Đại Dịch Corona Và Thông Điệp ‘Lằn
Ranh Đỏ’ Từ Mẹ Thiên Nhiên
Chúng
ta nên chân thành với trực giác của mình và cảm quan chung của nhân loại để
nhìn nhận rằng: Mẹ Thiên Nhiên đang cho thấy sự quá tải. Chúng ta nên nhìn nó
như một thông điệp mà Mẹ Thiên Nhiên đang đưa ra cho con cái mình, rằng chúng
ta đã tiệm cận đến ‘lằn ranh đỏ’ rồi!
Khắc Bá, SJ - CTV
Vatican News 29
tháng ba 2020
Con
người đang sống trong một thế giới thật tốt đẹp nhưng cũng đầy giới hạn. Mọi sự
trong thế giới này đều có ranh giới nhất định. Chúng ta có thể dùng ví dụ về
chiếc xe để hình dung điều này: muốn chiếc xe chạy thật nhanh, một trong những
điều kiện thiết yếu là nó phải gọn nhẹ ở mức tối giản. Sở dĩ như vậy là vì có
hai nguyên do. Thứ nhất, như nhà bác học Einstein chỉ ra, giữa khối lượng và
năng lượng có sự ràng buộc lẫn nhau, tỉ lệ thuận với nhau; nghĩa là, xe càng
nặng thì càng cần nhiều năng lượng để di chuyển. Thứ hai, do lực cản ma-sát,
thể tích tỉ lệ nghịch với vận tốc. Nếu người ta đi ngược lại quy luật đó, ví
dụ, tìm mọi cách tăng tốc bất chấp điểm giới hạn về vận tốc do thiết kế cồng
kềnh của một chiếc xe, nó sẽ lập tức bị hư hỏng, vỡ vụn. Mọi thứ trong phạm vi
thụ tạo đều có những quy luật chứa các điểm dừng như thế; và chúng ta tạm gọi
đó là ‘lằn ranh đó’.
Cả thế
giới hiện nay đang đương đầu với đại dịch Corona. Cuộc khủng hoảng này có thể
được diễn giải theo các hướng khác nhau, từ góc độ xã hội cho tới góc độ tâm
linh; và tất cả đều có thể tạo nên những bài học có ý nghĩa. Ở đây, chúng ta
thử tìm kiếm một thông điệp chung cho mọi người từ dịch bệnh này, bất kể thuộc
văn hoá hay tôn giáo nào, bằng cách đặt cơn đại dịch trong bối cảnh của cuộc
khủng hoảng môi sinh trong thời gian gần đây.
Không
cần phải lục lại trí nhớ, chắc hẳn những hình ảnh kinh hoàng của các thảm hoạ
thiên nhiên gần đây vẫn chưa phai nhoà trong ý thức chúng ta: cháy rừng lớn ở
Hy Lạp năm 2018, sóng nhiệt ở nhiều nơi năm 2018, lũ lụt ở Nigeria và Ấn Độ năm
2018, và đặc biệt là hai trận cháy rừng kinh hoàng năm 2019 tại Amazon và Úc
Châu. Đó là chưa kể đến vấn đề ô nhiễm không khí trầm trọng đang diễn ra tại
nhiều nước, cũng như những hiện tượng đang ngày càng rõ của vấn đề biến đổi khí
hậu, như nhiệt độ tăng, nước biển dâng.
Xét
theo logic, đại dịch Corona không nhất thiết được gắn với các vấn đề trên, vì
người ta vẫn có quyền xem đại dịch này như một trong vô số các đại dịch khác
diễn ra trong lịch sử con người mà thôi. Tương tự, người ta cũng có thể nói
rằng việc các thảm hoạ diễn ra gần nhau như thế chỉ là do ngẫu nhiên mà thôi.
Tuy nhiên, có lẽ chúng ta nên chân thành với trực giác của mình và cảm quan
chung của nhân loại để nhìn nhận rằng: Mẹ Thiên Nhiên đang cho thấy sự quá tải.
Khi đặt trong tổng thể chung với nhau, những thảm hoạ nói trên đang là một dấu
hiệu chung của điều đó. Chúng ta nên nhìn nó như một thông điệp mà Mẹ Thiên
Nhiên đang đưa ra cho con cái mình, rằng chúng ta đã tiệm cận đến ‘lằn ranh đỏ’
rồi!
Nguyên
nhân chính của hiện trạng này không gì khác hơn là chính lối sống ích kỷ và
tiêu thụ bấy lâu nay của chúng ta. Lối sống này đang khai thác tận cùng nguồn
lực của thiên nhiên, đồng thời biến đổi cấu trúc hài hoà của nó với những thứ
phá huỷ và độc hại do con người tạo ra. Chúng ta vừa rút cạn sinh lực và vừa
chất lên vai Mẹ Thiên Nhiên của mình một gánh nặng sắp vượt sức chịu đựng. Nếu
tình trạng này còn tiếp diễn, sẽ đến lúc Mẹ Thiên Nhiên không còn đủ khả năng
duy trì sức sống và sự hài hoà tốt lành để bảo vệ con cái mình nữa, và đó là
điểm kết thúc cho tất cả chúng ta.
Vì vậy,
nếu theo góc nhìn đó, đại dịch Corona thực sự là cơ hội cho nhân loại cứu lấy
vận mệnh chung của thế giới nếu chúng ta biết rút tỉa và thực hành những bài
học quý giá từ nó.
Bài học
đầu tiên là chúng ta phải ‘nghe’ và ‘nhìn’ để thấy những gì là phi lý, thừa
thãi và nguy hại mà lối sống hiện hành đang có. Cơn dịch này đang nói cho chúng
ta nhiều điều. Nói như Đức Giáo Hoàng Phan-xi-cô, nó “vạch trần sự dễ thương
tổn của chúng ta; cho ta thấy những an ninh giả tạo và thừa thãi mà chúng ta đã
dày công xây dựng từ các hoạt động, các dự án, các tập quán và các ưu tiên”.[1] Có
lẽ hơn bao giờ hết, đây là cơ hội để chúng ta nhận ra đâu là những điều thực sự
hữu ích và cần thiết cho cuộc sống con người, và đâu là những điều phù phiếm mà
ta vẫn thường theo đuổi. Điển hình như, trong đại dịch, người ta thấy giấy vệ
sinh còn giá trị hơn cả cái túi hàng hiệu; hay chút thực phẩm để ăn và chút
không khí trong lành để thở quan trọng hơn mọi thứ quyền lực và tiền bạc.
Bài học
thứ hai mà chúng ta có thể nghiệm ra từ cơn dịch này là số phận mọi con người
gắn chặt với nhau. Trong bài giảng nói trên, Đức Thánh Cha Phan-xi-cô chia sẻ
rằng, “trong đại dịch, chúng ta thấy mình đang ở trên cùng một con thuyền”.
Chúng ta vẫn thường đinh ninh một cách sai lầm rằng mình có thể tao ra một đời
sống riêng cho cá nhân hay cho dân tộc; đời sống đó biệt lập và không lệ thuộc
vào những nhóm người khác; hay rằng có thể tạo lập ra những cộng đồng an toàn
và thịnh vượng cho riêng mình, bất chấp những đau khổ của những người khác.
Những con virut nhỏ bé kia đang chế nhạo thứ suy nghĩ sai lầm đó. Nó đang thách
đố mọi thứ ranh giới quốc gia của con người. Chẳng nơi đâu có thể đảm bảo được
an toàn trước nó. Tất cả chúng ta đều thực sự liên đới với nhau, ít nhất theo
nghĩa là mọi người đang sống chung trong một môi trường tự nhiên, đang hít thở
cùng một bầu không khí. Vì thế, bất cứ một hành vi cả nhân nào cũng sẽ ảnh
hưởng đến những người khác, và ngược lại. Ví dụ, như một nhà báo đã phân tích,
việc ăn một miếng thịt bit-tết ở Việt Nam cũng có thể liên quan đến nạn cháy
rừng ở Úc.[2] Do
đó, chúng ta không chỉ gần nhau, mà còn gắn chặt số phận với nhau. Đây cũng là
lời nhắc nhở cách đặc biệt tới những người có não trạng tính toán tham lam và
ích kỷ; đơn cử như nhiều người ở Việt Nam, nhất là giới quan chức, thường có
suy nghĩ kiểu ‘bất chấp mọi thứ miễn là có thể đảm bảo cho mình một tương lai
an toàn ở Trời Tây’.
Bài học
thứ ba là chúng ta đang có cơ hội truy vấn lại hệ thống vận hành của xã hội
hiện đại ở mọi khía cạnh, từ chính trị cho tới kinh tế, văn hoá. Trong cơn đại
dịch này, hầu như cả thế giới đang phải sống chậm lại, đồng thời nó khiến ta
liên tục đặt ra các câu hỏi nghi ngờ. Chúng ta thấy mọi thứ đều mịt mù: khi nào
thì dịch bệnh có thể kết thúc? Liệu hệ thống chính phủ này có đủ sức kiểm soát?
Liệu có những che dấu gian trá về mặt thông tin? Thế giới sẽ thế nào sau dịch
bệnh? Liệu nền kinh tế có bị sụp đổ? vv. Tất cả các hệ thống và lề lối quen
thuộc mà ta từng mặc định chấp nhận thì nay đều bị đặt vào dấu hỏi.
Nhưng
việc truy vấn đó là điều rất quý giá. Chúng ta cần cùng nhau xét lại xem những
hệ thống nào còn thật sự cần thiết; và trong mỗi hệ thống, những yếu tố nào còn
mang lại ích lợi thiết thực cho con người. Ví dụ, xét về mặt kinh tế, hệ thống
hiện đại dường như đã và đang mang lại quá nhiều thứ bất cập. Cuộc cách mạng
công nghiệp đã dần dà tạo nên một lối sống tiêu thụ, hoang phí, đi kèm với một
não trạng kệch cỡm, phù vân; cùng với đó, hệ thống phân phối kiểu thương mại
dịch vụ không chỉ tha hoá bản chất của lao động, mà còn gây nên sự bất công và
khoảng cách đói nghèo ngày càng tăng. Vì vậy, dù điều này khó xảy ra, nhưng nếu
toàn nhân loại cùng đặt vấn đề về hệ thống hiện tại, chúng ta có cơ may tìm
cách xây dựng một hệ thống kinh tế mới tốt lành hơn, trong đó tài nguyên thiên
nhiên được trân trọng và gìn giữ hơn, sức lao động được trả lại giá trị đúng
mức hơn, và các hình thức lao động thủ công có cơ hội được thúc đẩy nhiều hơn.
Ở khía
cạnh tương quan xã hội, nhịp sống chậm trong thời gian cách ly có thể là cơ hội
tuyệt vời để ta tìm lại những giá trị đích thực của con người, trong tư cách là
những hữu thể mang bản chất xã hội. Nói như Đức Thánh Cha Phan-xi-cô trong bài
giảng đã đề cập, “cơn đại dịch tỏ cho con người thấy cách chúng ta đã lơ là và
bỏ qua điều nuôi dưỡng, nâng đỡ và ban sức mạnh cho cuộc sống và cho cộng đoàn.
Nó vạch trần những tư tưởng khép kín cũng như sự quên lãng đối với những gì
nuôi dưỡng hồn cốt của dân tộc chúng ta”. Vâng, khi chúng ta sống chậm lại,
chúng ta có đủ thời gian để quan sát, để lắng nghe, để hướng đến những mỗi bận
tâm và tương quan cần thiết. Đó có thể lời hỏi thăm dành cho bố mẹ, lời động
viên đối với bạn bè, hay phút suy nghĩ đến những nạn nhân đang đau khổ. Đó là
một chút chăm sóc cây cối và các con vật, hay niềm vui thưởng lãm vẻ đẹp tự
nhiên của tạo hoá. Và đặc biệt, đó có thể là những giờ phút nối lại mối thân
tình với Thiên Chúa, Đấng luôn hiện diện và chờ đợi con người. Nhịp sống hối hả
thời hiện đại, với lượng thông tin khổng lồ và những thứ bận tâm hoàn toàn vô
nghĩa, đã từng khiến chúng ta đánh mất tất cả những điều đó. Nó đã làm tê liệt
nền văn hoá sống động, và biến ta thành những ‘sinh thể robot’. Vì vậy, một cơ
hội đang mở ra cho chúng ta trở về với lối sống khiến chúng ta thật sự là người
hơn.
Nói tóm
lại, nếu đặt cơn đại dịch Corona trong bối cảnh chung của cuộc khủng hoảng sinh
thái, chúng ta như có thể nghe thấy tiếng kêu than của Mẹ Thiên Nhiên khi con
cái mình đang tiệm cần đến ‘lằn ranh đỏ’ của sự huỷ diệt. Mẹ chung của chúng ta
đang như một cỗ máy bị quá tải bởi bao gánh nặng vô ích và phi lý do lối sống
con người chồng chất lên. Giữa thông điệp đó, chúng ta đang có rất nhiều bài
học thức tỉnh được mở ra; tất cả đều tựu trung ở lời mời gọi thay đổi lối sống.
Điều quan trọng là chúng ta có thật sự chịu lắng nghe, ý thức và can đảm thực
hiện hay không.
Cả thế
giới đang nói nhiều đến tinh thần liên đới với các nạn nhân của đại dịch
Corona. Nhưng thiết tưởng, một trong những cách thiết thực và ý nghĩa nhất để
thể hiện tinh thần này chính là thực hiện lời mời gọi nói trên. Chúng ta có thể
chứng tỏ rằng cái chết của các nạn nhân không trở nên vô nghĩa khi nó đã góp
phần vào việc thể hiện thông điệp chung của Mẹ Thiên Nhiên để thức tỉnh lương
tâm con người! Thậm chí có thể nói, nếu chúng ta thay đổi lối sống, họ sẽ đóng
vai người hùng, vì cái chết của họ đã góp phần vào tiến trình phục hồi lương
tri và sự tồn vong của nhân loại. Ước gì một viễn tượng mới về một thế giới tốt
lành và nhân bản đang dần được hình thành ngay trong lòng hoàn cảnh đau thương
của cơn dịch bệnh này!
[1] Bài Giảng trong buổi ban phép
lành Urbi et Orbi, ngày 27/03/2020.
[2] https://vnexpress.net/goc-nhin/chay-rung-va-mon-beefsteak-4040720.html.