai chục tu sĩ sống
chung. Bệnh tật hay lễ an táng thường hiện diện trong những mẩu đối
thoại hằng ngày. Trước khi nghĩ tới việc theo ơn gọi thì việc nghỉ già
cũng có thể. Chẳng hạn tu viện Bellefontaine đón tiếp quãng hai chục
người mỗi ngày. Ðúng là một xưởng thụ huấn tinh thần. Nhưng tốt
nhất nên tự huấn luyện mình tại nhà trước một chút. Một số người
không sống được đủ hai ngày. Các tu sĩ không khuyến khích những người
đang chịu tang hay sau cuộc ly thân đau khổ đến nơi này tìm chỗ trú
thân.
Nbững bài
hát thánh grégoire, mặc dù ở đây được hát hay hơn bất cứ nơi nào
khác, không phải luôn luôn là liều thuốc hữu hiệu chống lại sự
khủng hoảng tâm thần. Ðể cắt đứt với ý niệm « về nguồn lấy
sức », một loại ẩn tu tài tử, chúng ta phải biết là kinh nghiệm
sự cô độc đúng là một vực sâu không đáy hơn là một kiểu thời
trang hào nhoáng. Cạm bẫy của sự thinh lặng cũng có thể bủa vây
bạn. « Ðời sống trong căn buồng nhỏ là một cuộc chiến thân với
thân », một tu sĩ trẻ thú nhận. Cuộc sống âm thầm một mình
không nhất thiết thích hợp với tất cả những người đến thăm. Trong
hằng trăm những tu viện đón tiếp du khách nghỉ mát tinh thần, một số có chương trình « nhẹ
nhõm » hơn. Kỷ luật im lặng được giảm nhẹ, mới đây những chai
rượu vang ngon hơn. Chẳng hạn tu viện La Tourette ở Lyon. Ðể có cảm
giác mạnh, bạn nên đến tu viện lúc màn đêm đã xuống, vào mùa đông
dưới cơn mưa phùn lạnh và phải đi bộ hơn nửa tiếng. Những khối
bêtông dày cộm thường được các kiến trúc sư khắp thế giới đến
viếng, bởi vì đó là một công trình rất đẹp của nghành kiến trúc
thế kỷ 20. Tu viện không phải chỉ là một khối bunker, nhưng còn rất
nhiều chi tiết mà một khách sạn không thể có. Tất cả đã được xây
nên dựa trên sự suy niệm. Căn phòng tôi trọ dài 6 mét và rộng 1
mét 83. « Ðời sống của chúng tôi là một cuộc tranh đấu, một tu
sĩ sinh viên trong tu viện này nói, chúng tôi tranh đấu với thánh
Thomas và Kinh Thánh. Chính trong khoảng không gian khó diễn tả này,
những đường nét chính xác xung quanh làm nảy sinh mà không cần gắng
gượng tất cả những gì làm nên đời sống thầm lặng môn đệ của chúng
tôi ».
Tuy nhiên trong căn phòng ăn rộng rãi và đầy ánh sáng,
bữa ăn của những tu sĩ Ða Minh chẳng có gì giống với một nghi lễ
chậm rãi và nghiêm trang. Những câu chuyện ở bàn ăn liên tiếp được
nói. Buổi tối đầu tiên, một tu sĩ và ông giáo viên làng ngồi đấu
láo suốt bữa ăn về luật văn phạm. Sáng hôm sau, tu viện đón tiếp
trong bữa ăn trưa cặp vợ chồng người thợ sửa đàn orgue. Những công
việc sửa chữa nhà cửa ở đây là đề tài cho những tranh luận sôi
nổi về phương cách làm. Một chuyện cười lại được kể : khi người
ta hỏi Chúa là Giáo Hội sẽ có một Ðức Giáo Hoàng người Ba Lan khác
hay không thì Ngài trả lời : « không bao giờ, khi nào ta
còn sống ! ». Lúc đó tôi mới bạo dạn đề cập đến những
câu hỏi nghiêm trang hơn. Ðức Giáo Hoàng có thể từ chức hay
không ? Người ta có thể lật đổ một Ðức Giáo Hoàng hay
không ? Người ta có thể ứng cử chức Giáo Hoàng khi chỉ 25 tuổi
hay không ?. Khi một tu sĩ thú nhận là làm Ðức Giáo Hoàng tới
giúp ông giải quyết hết mọi vấn đề riêng, chúng tôi cùng đồng ý
với nhau sự kiện là từ chối một lời đề nghị như thế nếu có thì
càng élégant hơn.
Cho những người mạo hiểm tìm kiếm hạnh phúc hay những người
muốn tự chinh phục mình, những tu viện đón nhận không thiếu tuỳ theo
sở thích. Bạn có thể chọn mặt trời như trên đảo Saint-Honorat gần
thành phố Cannes, sự phong phú của một thư viện như tại Le Bec-Hellouin
hay những căn phòng không có lò sưởi để hy sinh như Mont-Saint-Michel. Nhưng bạn cũng có thể
chọn theo những hoạt động của cộng đồng tu viện, từ việc may áo
cưới, làm fromage cho tới chế tạo cartes à puce hay thuốc làm chân đỡ
nhức mỏi. Những tu viện có một phương cách đón tiếp trái hẳn với
kinh tế thị trường mà trong đó lợi tức của hoạt động khách sạn cho
phép đương đầu với những chi phí xã hội và đồ ăn sang. Những tu viện
nữ tu có nhiều tiện nghi hơn là những tu viện nam tu. Nhưng luôn có
một câu có thể làm một số người chùn chân : « Căn phòng bạn
đang ở đã được dựng nên dành cho đời sống riêng tư và thinh lặng.
Nó không được dùng làm nơi để tranh luận, ăn hay uống ». Chỉ có
ông David Rockefeller là đã nghĩ ra phương cách tránh việc phải tuân
theo kỷ luật trong đời sống tu viện : ông đã mua cả một phần
chính của một tu viện và mang từng viên đá về New York. Ðó là cách
biến đổi đời sống hưu trí thành một cuộc lễ hội.
Nguyễn Văn Thành dịch
Chú thích của người dịch :
(1) Tựa đề của bài báo « Monastère, voyage autour de ma
cellule » đăng trong phụ mục của nhật báo tài chánh Pháp
« Les Echos » ngày 22/03/2002.
(2) Cuốn sách hướng dẫn du lịch nổi tiếng nhất của Pháp,
đặc biệt về các món ăn trong các vùng trên đất Pháp.
(3) Tên của cuốn phim nổi tiếng về một tu viện thời trung
cổ, dựa trên cuốn tiểu thuyết của nhà văn Ý Umberto Eco.
(4) Những nhân vật nổi tiếng làm trên truyền hình Pháp.
(5) Trong lịch sử Pháp, những người chống đối Giáo Hội Công
Giáo dùng câu diễn tả có nghĩa xấu« alliance du sable et du
goupillon » để chỉ sức mạnh thế quyền của Giáo Hội.
(6) Pierre Bérégovoy là
một nhân vật chính trị nổi tiếng trong đảng xã hội Pháp. Ông chỉ là
một công nhân nhưng tự học để thăng tiến trong hoạt động chính trị.
Ông đã giữ chức bộ trưởng kinh tế tài chánh, chức thủ tướng dưới
thời tổng thống Mitterand. Sau khi
xuống chức một thời gian ngắn, ông đã tự tử một cách bất ngờ vào
năm 1993.