O. Wide đã khẳng định: “Mỗi
vị Thánh có một quá khứ, mỗi tội nhân có một tương lai”. Câu nói này được
áp dụng triệt để cho cuộc đời của Thánh Augustino, một con người sống với nhiều
nỗi đam mê. Có những đam mê đã kéo theo một đời sống lệch lạc và truỵ lạc, cũng
có những đam mê giúp ngài sống thật và sống
thánh. Tất cả được bộc bạch trong
cuốn Tự Thuật, một trước tác của ngài.
Lược qua tác phẩm, chúng ta ghi nhận hai điểm nổi bật nơi đam mê
của thánh nhân: danh vọng và sắc dục. Thông thường, chỉ có những đau khổ hay mất
mát lớn lao cách nào đó mới khiến con người giảm trừ hay chấm dứt đam mê quá đà
hoặc bất chính; thánh nhân cũng không phải trường hợp ngoại lệ. Nhưng với ơn
Chúa, ngài đã “lột xác” trải qua một cuộc biến đổi ngoạn mục mà đó cũng là một
phần thao thức ngài muốn trình bày trong tác phẩm Tự thú này.
Trước tiên, chúng ta bàn đến đam mê danh vọng nơi ngài. Đam mê
này được chính thánh Augustino nhìn nhận, thích trổi vượt hơn người khác, vì vậy
vinh dự của ngài là làm đẹp lòng người khác[i]
. Thật ra, nếu ngài có trí khôn và tài giỏi thì việc trổi vượt hơn người hay được
người khác khen ngợi, đó là điều chính đáng. Nhưng ngài đã lừa dối giáo sư, giấu
giếm cha mẹ vì ham chơi, say mê những vở kịch nhảm nhí, điên cuồng; bắt chước
các trình diễn đó rồi sinh ra kiêu hãnh, tìm tiếng khen… Chúng ta nghe chính
ngài tự thú: “Về các loại cám dỗ khác, còn
có một cách nào đó dò xét được mình, còn về loại này (đam mê danh vọng), thì hầu
như không có cách nào cả”[ii]
. Nói như thế, ngài tỏ ra bất lực
nhưng kỳ thực với ơn Chúa, ngài nỗ lực rất nhiều. Ngài ý thức đam mê này quá
quy về bản thân nên ngài hướng ra tha nhân, ngài viết: “Con thấy rõ là các tiếng khen của người ta đã làm cho con chăm chú đến
lợi ích của con”[iii]
. Điều này được chứng thực qua việc ngài dùng tài hùng biện để thuyết phục
người khác tìm đến chân lý.
Quả thật, với vinh dự sinh viên thủ khoa môn này, ngài nhanh
chóng trở thành nhà hùng biện. Đam mê này đã khiến ngài tìm đến Cicéron là tác
giả cuốn Hortensius. Chính tác phẩm này làm thay đổi nguyện vọng và ước muốn của
thánh nhân, muốn quay về sự khôn ngoan bất tử. Bắt đầu ngài tìm đọc Kinh Thánh
nhưng cảm giác vô vị. Có thể nói, đây chỉ là một cảm xúc nhất thời vụt tắt.
Nhưng dù sao, ngài cũng biểu hiện một cảm thức đam mê đi tìm Chân, Thiện, Mỹ.
Đam mê chân lý là một điều đáng ước ao nhưng chân lý là một
thực tại không dễ thủ đắc vì lý trí đã ra tối tăm vì “vết thương tội lỗi”. Một
khi lý trí sai lầm, chân lý ấy biến thành một loại nguỵ biện. Do đam mê hiếu
tri đi tìm chân lý, thánh Augustino vương phải bè rối mà ngài ví như người có cặp
mắt mù tối vướng phải cạm bẫy giăng trên đường. Bè rối ấy âm mưu đẩy khoa học
lên đến đỉnh điểm để loại tôn giáo khỏi đời sống con người. Sự thể càng thêm trầm
trọng khi một Giám Mục tên là Faustus cũng theo bè rối này. Với tài hùng biện
và lối nói dí dỏm đã làm say mê thánh nhân khiến ngài càng xác tín về những “chân
lý” sai lầm; dầu là những gì thánh nhân tiếp xúc chỉ là nguỵ biện. Nhưng điều tệ
hại là một khi nhổ hết cỏ mọc hoang, mảnh đất tâm hồn trở nên trống rỗng vì
không có một giáo lý lành mạnh khác trồng vào cho đến khi ngài gặp được Giám mục
Ambrôsiô, từ những bài giảng hùng hồn và không kém phần hùng biện của Đức Cha
này, ngài đã nhận ra được chân lý mình phải tin nhận.
Nhưng cuộc trở về của ngài không phải một sớm một chiều. Chúng
ta nghe ngài tâm sự: “Sự xấu kinh niên có
sức mạnh trên con hơn là sự lành mới mẻ đối với con. Cái giây phút mà con sẽ được
thay đổi càng gần tới, thì làm cho con càng sợ hãi; nó không làm cho con lùi bước,
cũng chẳng đổi chiều, nhưng là lưỡng lự” . Đây là một cuộc chiến giằng co nội
tâm nhưng “giờ Chúa đã đến”. Ngài tỏ ý muốn bằng chính dấu chỉ bên ngoài. Ngài
viết: “Việc dạy học quá vất vả đã làm cho
phổi con yếu đi, con khó thở và sự đau ngực chứng tỏ có vết thương” [iv]. Nỗi đau này đồng nghĩa với việc từ bỏ nỗi
đam mê hùng biện là mối cản trở lớn khiến ngài không thể hợp nhất với Giáo Hội.
Thêm một dấu lạ khác nữa, “Chúa hành hạ
con với cái bệnh đau răng nguy kịch đến nỗi làm cho con không nói được nữa.
Trong lòng con nảy ra ý nghĩ là kêu gọi các bạn có mặt tại nhà, cầu xin Chúa
cho con… Nhưng chúng con vừa quỳ gối để khẩn khoản cầu xin thì cơn đau biến mất…Và
tự đáy lòng, con cảm thấy một sự khuyến cáo của Chúa và vui vẻ trong đức tin”[v].
Từ những lời tự thuật trên, chúng ta có thể xác tín rằng đức tin
là hồng ân Chúa ban và “giờ Chúa đến” thì không ai có thể ngăn cản được! Vì ý
muốn của Chúa là ý muốn quyền năng, nghĩa là muốn gì thì được vậy !
Hành trình đi đến đức tin của thánh nhân còn nếm trải một nỗi
đam mê chết người là đam mê sắc dục. Có thể nói, nó chi phối toàn bộ cuộc sống
của ngài. Augustino đã tự thú: “Con không
biết phân biệt sự sáng sủa của tình yêu và sự tối tăm của nhục dục. Cả hai tình
yêu đều bốc cháy lẫn lộn trong con, lôi kéo tuổi xuân khờ dại của con qua những
ghềnh dốc đam mê và dìm con xuống vực thẳm các nết xấu… Sự dâm đãng đã làm con
dao động và xiêu té, phung phí và tiêu tan sức lực” [vi].
Ngài và các bạn của ngài ganh đua nhau không phải tập tành nhân đức hay nghiên
cứu tri thức mà lại so kè xem ai làm chuyện xấu xa đồi bại hơn. Có lúc, vì muốn
hơn chúng bạn, ngài phải nói dối, ngài tâm sự: “Con sợ bị khinh thị vì vô tội, bị coi hèn hạ hơn vì trong sạch”[vii].
Ngài mô tả đam mê nhục dục: “Chúng
xuất hiện lờ mờ trước mặt khi con tỉnh thức, nhưng trong giấc ngủ, chúng gợi
lên không những cảm giác thú vui, mà còn sự ưng thuận và như có cả hành động nữa”[viii].
Ở đây, có sự can dự của tiềm thức; những hình ảnh đập vào mắt, chúng ám ảnh
toàn diện con người nên dịp tội và ưng thuận là khoảng cách mong manh. Đến nỗi,
khi nghĩ về những điều này, ngài thốt lên: “Trước
thánh nhan Chúa, con là một bí mật cho con và đó chính là sự yếu đuối của con” [ix]. Quả thật, đam mê nào cũng đi kèm với
khoái lạc, mà đam mê nhục dục chi phối toàn bộ sinh hoạt con người nên khi muốn
từ bỏ ngay đối tượng đam mê, khoái lạc lại khuấy động, cảm xúc trào dâng, giác
quan dễ tìm lại cảm giác cũ. Với những nguy hiểm rình chờ, ngài chỉ còn cách
kêu cầu Chúa: “Con đã nói cho Chúa nhân
lành biết hiện trạng yếu đuối của con: con vui mừng mà run sợ về những ơn Chúa
đã ban, con khóc lóc về những thiếu sót
trong con, con hy vọng Chúa sẽ hoàn tất nơi con lòng thương xót của Chúa, cho tới
sự bình an trọn vẹn, mà mọi quan năng bề trong bề ngoài của con được hưởng nơi
Chúa”[x].
Chúng ta vừa lược qua những đam mê của thánh Augustino, xem ra rất
con người xác thịt nhưng nhờ ơn Chúa, ngài đã chuyển hướng biến nó thành phương
tiện mang ơn cứu độ. Chắc hẳn, đây sẽ là sứ điệp về niềm hy vọng cho mỗi chúng
ta, rằng: chúng ta vẫn sống hoài nỗi đam
mê mà không làm nguôi ngoai khát vọng nên thánh. Một hành trình đến đức
tin, một hành trình dài nên thánh đòi buộc ngài phải xét mình luôn, ngài tâm sự:
“Con thường xuyên kiểm điểm về cái yếu đuối
tội lỗi của con dưới những hình thức đam mê”[xi].
Và xác tín như thánh Phao lô: chính lúc tôi yếu là lúc tôi mạnh.
Phải chăng chính khi ngài trải qua những đêm tối lầm lạc, đam mê
nhiều phen mà Giáo hội đã có một hướng nhìn đúng đắn và cởi mở từ học thuyết
đam mê của ngài ?
EYMARD An Mai Đỗ O.Cist.
[i]
X.Thánh Augustino, Tự Thuật,
QI, XIX, 30.
[ii]
Sđd, QX,
XXXVII, 60.
[iii] Sđd, Q X, XXXVII, 62.
[iv]
Sđd, Q
IX, II, 4.
[v]
Sđd,
Q IX, IV, 12.
[vi]
Sđd,
Q II,II.
[vii]
Sđd, Q
II,
[viii]
Sđd, Q
X, XXX, 4.
[ix] Sđd, Q X, XXXIV, 50.
[x]
Sđd, Q
X, XXX, 42.
[xi] Sđd, Q X, XLI, 66.