Truyền
Thống Cử Hành Phụng Vụ Các Nhà Thờ “Trạm” Trong Mùa Chay
Ngày
2/3 tới đây, Thứ Tư lễ Tro, Đức Thánh Cha sẽ cử hành Thánh lễ tại đền thờ thánh
Sabina trên đồi Aventino của Roma, nhà thờ “trạm” thứ nhất trong số các nhà thờ
“trạm” mà các tín hữu “dừng lại" trong hành trình Mùa Chay, những nơi kính
nhớ các vị tử đạo của Giáo hội Roma. Các nhà thờ này được sắp xếp theo một thứ
tự gần như cố định, bắt đầu từ đền thờ thánh Sabina vào thứ Tư lễ Tro, và kết
thúc tại nhà thờ thánh Pancrazio trên đồi Giannicolo vào Chúa Nhật thứ hai Phục
Sinh.
Hồng Thủy –
Vatican News 22 tháng hai 2022
Hiến
chế về Phụng vụ thánh Sacrosanctum Concilium của Công đồng
chung Vatican II tuyên bố rằng trong Mùa Chay, chúng ta chuẩn bị cho Lễ Phục
sinh với thái độ “bước đi và chờ đợi”, mời gọi hoán cải thông qua sự tỉnh thức
bằng các công việc sám hối, bác ái và chay tịnh, để “tâm hồn người tín hữu một
khi được nâng cao và giải thoát, được hưởng niềm vui Chúa Sống Lại.” (Sacrosanctum
Concilium 110).
Phụng
vụ Mùa Chay cũng bao gồm các Thánh lễ tại các nhà thờ “trạm”, một cử hành Thánh
Thể thuộc về một truyền thống cổ xưa nhưng vẫn còn sống động đến ngày nay và
được Tòa Thánh thúc đẩy mạnh mẽ, với mục đích “thúc đẩy sự tôn kính các thánh
Tử Đạo và để gia tăng và đào sâu lịch sử chính xác của các Nhân chứng Đức tin
và các nơi kính nhớ các ngài từ những thế kỷ đầu tiên của Ki-tô giáo”.
Nguồn
gốc của từ statio – “trạm”
“Trạm”
hay “chặng” được dịch từ tiếng Latinh: statio. Ở thời đại
chúng ta, trạm có nghĩa là một nơi dừng lại dọc theo một tuyến đường, một hành
trình. Đó là một thuật ngữ được dùng trong thế giới La Mã cổ xưa, và đã tồn tại
lâu dài cho đến thời đại chúng ta. Thuật ngữ “trạm” ở đây muốn nói đến một đồn
canh gác quân sự, nằm dọc theo các đường phố và biên giới của Đế quốc La Mã cổ
xưa, nhưng theo các nguồn tài liệu, việc sử dụng từ này được cho là linh hoạt
và cũng liên quan đến các hoạt động hành chính hoặc đơn giản là chỉ sự dừng lại,
nghỉ ngơi. Có lẽ chính sự đa dạng về ý nghĩa này là lý do khiến thuật ngữ này
còn được sử dụng cho đến ngày nay.
Điều
đáng chú ý là trong các nguồn tài liệu cổ gần thời chúng ta nhất, từ statio không
chỉ có ý nghĩa hậu cần mà còn chỉ tình trạng, thái độ của linh hồn. Trong một
số tác phẩm của mình (Ad uxorem [II, IV, 1] và De oratione [XIX,
5]), giáo phụ Tertuliano đã nói về nguồn gốc của từ statio: “Statio có
nguồn gốc từ lĩnh vực quân sự, bởi vì chúng ta là đội quân của Thiên Chúa”.
Cũng như lính canh là người canh gác doanh trại, người tín hữu phải luôn tỉnh
thức, nhất là trong Mùa Chay.
Nhà thờ
trạm
Ngay từ
giữa thế kỷ thứ hai, tác phẩm Mục tử Hermas (LIV 1, 1), đã xác
định trạm - statio - là một địa điểm; trong trường hợp
này, statio là một ngọn núi, nơi thực hành các thực hành sám
hối.
Tác
phẩm Depositio Martyrum, danh sách các vị tử đạo Roma, có từ
năm 354, ghi rằng statio là một nơi mà cộng đoàn tụ quy để cầu
nguyện với vị tử đạo được an táng ở đó, khi họ cử hành ngày tử đạo - ngày sinh
nhật trên trời của ngài; đối với các Kitô hữu, ngày tử đạo trở thành sự tái
sinh với sự sống đích thực.
Trong
khi đó, trong tác phẩm Liber Pontificalis, thu thập tiểu sử của các
Giáo hoàng, lần đầu tiên một số “trạm” được đề cập dưới hình thức chính thức,
khi Đức Giáo hoàng Hilario (461-468) tặng cho những nơi này một số bình được
dùng cho các cử hành phụng vụ.
Các
“trạm” được liên kết với một số thời điểm phụng vụ và một số lễ kính nhớ trọng
thể các thánh và các vị tử đạo; các lễ này không chỉ được cử hành ở Rôma mà còn
lan rộng ở những nơi khác, đặc biệt là ở Bắc Phi và Châu Âu, như một dấu hiệu
của lòng trung thành với Giáo hội Roma và với việc noi gương Giáo hội ở đây.
Thánh
Grêgôriô Cả, Giáo hoàng từ năm 590 đến năm 604, đã tổ chức lại hệ thống các nhà
thờ trạm và thiết lập phụng vụ, bắt đầu truyền thống này.
Mối
liên kết với các vị tử đạo
Các
thánh tử đạo là mối dây liên lạc giữa các tín hữu và Thiên Chúa, bằng tấm gương
hiến thân hoàn toàn đến mức hy sinh mạng sống, để tuyên bố và bảo vệ đức tin.
Từ ngữ tử đạo bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp μάρτυς (mártys), có nghĩa
là nhân chứng.
Phụng
vụ của các trạm Mùa Chay thể hiện mối liên hệ này: trải dài suốt Mùa Chay, cho
đến Tuần Thánh, xác nhận cho lời của giáo phụ Tertuliano, Christus in
Martyre est (De pudicitia 22), “Chúa Kitô ở trong vị tử
đạo”. Cuộc tử đạo của các thánh tái hiện cuộc Khổ nạn của Chúa Kitô. Các
vị tử đạo dẫn chúng ta đến Mầu nhiệm và giúp cho hành trình cá nhân đi lên đồi
Can-vê của chúng ta, cho phép chúng ta thăng tiến về đời sống thiêng liêng và về
sự hoán cải.
Cử hành
phụng vụ nhà thờ “trạm” trong Mùa Chay
Các
cuộc cử hành bắt đầu vào Thứ Tư Lễ Tro và kết thúc vào Chúa Nhật của Tuần Bát
nhật Phục sinh. Vị chủ sự các cử hành là giám mục, do đó ở Roma, vị chủ sự là
Đức Giáo hoàng. Ngài cùng các giám mục, linh mục, phó tế, và các tín hữu quy tụ
tại một nhà thờ gần nhà thờ “trạm” và đọc lời nguyện, rồi sau đó đi cùng đoàn
rước đến nhà thờ “trạm” trong khi hát kinh cầu các thánh.
Có một
số sự kiện lịch sử đã làm gián đoạn truyền thống này. Ví dụ, truyền thống đã bị
ngưng lại trong thời gian các Giáo hoàng ở Avignon (1309-1377) và không còn
được cử hành sau vụ tấn công phá cổng thành Porta Pia ở Roma vào năm 1870, khi
các đám rước bị cấm vì lý do trật tự công cộng. Truyền thống cử hành phụng vụ
nhà thờ “trạm” được cử hành lại sau Hiệp ước Laterano, nhờ sự dấn thân của Đức
ông Carlo Respighi. Từ năm 1931 đến 1947, Đức ông Respighi đã ủng hộ và khuyến
khích truyền thống này và đã thực hiện lại ở Roma. Kể từ đó, Đức Giáo hoàng
cũng đã tham gia vào trạm đầu tiên, mà theo truyền thống tại đền thờ thánh
Sabina.
Các nhà
thờ “trạm”
Danh
sách các nhà thờ trạm ở Roma đã được lập và tăng lên theo thời gian. Nó bao gồm
trước hết là các đền thờ lớn như đền thờ thánh Phê-rô, Gioan Laterano, Đức Bà
Cả và thánh Phao-lô ngoại thành. Liên kết với những nơi này là các đền thờ và
nhà thờ khác; danh sách những nơi này không cố định, nhưng được thay đổi để đáp
ứng với các nhu cầu ngẫu nhiên.
Các
nguồn tài liệu không cho chúng ta hiểu lý do các đền thờ hay nhà thờ được chọn,
cũng như thứ tự các nhà thờ trạm. Chỉ có những giả thuyết. Ví dụ, việc lựa chọn
nhà thờ thánh Sabina là trạm đầu tiên có lẽ là do vị trí của nó, nằm trên đồi
Aventino, nhìn xuống dòng sông Tevere và thành phố bên dưới. Trong thời cổ đại,
đoàn rước bắt đầu từ nhà thờ thánh nữ Anastasia, gần trường đua cổ Massimo. Để
đến được nhà thờ thánh Sabina, cần đi theo con đường dốc dài và con đường dài
lên đồi Aventino, một cách nào đó, tượng trưng cho con đường thanh lọc tâm hồn
hướng tới hoàn thiện tinh thần.
Trong
mùa Chay, các nhà thờ trạm được tổ chức để mỗi ngày, Thánh lễ được cử hành tại
những vùng khác nhau của thành phố. Trong tuần bát nhật Phục sinh, các nhà thờ
trạm tạo nên một kinh cầu các thánh, bắt đầu từ đền thờ Đức Bà Cả vào Chúa Nhật
Phục sinh và đến đền thờ thánh Phêrô, rồi Phaolô, rồi Lôrenxô, các thánh Tông
đồ và các thánh tử đạo.
Ý nghĩa
của nghi thức phụng vụ nhà thờ “trạm”
Hiệp
thông
Nghi
thức bắt đầu với lời nguyện, nghĩa là các tín hữu quy tụ xung quanh Đức Giáo
Hoàng hoặc giám mục, thể hiện sự hiệp nhất, sự tham dự tập thể. Phụng vụ của
các nhà thờ trạm là một sự liên kết với nhau, cùng nhau đi đến những góc xa
nhất của thành phố, để gặp gỡ các cộng đoàn địa phương khác nhau, nói lên những
gì Hiến chế Phụng vụ thánh nói đến: “Việc sám hối không những chỉ ở trong lòng
và có tính cách cá nhân, mà còn phải tỏ lộ ra bên ngoài và có tính cách xã hội”
(110).
Giáo
hội lữ hành
Ngay
sau lời nguyện, đoàn rước di chuyển để đến nhà thờ trạm; cuộc rước cũng có ý
nghĩa biểu tượng mạnh mẽ. Toàn bộ phụng vụ Kitô giáo được tạo nên bởi các
chuyển động, của cuộc hành trình: bên cạnh đền thờ Thánh Phêrô và các đền thờ
lớn, các nhà thờ khác nằm trong thành phố cũng tham gia vào hành trình các nhà
thờ trạm, chứng tỏ những lời của Đức Thánh Cha Phanxicô và những vị tiền nhiệm
của ngài được bắt nguồn từ trong truyền thống của Giáo hội. Đức Thánh Cha không
ngừng nói về một Giáo hội phải đi ra: nếu ngày nay, đối với chúng ta, các nhà
thờ trạm dường như tương đối nằm ở trung tâm, thì vào thời xưa, nhiều nhà thờ
trong số các nhà thờ này nằm ở vùng ngoại ô. Vì vậy, hành trình Mùa Chay này là
một cuộc hành hương đạo đức, nơi các tín hữu trở thành người hành hương, có
nghĩa là người khách lữ hành. Họ lên đường để bày tỏ lòng tôn kính tại các nơi
an nghỉ của các thánh tử đạo và thông qua các ngài để gặp gỡ Chúa Giê-su. Các
nhà thờ trạm nằm rải rác khắp Roma là tấm gương biểu tượng của cuộc hành hương,
từ thời kỳ đầu của Ki-tô giáo, hướng về Giêrusalem.
Kết nối
sống động với Giáo hội sơ khai
Trong
khi các thành phố khác như Giêrusalem, Constantinople, và Milano đã từng có các
cử hành phụng vụ các nhà thờ “trạm” tương tự, thì Roma là thành phố duy nhất
tiếp tục các nghi lễ này dưới một số hình thức thường lệ. Vì vậy, cũng giống
như các tác phẩm của các Giáo phụ và nghệ thuật của thời kỳ đầu Kitô giáo, chu
kỳ phụng vụ nhà thờ trạm truyền đến thời chúng ta như một tượng đài của Giáo
hội sơ khai, một kết nối sống động với giai đoạn khi mà chứng tá của các vị tử
đạo vẫn còn mới mẻ và âm vang giọng nói của các thánh tông đồ vẫn có thể nghe
thấy trên đường phố của thành phố.