Đức Giáo Hoàng Phanxicô bắt tay vào việc
tân phúc-âm-hóa
Conggiao.info11/20/2013 10:18:07 PM – ... chấm dứt lối sống giáo sĩ trị là chấm dứt lối sống đạo đức giả, lối
sống gia trưởng, trưởng giả, gia đình trị, con ông cháu cha (phe phái), đồng
thời cũng phải chấm dứu lối sống phù phiếm, hai mặt,…
STEFANO
RELLANDINI/REUTERS
1. Đức Giáo Hoàng
Phanxicô góp phần như thế nào để giải phóng Phúc Âm ?
Năm 2012 tôi đã đưa
lên mạng 2 bài : “Để Giải Phóng Tin Mừng” và “Công đồng
2. Tại sao chọn chia sẻ về ưu tiên số 1: chấm
dứt lối sống giáo sĩ trị ?
2.1 Vì chính đức Phanxicô đã bày tỏ ý muốn như vậy. Trong một bài phỏng vấn dài do tạp trí văn hóa của
Dòng Tên thực hiện và đăng tải 19-09-2013, ngài nói rõ ràng: “Những cải cách
về cơ cấu và tổ chức là chuyện phụ thuộc. Cuộc cải cách đầu tiên phải là cải tổ về cách hiện hữu, cách sống, về
lối sống (manière d’être). Các
thừa tác viên của Phúc âm phải là người đi tiên phong làm ấm nóng lên tấm lòng
của mọi người, đối thoại và đồng hành với họ, đi xuống trong đêm đen của họ,
trong tối tăm của họ, mà không để mình hư hỏng”. Đức Phanxicô đã dùng kinh nghiệm của một tu sĩ
Dòng Tên, môn đệ của nhà tu đức Inhaxiô, để thúc đẩy các giáo sĩ, tu sĩ, giáo
dân đi vào chiều sâu của đời sống Kitô hữu. Giáo sĩ, tu sĩ, giáo dân có sống
đúng tinh thần Phúc âm mới mong Phúc âm hóa người khác được. Ta đã có dịp thấy
rõ hậu quả của lối sống xa rời Phúc âm gây tai hại biết chừng nào cho công cuộc
Phúc âm hóa của giáo hội. (Xem bài Tìm
hiểu tại sao Tân Phúc-âm-hóa, của
tác giả)
2.2 Vì lối sống giáo sĩ trị đã ăn rễ sâu “thâm căn cố
đế” từ lâu trong giáo hội, cần ưu tiên chấm dứt. Ngày nay trong xã hội, người ta vẫn nói đến lối
sống gia trưởng, trưởng giả, gia đình trị, con ông cháu cha, bao cấp… còn trong
giáo hội, ngay từ thế kỷ IV-V thánh Hiêrônimô đã cảnh báo là “khi giáo hội
cùng với vua chúa chinh phục được quyền bính và giàu sang thì chính là lúc các
nhân đức Kitô giáo thoái lui”. Sau thời kỳ được tử vì đạo, những Kitô hữu
muốn sống đúng lý tưởng Phúc âm đã chọn đời tu dòng để xa lánh thế gian.
Đến cuối thế kỷ VIII giáo hội đã trở thành một xã hội phong kiến, và
“virus” phong kiến xâm nhập tổ chức giáo hội. Đến thế kỷ XVI, phong trào Phục
hưng nổi lên muốn thế tục hóa và chống giáo sĩ,mọi người trong giáo hội mong
chờ giáo sĩ tu sĩ trở về với lối sống theo Phúc âm: yêu thương, khiêm tốn, khó
nghèo…. thì lại thấy các giáo sĩ và tu sĩ trở thành địa chủ, quý tộc, sống lối
sống giáo sĩ trị, gia đình trị. Trong suốt 75 năm (1447-1521) các giáo hoàng
sống trưởng giả, theo lối sống gia đình trị, con ông cháu cha, duy nghệ thuật,
xa hoa, đồi bại, tham nhũng, gây tội ác công khai… đưa giáo hội lên tới “đỉnh
của gương xấu và nhục nhã”… khiến cho một nửa dân số Kitô hữu Âu châu theo
linh mục Lutêrô, ly khai khỏi giáo hội. Mặc dầu Công đồng Trentô (1545) đã cải
cách để tái Phúc âm hóa trong suốt 400 năm tiếp theo, nhưng rồi giáo hội cũng
vẫn phải họp Công đồng Vatican II (1963) để cập nhật với thế giới đang vượt xa
khỏi giáo hội. Tuy nhiên, sau Công đồng Vatican II 50 năm, đức giáo hoàng
Bênêđictô và Phanxicô còn muốn dứt khoát giải phóng giáo hội khỏi những cái
cứng nhắc, đã đeo bám giáo hội từ thời xa xưa, đặc biệt là lối sống giáo sĩ
trị. Và vào đầu tháng 10-2013, đức Phanxicô đã quyết định lập nhóm G8 gồm 8
Hồng y làm cố vấn giúp ngài khẩn cấp cải cách giáo hội. Tôi rất cảm phục tấm
lòng nhiệt thành và can đảm của đức Phanxicô dám bắt tay vào việc đầy khó khăn,
tế nhị và cần thời gian lâu dài này.
3. Chấm dứt lối sống giáo sĩ trị là chấm dứt cái gì ?
Đây là trọng tâm của vấn đề. Ở trên đã nói đến lối sống gia trưởng, gia
đình trị, trưởng giả, giáo sĩ trị…. tất cả đều có quan hệ chặt chẽ với nhau.
Theo từ điển Việt Nam của nhà xuất bản Khoa học Xã hội, lối sống gia trưởng là có tư tưởng hay tác phong của người đứng đầu,
người lãnh đạo, tự coi mình là có mọi quyền hành, tự ý quyết định mọi việc, coi
thường quyền dân chủ của những người khác. Lối sống gia đình trị là chia nhau giữa những người cùng trong gia đình
nắm hết mọi quyền hành, mọi cương vị trong bộ máy nhà nước. Lối sống trưởng giả là những người xuất thân từ bình dân, nhờ buôn bán
kinh doanh mà giàu có, nên thích chạy theo thời mà chẳng có lý tưởng gì, chỉ
bận lo cho tiện nghi vật chất, cho bản thân mình. Lối sống giáo sĩ trị hay giáo sĩ hóa, theo từ điển Larousse là người “ lợi dụng chức giáo sĩ, coi mình như có quyền can
thiệp vào mọi việc chung” sống theo
lối sống gia trưởng, trưởng giả…
Và đức Phanxicô còn muốn giúp ta hiểu rõ và sâu hơn về tai hại của lối
sống giáo sĩ trị hay giáo sĩ hóa. Ngay khi còn làm Hồng y (2012) ngài đã tỏ ra
gớm ghiếc lối sống giáo sĩ trị và đả kích những lạm dụng quyền hành của
các linh mục, có khi xâm phạm tự do cá nhân người khác, có khi quá độc tài vì
tự ái cao. Từ bảy tháng qua, ngài nhiều lần lên tiếng chê trách các linh mục,
và chê trách lối sống muốn quản lý cả việc cho lãnh các bí tích với não trạng
của nhân viên quan thuế. Ngài dựa theo Phúc âm để nêu lên hai vấn đề thực tế
trong lối sống giáo sĩ trị cần phải được dứt khoát từ bỏ, đó là: lối sống đạo
đức giả và lối sống phù phiếm hai mặt (nước đôi) theo thế gian.
3.1. Chấm dứt lối sống đạo đức giả. (l’hypocrisie)
Đức Phanxicô dựa vào đoạn Phúc âm của Thánh Maccô để nói về lối sống
này. Thánh Maccô vốn thích viết ngắn gọn, nhưng về vấn đề này ngài lại nói rất
dài (xem Mc 7, 1-23). Chúa Giêsu đã trả lời những kẻ bất bình vì thấy Người ăn
uống với kẻ tội lỗi và thu thuế rằng: những người thu thuế và ngoại tình sẽ vào
thiên đàng trước các ông. Những người này thuộc hạng cặn bã xã hội thời đó. Còn
những kẻ đã bất bình với Người thì Người không chịu nổi và bảo họ rằng: ngôn sứ Isaia thật đã nói tiên tri rất đúng về các
ông là những kẻ đạo đức giả. Nói rõ
ràng hơn thì chính những người đã bất bình là những người đã giáo sĩ hóa giáo
hội, đã làm cho giáo hội Chúa trở thành tổ chức giáo sĩ trị, họ nắm giữ truyền
thống của họ mà hủy bỏ lời Thiên Chúa. Đức Phanxicô đã thú thật ngài phải buồn
mà nói như vậy, ngài xin tha thứ cho ngài vì đã tố cáo họ, hoặc xỉ nhục họ.
Ngay trong giáo sĩ chúng ta có những linh mục không rửa tội cho con cái các
người mẹ độc thân, lấy cớ rằng con cái họ được thụ thai do cha mẹ không có phép
hôn phối. Chính họ đã giáo sĩ hóa giáo hội. Họ là những kẻ làm cho Dân Chúa xa
lìa ơn cứu rỗi. Và còn có một cô gái rất tội nghiệp, đáng lẽ cô phá thai là hết
chuyện, song cô đã can đảm để sinh con ra tử tế, nhưng rồi phải đi hết xứ này
qua xứ kia để xin cho con được rửa tội. Vì thế đức Phanxicô nói: những người
nhiệt tình tìm cho có người theo đạo, những giáo sĩ làm cho sứ điệp Phúc âm trở
thành giáo sĩ trị, Chúa Giêsu đã phải gọi họ bằng những lời sau đây: “từ tấm
lòng các ngươi phát xuất những tư tưởng xấu: tà dâm, trộm cắp, giết người,
ngoại tình, tham lam, độc ác, xảo trá, trác táng, ganh tỵ, phỉ báng, kiêu ngạo,
ngông cuồng” (Mc 7, 21-23). Chúa Giêsu đã đánh giá họ như thế đó. Người tố
cáo họ. Giáo sĩ hóa giáo hội là đạo đức giả theo Pharisiêu. Giáo hội nào dạy
rằng: cứ đi vào lối này chúng tôi nói cho biết luật phải giữ, ai không đi vào
lối này thì không được gì cả, giáo hội nào dạy như thế là Pharisiêu. Còn Chúa
Giêsu chỉ cho ta con đường khác: đi ra. Đi ra để làm chứng, để tới gần anh chị
em mình, để chia sẻ, để đặt vấn đề. Để nhập thể. Chúa Giêsu chống lại chủ nghĩa
ngộ đạo giả hình của Pharisiêu, rồi Người đi ra đến giữa đám đông gồm những
người thu thuế và tội lỗi.
Việc đức Phanxicô chống lại lối sống đạo đức giả, hay lối sống
giáo sĩ trị không phải là phủ nhận chức tư tế thừa tác nhưng là quay về với bản
chất thực sự của chức ấy. Việc mà giáo hội đang cần hôm nay là có khả năng chữa
lành các vết thương, là làm cho tấm lòng mọi tín hữu được ấm lên, là lối sống
gần gũi, lối sống niềm nở với nhau. Ngài nói: tôi nhìn giáo hội như một “ bệnh
viện dã chiến” sau trận đánh nhau. Đức Phanxicô kêu gọi đi đến với những người
đang cảm thấy bị bỏ rơi, và ngài từ chối tập trung vào những vấn đề liên quan
đến phong tục hoặc tình dục. Ngài mời các chủ chiên “mang lấy trong mình mùi
chiên” (giảng trong lễ Dầu 2013). Theo đức giám mục Anphong Nguyền Hữu Long
thì “chiên ở đây trước hết phải hiểu là chính Chúa Giêsu, Chiên Thiên Chúa,
là Đấng thánh thiện, tốt lành, khiêm nhu, yêu thương, phục vụ…rồi sau mới là
chiên trong đoàn chiên mình, có chiên ngoan, có chiên ghẻ, có đủ thứ mùi…”.
Chủ chiên cần phải luôn gần gũi gặp gỡ Chiên Giêsu, cũng như gần gũi gặp gỡ các
chiên trong đàn chiên của mình, và dứt khoát từ bỏ lối sống giáo sĩ trị, lối
sống đạo đức giả, trưởng giả.
3.2 Chấm dứt lối sống phù phiếm hai mặt (nước đôi) theo
thế gian (la frivolité)
Về vấn đề này đức Phanxicô đã dựa vào lời thư của thánh Giacôbê để suy
niệm. Thánh Giacôbê khuyên: “ anh
em hãy giữ mình cho khỏi mọi vết nhơ của thế gian” (Gc 1, 27) Đức Phanxicô cho rằng nếu lối sống của
Pharisiêu phô trương giữ luật tỉ mỉ và sống đạo đức giả thì đó chính là lối
sống giáo sĩ trị, giáo sĩ hóa, đã gây thiệt hại cho chúng ta. Lòng ham mê thế
gian là một tai họa gậm nhấm, ăn mòn lương tâm Kitô hữu. Chính vì thế thánh
Giacôbê phải nói: anh em đừng
để thế gian làm nhơ bẩn. Trong
những lời từ biệt sau bữa tiệc ly, Chúa Giêsu cầu xin Chúa Cha cứu các môn đệ
khỏi tinh thần thế gian, nghĩa là khỏi lối sống phù phiếm về đàng thiêng liêng. Phù
phiếm là viễn vông, xa rời
thực tế, không có nội dung đích thực; người phù phiếm là người ít nghiêm chỉnh,
ít chú tâm, nhẹ dạ, ham thích những chuyện tầm phào, vu vơ. Tai họa xấu hơn cả
gây thiệt hại cho giáo hội chính là khi giáo hội rơi vào lối sống phù phiếm về
đàng thiêng liêng, như đức hồng y De Lubac đã chỉ cho thấy. Đó là tai họa xấu
hơn hết mà giáo hội có thể phải đau khổ gánh chịu, nó xấu hơn cả chuyện các giáo hoàng công khai sống
bê bối thời trung cổ (xem số
2.2 ở trên). Lối sống phù phiếm về đàng thiêng liêng này cốt tại chỗ vẫn làm
cái gây ấn tượng tốt, vẫn sống như những người khác, tôn trọng giờ giấc, tuân
giữ luật lệ, nhưng là giữ lấy lề; có phong cách tốt nhưng lại có thói quen xấu.
Nó không phải chỉ là một hành động nhưng là một tình trạng cá nhân và xã hội có
tính nội tại; nếu quen sống như vậy dần dần dẫn đến chỗ sống tầm thường nguội lạnh, sống
hai mặt (nước đôi). Xưa Chúa Giêsu
nói họ thờ hai chủ: vừa làm tôi Thiên Chúa vừa làm tôi tiền của (xem Mt 6,7).
Nay ta phải kể thêm hai chủ khác là: tửu (rượu) và sắc (phụ nữ). Đức Phanxicô
gọi họ là Kitô hữu “bị hồ tinh bột” (amidonné) nghĩa là giống như vải
được hồ tinh bột để trở nên cứng. Ngài kể một câu chuyện:
-Thưa cha, con là người rất công giáo, con gia nhập hội đoàn này hội
đoàn kia.
-Con nói cho cha biết trong nhà con có người làm không?
-Thưa cha có.
-Thế con trả lương cho họ thế nào: đàng hoàng hay theo chợ đen?
-Ồ thưa cha, nếu bắt đầu đặt ra vấn đề này, thì dĩ nhiên …
Đây đúng là một vấn đề. Và nếu đi xa hơn nữa ta hiểu là họ đã sống lối sống hai mặt (nước đôi) kinh khủng. Những Kitô hữu kiểu này, những Kitô hữu theo
lối Pharisêu này là những người gây tai hại lớn nhất cho Dân Chúa. Vì thế Chúa
Giêsu nói với dân chúng:” Những gì họ nói thì anh em hãy làm hãy giữ, vì họ nói
những diều tốt, nhưng đừng bắt chước họ, đừng làm những gì họ làm (xem Mt 23,3) bởi vì họ hai mặt. Và Chúa Giêsu đánh giá họ bằng hai tiếng rất trúng. Tiếng thứ nhất
được Chúa lặp lại nhiều lần là đạo
đức giả. “Nhưng thưa cha, con rước
lễ hằng ngày, con làm nhiều việc lắm”. Chúa Giêsu trả lời: con đạo đức giả vì
con làm cho có vẻ, nhưng con lại sống khác (xem Mt 23,1-29). Tiếng thứ hai là cái mả sơn vôi trắng, giống như những mồ mả đẹp đẽ hoành tráng bề ngoài
mà ta biết bên trong nó chứa cái gì: hôi thối. Đó là những Kitô hữu bề ngoài
(xem Mt 23, 27-32). Sách giáo lý mới cho người trẻ Youcat cũng lưu ý đặc biệt
đến lối sống đạo đức hai mặt này (xem câu 347 và giải thích cũng như chứng từ
kèm theo).
Tóm lại, chấm dứt lối sống giáo sĩ trị là chấm dứt lối sống đạo đức giả,
lối sống gia trưởng, trưởng giả, gia đình trị, con ông cháu cha (phe phái),
đồng thời cũng phải chấm dứu lối sống phù phiếm, hai mặt, lối sống này còn tệ
hại hơn lối sống bê bối công khai của nhiều giáo sĩ trung cổ, bởi vì không những
là lối sống đạo đức giả mà còn giống như mồ mả sơn vôi.
4. Để kết.
Tôi được nghe ở đầu một cuốn băng nhạc kể lại chuyện trao đổi giữa
ca sĩ Khánh Ly và nhạc sĩ Trịnh Công Sơn.
- Khánh Ly:
Thưa anh Trịnh Công Sơn mấy chục năm trước anh đã nhắc nhớ em, sống trong
đời sống cần phải có một tấm lòng, dù không để làm gì, dù chỉ để gió cuốn đi.
Hôm nay sau gần 20 năm anh em gặp lại ở một nơi không phải quê hương của mình,
em thực sự muốn biết đối với anh điều gì quan trọng nhất.
-Trịnh Công Sơn: Tấm lòng. Tất cả từ ngàn xưa tới ngàn sau, sống
với nhau phải có một tấm lòng, nghĩa là sống tốt với nhau. Và sau này ở Việt
Nam còn có một câu hay hơn nữa đó là lối sống tử tế với nhau, tử tế nghĩa là
phải có một tấm lòng với người khác. Không có tấm lòng thì không thể tồn tại
được…
Người Việt Nam thường nói đến tấm lòng, cõi lòng, lòng dạ…. được
coi là biểu tượng của mặt tâm lý, tình cảm, ý nghĩ, ý chí sâu kín đối với
người, đối với việc… và cũng hay nói đến đau lòng, bận lòng, lòng vàng, lòng
son dạ sắt, đồng thời cũng nói tới lòng lang dạ thú… Ngày nay người ta
vẫn hết lòng ca tụng lòng mẹ, có người Việt Nam nào không biết 7 câu thơ ca
tụng lòng mẹ trong bài hát “ Lòng Mẹ” của nhạc sĩ Y Vân. Và mới đây, nhà
xuất bản Vatican đã phát hành cuốn sưu tầm bài giảng của đức giáo hoàng
Phanxicô mang đầu đề” “Chỉ
có tấm lòng mới cứu được chúng ta”
(Editions Parole et Silence, 2013) ; trong đó đức Phanxicô chia sẻ một câu ngắn
gọn “ Chỉ có tấm lòng son sắt,
khiêm tốn, không phù phiếm nhưng kiên vững trong các xác tín cũng như trong
việc hiến thân cho nguời khác mới có thể cứu chúng ta” ( sách kể trên trang 55). Như vậy muốn Tân
Phúc-Âm-hóa chính mình, gia đình mình, xã hội và giáo hội, cần phải dứt khoát
dành ưu tiên số một cho việc chấm dứt lối sống giáo sĩ trị, chấm dứt lối sống
đạo đức giả, chấm dứt lối sống phù phiếm hai mặt, (nước đôi). Bởi vì không phải
quyền bính, giàu sang, trưởng giả, sống phù phiếm hai mặt, mà chỉ có tấm lòng
vàng, tấm lòng son sắt như tấm lòng Chúa Giêsu mới có thể cảm hóa lòng người.
Đức giáo hoàng Phanxicô đã nêu gương cho chúng ta về nhiệt tình luôn mới mẻ để canh tân giáo hội, và chọn lựa nhữngphương thức mới hữu hiệu là lập nhóm 8 Hồng y để cộng tác với
ngài trong việc Tân Phúc-âm-hóa, đồng thời còn bày tỏtrong
chính đời sống giáo hoàng của ngài, lối sống theo đúng tinh thần Phúc Âm, luôn
gần gũi, gặp gỡ, yêu thương, khó nghèo, phục vụ mọi người, nhất là những người
nghèo khổ, đang gặp cảnh khó khăn.
Lạy Thánh Tâm Chúa Giêsu, xin uốn lòng chúng con nên giống Thánh Tâm
Chúa. Amen.
Tài liệu tham khảo:
1. Les neuf priorités du pape François pour la réforme
de l’Eglise, Jean Mercier, 2013.
2. Seul l’amour nous sauvera, Pape François, éditions Parole et Silence, 2013.
Linh mục Antôn Nguyễn mạnh Đồng
Nhà Hưu dưỡng linh mục Cần Thơ
Để mừng lễ trọng thể các Thánh Tử Đạo Việt Nam 2013