THÁNH THẦN CỦA CHA VÀ CON
(L’esprit du Père et du Fils, Durrwell, Paris 1989)
I. THÁNH THẦN, HOẠT ĐỘNG CỦA THIÊN CHÚA.
Kinh
Thánh thường xuyên nối kết hai từ “Thánh
Thần Thiên Chúa” và “Quyền Năng Thiên
Chúa”. Thánh Thần và Sức Mạnh là hai từ ngữ tương đương, thường đi đôi với nhau.
Trong Cựu Ước, Thánh Thần là
Quyền Năng sáng tạo và ban sự sống của Thiên Chúa (St 1, 2 ; Is 32, 25 ; 44, 3 … ; Tv 104, 30). Thánh
Thần ban sức mạnh cho các vị lãnh đạo Israel (Tl 3, 10 ; 6,
43 ; 13, 25 , 11, 19 ; 14, 6. 19), ban
ơn khôn ngoan (Ds 24, 2 ; 2Sm 23, 2 ; Is 9, 5 ; 11, 2), sai các tiên tri là
những “con người của Thánh Thần” (Hs 9, 7), cho họ có thể rao giảng Tin Mừng và
làm phép lạ (Is 61, 1).
Tân Ước đồng hóa Thánh Thần với Quyền Năng
Thiên Chúa. Trong biến cố Nhập Thể, Thánh
Thần xuống trên Đức Maria (Quyền Năng Đấng Tối Cao trên Người rợp bóng) minh
chứng rằng đối với Thiên Chúa, không có gì là không làm được (Lc 1, 35-37). Đức Giêsu người
Trong biến cố
Phục Sinh, tất cả Quyền Năng của Thiên Chúa được xử dụng (Ep 1,
18-20). Có thể nói rằng Thiên Chúa đã dùng tất cả Quyền Năng của Người trong
việc Phục Sinh Chúa Giêsu, Người không thể làm gì lớn hơn nữa (Cl 2, 9 ; Pl 2,
9-11). Mọi Quyền Năng đều được ban cho Đức Kitô Phục Sinh (Mt 28, 18).
Quyền Năng Phục Sinh Đức Kitô không gì khác
hơn là Thánh Thần (Pl 3, 10). Ngài
đã chịu đóng đinh thập giá vì sự yếu đuối, nhưng được sống lại bởi Quyền Năng
Thiên Chúa (2Cr 13, 4). Thân xác Ngài đã bị giết chết,
nhưng nhờ Thần Khí Ngài đã được Phục Sinh (1Pr 3, 18). Phaolô coi Thánh Thần như Quyền Năng Phục Sinh đối với Đức Kitô và
đối với các tín hữu (Rm 8, 11).
Còn một từ ngữ khác là Vinh
Quang, cũng được sách Tân Ước coi tương đương với từ Quyền Năng, vì Vinh Quang
biểu lộ sự uy hùng của Thiên Chúa. Đức Kitô được sống lại từ
cõi chết nhờ bởi Vinh Quang của Thiên Chúa (Rm 6, 4). Thánh Thần, Quyền
Năng, Vinh Quang của Thiên Chúa là nguyên nhân sự Phục Sinh của Đức Giêsu, cũng
là nguyên nhân sự Phục Sinh của tất cả loài người chúng ta (1Cr 15, 42-44).
Thánh Thần được hứa ban cũng được gọi là Quyền Năng hay Sức Mạnh từ trên (Lc
24, 49 ; Cv 1, 8). Việc rao giảng Tin Mừng cũng lan rộng nhờ Thánh Thần và Quyền Năng (1Cr 2, 4)
Quan niệm của Cyrille
d’Alexandrie về Chúa Thánh Thần rất sát với Kinh Thánh :
“Thánh Thần là quyền năng và hoạt động
của bản thể thần linh. Người làm nên tất cả mọi công trình của Thiên Chúa” (Thesaurus : PG 75, 580. 609).
Thánh Thần không
bao giờ được coi như là hậu quả hoạt động của Thiên Chúa, mà là chính hoạt động ấy. Trong
biến cố Phục Sinh, nơi mà mầu nhiệm Ba
Ngôi được mạc khải và thể hiện cách trọn vẹn nhất, chính Chúa Cha là tác giả
của hành vi phục sinh Đức Giêsu, hành vi phục sinh hay Quyền Năng Phục Sinh là
Thánh Thần (Rm 8, 11). Thánh Thần không là tác giả sự vinh
hiển (glorificateur), cũng không phải là Đấng được làm cho vinh hiển (le
grorifie), mà là chính việc làm cho vinh
hiển (grorification). Trong biến cố
Nhập Thể, mầu nhiệm Ba Ngôi cũng đã được mạc khải và thể hiện : Chúa Cha
vẫn là Đấng Sinh Hạ (le Géniteur), Chúa Con là Đấng được sinh ra (l’Engendré),
Chúa Thánh Thần là hành vi quyền năng và lạ lùng của Chúa Cha (Engendrement).
Khi Tạo Dựng, Chúa Cha sáng tạo trong Chúa Kitô và vì Chúa Kitô (Cl 1, 16),
nhưng Quyền Năng Tạo Dựng là Thánh Thần. Trong Mạc Khải, Chúa Cha tự biểu lộ
nơi Con Yêu Dấu là Hình Ảnh trọn hảo của Người, nhưng Thánh Thần chính là hành
vi Mạc Khải. Chúa Cha là Đấng hiến thánh Con Một của Người
(Ga 10, 36) và đối với tất cả chúng ta, Thánh Thần chính là việc Thánh Hóa (la
sanctification). Thánh Irênê viết : “Chúa Cha là Đấng xức dầu, Chúa Con là Đấng
được xức dầu, Chúa Thánh Thần là việc xức dầu (l’onction)” (Adv. Haer. 3, 18, 3).
Thiên Chúa chỉ có một Hành Vi Quyền Năng, cho
nên chỉ có một Thánh Thần, thể hiện rất đa dạng, bằng rất nhiều cách.
Cả Chúa Con và Chúa Thánh Thần đều bởi Chúa Cha, Chúa Con được Chúa Cha sinh
ra, Chúa Thánh Thần là Hành Vi Sinh Hạ của Chúa Cha. Trong nhiều đoạn Kinh
Thánh, tư cách làm Con Thiên Chúa của Đức Giêsu gắn liền với sự hiện diện và
hoạt động của Chúa Thánh Thần. Ngài là Con Thiên Chúa trong Thánh Thần. Trong đoạn “Truyền tin”, Thánh
Thần không đóng vai trò người nam đối với Đức Maria, chính Chúa Cha, chứ không
phải Thánh Thần là Cha của con trẻ. Thánh Thần giống như Cung Lòng của Thiên
Chúa, mà Cung Lòng của Đức Maria là một tương đương trên bình diện con người ;
Thánh Thần là Năng Lực Sinh Hạ của Thiên Chúa. Trong các đoạn tường thuật về
phép rửa của Đức Giêsu, đặc biệt là đoạn Ga
1, 32-34, Thánh Thần ngự xuống trên ai, thì người đó là Con Thiên Chúa. Sự
Phục Sinh Đức Giêsu là công trình của Chúa Cha, Đấng sinh ra Ngài làm Con cách
trọn vẹn : Khi Người cho Đức Giêsu sống lại như đã
viết trong Tv 2 “Con là Con Cha, hôm nay
Cha sinh ra Con”. Thánh Thần là hành vi phục sinh
của Chúa Cha, thì cũng là hành vi sinh hạ.
Trên
một bình diện khác, Chúa Thánh Thần cũng thực hiện vai trò này đối với các con
cái của Thiên Chúa. Các kitô-hữu sinh ra bởi
Nước và Thần Khí (Ga 3, 5), nhờ phép rửa tái sinh và sự canh tân đổi mới của Thánh
Thần (Thánh Thần 3, 5). Họ sinh ra bởi nước là biểu
tượng âm tính, cũng là biểu tượng cho Thánh Thần giống như môi trường thần
linh.
“Khi thời viên mãn đến, Thiên Chúa đã sai Con của Người … ngõ hầu ta
được nhận lấy ơn nghĩa tử … Thiên Chúa đã sai Thần Khí Con của Người đến trong
lòng anh em, Thần Khí kêu lên Abba, lạy Cha” (Gl 4, 4-6). Chúa Cha
phục sinh Đức Giêsu trong Thánh Thần (Rm 8, 11), cũng là sinh hạ Ngài cách viên
mãn (Rm 1, 4), Người cũng phục sinh các kitô-hữu cùng với Đức Kitô (Cl 12, 12)
bằng Quyền Năng Phục Sinh của Người (Pl 3, 10, 21). “Trong Thần Khí độc nhất, hết thảy ta nhờ
thanh tẩy mà nhập vào Thân Mình Độc Nhất” (1Cr 12, 13). Tóm lại,
chúng ta trở nên con cái Thiên Chúa trong Thánh Thần, làm một với Con Thiên
Chúa, Đấng cũng được sinh ra trong Thánh Thần.
Thánh Thần nhiệm xuất không thể
tách rời với Chúa Con, Đấng là Con trong Thánh Thần, cũng không tách rời Cha,
Đấng là Cha của Con Một trong Thánh Thần. Chúa Cha và Chúa Con giống như hai
cực của vận hành Ba Ngôi, và chính Thánh Thần là vận hành ấy, nên được gọi là
Ngôi Ba sau hai Ngôi Vị kia. Thánh Thần không phải là cực thứ
ba và cuối cùng. Thánh Thần không phải là Đầu (Chúa Cha), cũng không
phải là Cuối (Chúa Con), nhưng Ngài vừa ở
đầu, vưà ở cuối, vì trong Ngài Chúa Cha sinh ra Chúa Con, trong Ngài Chúa
Con được sinh ra. Ngài
chính là sự phong nhiêu của Thiên Chúa. Trong truyền thống cũng như trong phụng vụ, ngoài lược đồ “Cha - Con - Thánh Thần”,
còn có lược đồ “Cha - Thánh Thần - Con”.
Lược đồ
thông thường để Thánh Thần sau cùng, không nhằm chối bỏ Ngài là vận hành, Ngài
ở đầu cũng như ở cuối. Ngài là “Hành Vi
Sinh Hạ của Thiên Chúa” (divin engendrement).
II. THÁNH THẦN, TÌNH YÊU THẦN LINH.
Tân Ước còn thường xuyên nối
kết hai từ ngữ Thánh Thần và Tình
Yêu, mặc dù đây không phải là gia tài của Cựu Ước. Tương quan này, tuy
không hiển nhiên trong nhiều đoạn Kinh Thánh, nhưng chắc chắn có, vì phát xuất
từ kinh nghiệm của đời sống Kitô-giáo.
Đoạn minh nhiên hơn cả là Rm 5,
5 : “Thiên Chúa
đã đổ Tình Yêu của Người vào lòng chúng ta nhờ Thánh Thần mà Người ban cho ta”.
Tuôn đổ là một từ ngữ của Kinh Thánh thường được dùng để chỉ ân sủng hay
Thánh Thần được ban cho một cách tràn trề. Nhờ Thánh Thần
Thiên Chúa cũng là Tình Yêu của Thiên Chúa được ban cho chúng ta làm chúng ta không
bao giờ phải thất vọng. Sự hiện diện của Thánh Thần
bảo đảm ơn cứu độ, mà hiện sủng chỉ là khai ân.
Nhiều đoạn khác, tuy không minh
nhiên bằng, nhưng cũng cho thấy rằng Tình
Yêu là một sắc thái đặc biệt của Ngôi Vị Thánh Thần. tín hữu Colossê được
Phaolô khen ngợi vì lòng mến của họ trong Thánh Thần (Cl 1, 8). Gần như có một sự tương đương ý nghĩa giữa hai thành ngữ “trong Thánh Thần” và “trong Lòng Mến”. Các tín hữu sống trong Thánh Thần và
trong Lòng Mến, hành động và nên thánh trong Thánh Thần và trong Lòng Mến (Rm
8, 4. 14 và Ep 5, 2 ; Rm 5, 16 và Ep 1, 4). Giáo Hội được xây dựng trong Thánh
Thần và trong Lòng Mến (Ep 2, 22 ; 4, 16 ; Cl 2, 2). Giáo Hội nên một với Chúa Kitô nhờ Thánh Thần (Rm 8, 9), nên một
Thân Mình duy nhất với Ngài (1Cr 12, 13-27). Thánh
Thần còn là sức mạnh tạo ra sự hiệp thông giữa các kitô-hữu (2Cr 13, 13).
Tất cả những gì thuộc lãnh vực bác ái là do Thánh Thần. Thánh
Thần không chỉ đối lập với xác thịt như sức mạnh đối ngược với sự yếu đuối, mà
còn là Tình Yêu, là sự cởi mở vô hạn đối lập với sự ích kỷ và hận thù (Gl 5,
17-23). Qua cái chết vì xác thịt yếu đuối (Rm 8, 3), Đức Kitô đã trở nên Thần
Khí Tác Sinh (1Cr 15, 45), một hữu thể tự hiến và là Nguồn sự sống ; Thánh Thần đã làm cho Ngài trở nên như thế. Theo H.
Schier, trong Thiên Chúa, Thánh Thần là
Sức Mạnh khai mở và tự hiến, là sự Toàn Năng của một tình yêu tràn trề. Thần học gọi Ngài là Ngôi Vị Yêu Thương, là Quyền Năng Chủ Vị.
Nếu nơi Thiên Chúa, Thánh Thần
là Hoạt Động và là Tình Yêu, thì Chúa Cha, khi yêu thương, vì yêu thương, bằng
yêu thương, trong yêu thương, sinh ra Chúa Con. Trong Thiên Chúa Yêu Thương là Sinh Hạ. Trong Thiên Chúa, có Đấng Sinh Hạ, Đấng được sinh ra và có
hành vi sinh hạ ; nói theo kiểu thánh Augustinô,
đó là Đấng Yêu Thương, Đấng được yêu thương
và Tình Yêu (De trinitate 8, 14).
Thần học kinh viện cho rằng
Chúa Cha sinh ra Chúa Con không bằng con đường Tình Yêu mà bằng con đường Trí
Tuệ. Điều đó rất xa với Kinh Thánh. Nếu muốn nói theo Tân Ước, phải nói rằng Đức Kitô là “Con của Tình Yêu của Thiên Chúa” (Filius Dilectionis,
Cl 1, 13), là Con được sinh ra trong Tình Yêu. Chúa Cha là Cha trong Tình Yêu
là Chúa Thánh Thần ; Chúa Con là Con trong Tình Yêu là
Chúa Thánh Thần , là Con trong Cung Lòng Cha (Ga 1, 18). Ngài
sinh ra và sống trong sự âu yếm của Chúa Cha. Ở đây
chúng ta có thể nhắc lại, Thánh Thần không là Đầu cũng không là Cuối, mà có ở
đầu cũng như ở cuối. Ngài là Môi Trường Tình Yêu trong
đó mọi sự được hoàn thành.
III. THÁNH THẦN VÀ BẢN TÍNH THẦN LINH.
Thần
học phân biệt giữa các ngôi vị và bản tính. Kinh Thánh không dùng loại ngôn ngữ ấy dù cho phép phân biệt.
Điều mà lý trí nói về bản tính thần linh, Kinh Thánh đặc biệt gán cho Thánh
Thần. dĩ nhiên điều mà Thần học tín lý gọi là bản tính không đồng hóa với một
Ngôi Vị Thiên Chúa. Nhưng tất
cả những gì mà ý niệm bản tính thần linh chứa đựng được ngôi vị hóa trong Thánh
Thần.
Tính siêu việt (sự Thánh Thiện theo kiểu
nói của Kinh Thánh) của Thiên Chúa, đó chính là Thần Khí đối diện với thực tại
trần gian. Đức Giêsu gọi Thánh Thần là “Sức Mạnh bởi trên”
(Cv 1, 8). Sinh bởi Thần Khí, con cái Thiên Chúa sinh
bởi trên (Ga 3, 3. 5-7) giống như Đức Giêsu cũng thuộc bên trên (Ga 8, 23).
Từ trên, Thánh Thần xuống và hoạt động trong thế gian.
Người xuống trên trinh nữ Maria (lc 1, 35). Người đến từ trời và đậu lại trên Đức Giêsu (Mc 1, 10). Người được sai đến trên các môn đệ (Lc 24, 29).
Truyền thống đối lập Thánh Thần
và xác thịt, đó là đối lập giữa quyền năng, sự viên mãn, sự thánh thiện với sự
yếu đuối, chóng qua, sự nghiêng chiều về tội. Đức Giêsu loan báo một thứ phượng
tự mới trong Thần Khí và Sự Thật. Những lời nói của Đức Giêsu là Thần Khí và là
Sự Sống (Ga 6, 63)
Vì
chúng bởi trên mà có.
Trong
Phaolô, còn có thêm sự đối lập giữa Thánh Thần và chữ viết. Cựu
Ước, với mặt ngoài của nó, chỉ là hình ảnh chóng qua của thực tại, còn Thần Khí
mới là chiều sâu và là sự viên mãn
(2Cr3, 5-17). Chúa Kitô là Thần Khí (2Cr 3, 17), là thực tại viên mãn,
vì Người là Thần Khí tác sinh, là con người thiên thai sánh với Ađam là con
người trần ai (1Cr 15, 45-47).
Trong
một ngôn ngữ không phải là ngôn ngữ Kinh Thánh, người ta nói Đức Kitô là Thiên
Chúa vì người có bản tính thần linh. Còn Kinh Thánh thì lại nói Đức
Kitô là Người của Thánh Thần, được sinh ra bởi Thiên Chúa trong Thánh Thần, do
đó mà Người được coi là Đấng Thánh, là Con Thiên Chúa (Lc 1, 35). Tư cách làm Con ấy đạt tới mức trọn hảo nhất, khi Đức Kitô được
phục sinh trong Thánh Thần, trở nên Thần Khí tác sinh. Thành ngữ “Thần tính viên mãn” trong Cl 2, 9 tương đương với từ ngữ
Thần Khí. Còn đối với các tín hữu, Kinh Thánh nói rằng họ trở nên con cái
Thiên Chúa, không phải nhờ thông phần bản tính thần linh, nhưng nhờ Thần Khí
trong đó họ sinh ra và lớn lên.
Theo như một truyền thống thần
học đã có từ những thế kỷ đầu, từ ngữ Thần Khí chỉ bộ mặt thiên thai, thần linh của Chúa Giêsu, điều mà chúng ta gọi là thần
tính. Truyền thống ấy nại đến ngôn ngữ biểu tượng của Gioan :
Khi người lính cầm đòng đâm cạnh sườn, từ đó có máu và nước chảy ra (Ga 19,
34). Đức Giêsu là xác phàm (Ga 1, 14), máu đổ ra làm chứng
Ngài là con người thực. Nhưng Ngài thuộc bên trên (Ga
8, 23), nước chảy ra là bằng chứng, vì nước là biểu tượng của thực tại Thiên
Quốc. Và Gioan viết Tin Mừng là để anh em tin Đức
Giêsu là Đấng Kitô, Con Thiên Chúa (Ga 20, 31). Điều
“bên trên” được biểu tượng bằng nước, có khi được đồng hóa với Thần Khí (Ga 3,
5). Đức Giêsu loan báo Thánh Thần như dòng nước chảy
ra từ cạnh sườn Ngài, khi Ngài được siêu tôn (Ga 7, 37-39). Như vây biểu tượng “Nước” có nhiều nghĩa, khi thì chỉ Thánh Thần,
khi khác lại chỉ khía cạnh thần linh của mầu nhiệm Đức Giêsu.
Thần
học kể ra rất nhiều ưu phẩm của Thiên Chúa diễn tả thần tính của Người. Các ưu phẩm ấy không những có trong Thánh
Thần, mà còn thuộc về Ngài một cách đặc biệt, như được ngôi vị hóa nơi
Ngài. Thiên Chúa là “Thánh” và là “Thần” (Esprit), đó là hai
ưu phẩm quan trọng nhất của Thiên Chúa. Hai ưu phẩm ấy
kết hợp lại làm nên Danh Xưng “Thánh Thần”. Thiên Chúa
là Đấng Toàn Năng, Thánh Thần chính là sự Toàn Năng của Thiên Chúa.
Thiên Chúa là Đấng Hằng Sống, Thánh Thần chính là Thần Khí và là Sự Sống của
Thiên Chúa (Rm 8, 2 ; 1Cr 15, 45). Thiên
Chúa là Tình Yêu (1Ga 4, 8), Thánh Thần chính là Tình Yêu của Thiên Chúa được
Ngôi Vị hóa.
Sự Duy Nhất là một ưu phẩm khác của Thiên Chúa, nhưng Kinh
Thánh không nói đến một bản tính thần linh duy nhất cho cả Ba Ngôi, mà nói đến
“sự Hiệp Thông của Chúa Thánh Thần”
(2Cr 13, 13). Các vinh tụng ca trong phụng vụ thường tung
hô “Chúa Cha và Chúa Con trong sự hiệp nhất của Chúa Thánh Thần”. Các thánh giáo phụ và các nhà thần học đều coi Thánh Thần như một
mối dây hiệp nhất. Loài người, dù có chung một bản tính, vẫn phân tán ra
nhiều, chỉ có Chúa Cha và Chúa Con là Duy
Nhất trong sự Duy Nhất tuyệt đối của một Ngôi Vị chung cho cả hai, đó là Ngôi
Ba hay là Thánh Thần của Cha và của Con. Chỉ có một Thánh Thần Duy Nhất,
trong đó Chúa Cha là Cha và Chúa Con là Con. Nói theo kiểu thần học, đó là sự
duy nhất giữa nguyên nhân (Chúa Cha), kết quả (Chúa Con) và hoạt động (Chúa
Thánh Thần),
Thánh Augustinô có đề cập đến
một tư tưởng gốc Hylạp về Chúa Thánh Thần : “Có người
mạnh dạn nghĩ rằng sự hiệp thông giữa Chúa Cha và Chúa Con, hay là “thần tính”
mà người Hylạp gọi là théotès, là Chúa Thánh Thần … Thần tính mà họ còn muốn
hiểu là Tình Yêu giữa các ngôi vị, được họ gọi là Chúa Thánh Thần”. phải chăng đó là lý do làm cho Chúa Thánh Thần xem ra có ít
nét chủ vị hơn hết trong các ngôi vị, và Kinh Thánh thường dùng những hình ảnh
vô chủ vị để mô tả Ngài : khí, nước, lửa ? Nhưng thực sự, chính trong Ngài là
Chúa Cha là Ngôi Vị Cha, và Chúa Con là Ngôi Vị Con. Chính nơi Ngài mà Chúa Cha
thể hiện bản tính thần linh của mình (là Cha tự bản chất), và Chúa Con thể hiện
bản tính thần linh của mình (là Chúa Con tự bản chất). Nơi Thiên Chúa, mọi sự
đều mang tính chủ vị, ngay cả điều mà thần học diễn tả bằng từ ngữ “bản tính
thần linh”.
IV. THÁNH THẦN CỦA CHÚA CHA.
Nếu Thánh Thần là hành vi sinh hạ, là Tình Yêu của Thiên Chúa với tư cách là Cha,
đương nhiên Thánh Thần tiên vàn bởi Cha (Ga 15, 26). Thành
ngữ thông dụng nhất trong Kinh Thánh là “Thần
Khí của Thiên Chúa”. Chữ Thiên Chúa trong Tân Ước chỉ Chúa Cha (1Cr 8, 6).
Có thể
nghĩ rằng Thánh Thần là biểu đạt của bản tính Thiên Chúa Cha. Chính
trong hành vi sinh hạ, nghĩa là trong Thánh Thần mà
Chúa Cha là Ngôi Một, nghĩa là Ngôi Cha. Bản chất của Thiên
Chúa Cha là sinh hạ. Nhà thần nhiệm Eckhart cho rằng “khát vọng lớn nhất của Thiên Chúa là sinh
hạ”. Hữu
thể thần linh của Thiên Chúa chỉ được diễn tả trọn vẹn trong khả năng yêu
thương vô hạn. Tình yêu vô hạn ấy làm cho Người ra khỏi mình trong Chúa
Con. Ngài là Cha tự bản chất, là Cha và là Thiên Chúa, là Thiên Chúa và là Cha.
Thánh Thần không thể tách rời khỏi hữu thể làm Cha của Chúa
Cha.
Thánh Thần là hành vi sinh hạ phát xuất từ Chúa
Cha không giống như Đấng được sinh ra là Chúa Con. Chúng
ta hiểu được một phần nào sự phát xuất của Chúa Thánh Thần. ngài là hành động,
là Tình Yêu. Hành động thì không bao giờ tách rời khỏi chủ
thể hành động. Tình yêu vẫn nằm trong trái tim
của Người Yêu, dù làm cho người ấy ra khỏi chính mình. Trong khi Chúa Con ra
khỏi Chúa Cha, đối diện với Ngài như một ngôi vị hoàn toàn khác biệt, và đi đến
mức nhập thể trở thành tạo vật, Thánh Thần phát xuất từ Chúa Cha mà không rời
bỏ Ngài, Thánh Thần không bao giờ giống một người con được sinh ra, không bao
giờ đối diện với Chúa Cha. Ngài nội tại trong Chúa Cha, là
Thần Khí Thiên Chúa làm cho Chúa Cha là Cha. Ngài cũng không phân biệt
với Chúa Cha như linh hồn của một con người phân biệt với con người ấy. Ngài là riêng của Cha, bản chất của Cha, làm cho Chúa Cha là Chúa
Cha.
Vì Chúa
Thánh Thần là hành vi sinh hạ, nên không thể hình dung Ba Ngôi bằng hình tam
giác. Không những mỗi Ngôi Vị hoàn toàn khác các Ngôi Vị
kia, mà chì có hai “cực”. Chúa Cha chỉ có một Con Duy
Nhất, hoa quả duy nhất của hành vi sinh hạ. Không có Ngôi Vị nào khác có thể sinh từ Chúa Cha, mà tất cả mầu
nhiệm nằm trong sự sinh hạ duy nhất. Nhưng Thánh Thần
cũng bởi Chúa Cha. Mặc dù Thánh Thần không phải là Con, toàn diện Chúa
Cha có liên hệ tới sự phát xuất của Chúa Thánh Thần, cũng như sự sinh ra của
Chúa Con. Chính vì thế mà Thánh Thần ngang bằng với Chúa Cha và Chúa Con, cùng
được phụng thờ và tôn vinh với Chúa Cha và Chúa Con. Dù không là Chúa Con, Chúa
Thánh Thần phát xuất từ Chúa Cha trong tư cách là Cha, vì Ngôi Vị của Ngài
chính là hành vi sinh hạ. Thiên Chúa Ba
Ngôi-Duy Nhất gồm có Chúa Cha và Chúa Con, cùng với vận hành vĩnh cửu giữa Chúa
Cha và Chúa Con là Chúa Thánh Thần. Chính vì thế mà Giáo Hội Đông phương
thích nói “Vinh danh Chúa Cha và Chúa Con
trong Chúa Thánh Thần”.
Thần học Hylạp đề cao tư cách
khởi nguyên của Chúa Cha, nơi Người mọi sự khởi đầu và hoàn tất. Thánh
Thần phát xuất từ Cha, nhưng không thấp hơn Cha, vì chính trong Thánh Thần mà
Chúa Cha sinh ra Chúa Con, chính trong Thánh Thần mà Ngài có Ngôi Vị là Cha.
Mọi sự đều bắt nguồn từ Chúa Cha, và không có ngôi vị nào phát xuất từ Chúa
Thánh Thần, dù Thánh Thần không thấp hơn Chúa Cha, cũng không cằn cỗi. Trong
Đấng Thiên Chúa là Nguồn, Chúa Thánh Thần chính là “sự trào vọt ra”, là sự
phong nhiêu của Thiên Chúa. Ngài không phải là Đầu, cũng
không phải là Cuối, nhưng vừa ở đầu, vừa ở cuối. Ngài là vận hành từ Cha
qua Con, và do đó, Ngài cũng là Thánh Thần của Chúa Con.
V. THÁNH THẦN CỦA CHA VÀ CON.
Thánh
Thần Thiên Chúa còn được gọi là Thánh
Thần của Chúa Con (Gl 4, 6), Thánh Thần của Đức Kitô (Rm 8, 9), Thánh Thần
của Chúa (2Cr 3, 17).
Nếu Thánh Thần là hành vi sinh
hạ, là tình yêu trong đó Chúa Con sinh ra, không thể nói đến sự phát xuất của
Chúa Thánh Thần bởi Chúa Cha mà không có liên hệ gì đến Chúa Con. Bất cứ ý kiến
nào tách rời sự nhiệm xuất của Chúa Thánh Thần với sự sinh ra của Chúa Con đều
là sai lạc.
Thánh
Thần thuộc về Chúa Con cũng như thuộc về Chúa Cha. Nếu
Chúa Con không sở hữu Thánh Thần như Chúa Cha, thì sự viên mãn thần tính sẽ
không đậu lại nơi Ngài, vì Thánh Thần là sự thánh thiện được ngôi vị hóa, là sự
toán năng được ngôi vị hóa, là thần tính được ngôi vị hóa. Nếu không sở hữu
viên mãn Thánh Thần, Chúa Con không thể nói “Tất
cả những gì của Cha là của Con” (Ga 17, 10). Các tín hữu
là những đồng thừa tự với Đức Kitô (Rm 8, 17) vì được thông phần Thần Khí của
Người (Gl 4, 6).
Chúa Con sở hữu Thánh Thần khác với Chúa
Cha. Chúa
Cha là Nguồn, Chúa Con lãnh nhận, vì Chúa Con được sinh ra trong Thánh Thần.
ngôi Hai là Con, Chúa Con là Thiên Chúa nhờ đón nhận.
Nhưng Chúa Con cũng không lãnh nhận Thánh Thần cách
thụ động. Thánh Thần không để cho mình
được sở hữu cách thụ động, vì Ngài là hành vi yêu thương thần linh, làm cho
Thiên Chúa xuất ra khỏi chính mình. Ngài làm cho
Chúa Cha cũng như Chúa Con luôn luôn tự hiến, đó là bản chất thần linh của các
Ngài. Chúa Cha là Chúa nhờ tự hiến cho Con, Chúa Con là Thiên Chúa nhờ
hướng về Cha, Cha và Con là Thiên Chúa trong Tình Yêu hỗ tương là Thánh Thần.
Thánh Thần được ví như dòng nước trào ra. Ngài phát xuất từ
Cha mà không rời bỏ Cha, từ Con mà không rời bỏ Con, vì Ngài là Tình Yêu tự
hiến giữa hai bên. Nhưng Ngài như thế tiên vàn nơi Chúa Cha, vì Ngài là
Tình Yêu của Cha, rồi mới nơi Con như là Tình Yêu, là Thánh Thần của Con.
Đón nhận Quà Tặng là để cho Người tặng có
thể tặng. Sự đón
nhận không thuần túy tự động ; đó cũng là một thứ
nguyên nhân. Khi hai người yêu nhau, mỗi người làm cho người kia
yêu. Khi đón nhận, Chúa Con thông phần
vào chính sự sinh ra của mình, sự trào vọt của Thánh Thần. chúa Cha tự bản
chất sinh ra Chúa Con, nhưng cũng là một đáp trả yêu thương cho sự đón nhận của
Con. Chúa Con sinh ra và đón nhận sự sinh ra của mình với tư cách là Con và
trong tự do. Trong Tình Yêu vô hạn, không có sự đối chọi giữa tất yếu và tự do.
Đức
Giêsu tại thế mạc khải tương quan giữa Ngài với tư cách là Con đối với Chúa
Cha. Chúa Cha sinh ra Ngài, nhưng Ngài như đồng tình với
sự sinh ra ấy. Con người, các hành vi và lời
nói của Người là bởi Cha. Tất cả những gì Cha ban cho Con, thì ban cho Ngài nhờ
sinh hạ (Augustinô). Trong sách Tân Ước, sự thuận tình của Đức Giêsu đối với Chúa Cha được gọi là vâng phục. Thánh Gioan trình bày sự vâng phục như
một nhân đức riêng của Con, biểu đạt tư cách làm Con. Sự vâng phục của Đức
Giêsu là thuận tình với tư cách làm Cha của Thiên Chúa, với việc Chúa Cha sinh
ra mình, cho tới ngày thuận tình cách vô hạn trong sự vâng phục cho đến chết
(Pl 2, 8). Đáp lại là việc Chúa Cha sinh ra Ngài cách trọn
vẹn trong chính sự Phục Sinh (Cv 13, 33). Chúa Cha
phục sinh Đức Giêsu trong Thánh Thần, sinh ra Đức Giêsu trong sự viên mãn của
Vinh Quang. Qua cái chết, Đức
Giêsu khơi dậy hành vi của Quyền Năng Sinh Hạ của Cha
là chính Thánh Thần.
Mọi sự đều bởi Cha ; Cha phục sinh Đức Kitô, sinh ra Ngài cách viên mãn.
Nhưng Chúa Con cũng có vai trò tích cực trong sự Phục Sinh :
“Sở dĩ Cha yêu mến tôi, là vì tôi hy sinh
mạng sống mình để rồi lấy lại” (Ga 10, 17). Phần của Chúa Con trong hành vi
phục sinh là gì ? Đó là sự đón nhận của Người Con : trong cái chết,
Ngài đồng tình với Cha sinh ra Ngài. Vâng phục cho đến chết Ngài khơi dậy
hành vi tôn vinh của Cha (Pl 2, 8). Chính Cha ban
Thánh Thần trong đó Đức Giêsu Phục Sinh ; nhưng Đức
Giêsu khơi dậy sự ban tặng ấy. Điều này mạc khải một chân lý
thẳm sâu là Chúa Con thông phần vào sự
nhiệm xuất vĩnh hằng của Thánh Thần với tư cách là Con (Dt 9, 14).
Cũng có
thể kết luận như trên khi chúng ta dùng phạm trù yêu thương thay cho từ ngữ vâng phục. Tình yêu khơi dậy tình yêu. Theo Ga 14, 31
, Đức Giêsu yêu mến Chúa Cha, và vì yêu thương, sẵn sàng chịu chết. Chúa Cha là Đấng yêu thương trước (Ga 17, 24. 26), nhưng tình yêu
của Ngài cũng được khơi dậy bởi sự quảng đại của Chúa Giêsu trong cái chết.
Thánh Thần Thiên Chúa là Tình Yêu được Ngôi Vị hóa.
Trong Ba Ngôi, Tình Yêu của Chúa Con đối với Chúa Cha là một sự khơi dậy vĩnh
hằng. Thánh Thần là Tình Yêu phát xuất từ Cha, đáp trả sự
khơi dậy của Con. Như vậy là Con có phần trong sự nhiệm xuất của Thánh Thần.
Khi đón
nhận tất cả, Chúa Con để cho Chúa Cha là tất cả, làm Cha sinh ra Con trong
Thánh Thần.
Thánh Thần của Tình Yêu Sinh Hạ là Thánh Thần của Cha và của Con, hiệp
nhất với nhau trong sự bất khả phân của một Ngôi Vị. Đồng
thời Thánh Thần cũng làm nên sự khác biệt không thể giản lược giữa Chúa Cha và
Chúa Con. Chỉ có một Thánh Thần Duy Nhất, nhưng trong Chúa Cha, thì đó là Tình
Cha, trong Chúa Con, đó là Tình Con. Cùng một Tình Yêu Duy Nhất vừa là cho đi (Chúa Cha), vừa là đón
nhận (Chúa Con). Tiên vàn trong Chúa Cha, yêu thương là cho
đi chính mình, trong Chúa Con, yêu thương là đón nhận. Nhưng rồi Con lại dâng hiến, và đến lượt Cha đón nhận.
Câu Ga 15, 26 hết sức quan
trọng để cho chúng ta hiểu mầu nhiệm Ba Ngôi, nhưng thường chưa được khai triển
đúng mức : “Khi Đấng Bảo Trợ đến, Đấng mà
Thầy sẽ sai đến với anh em từ nơi Chúa Cha, Người là Thần Khí Sự Thật phát xuất
từ Chúa Cha …”. Thần học Latinh coi câu này là bằng chứng cho quan điểm “và Con” (Filioque) của họ. Nhưng thần học Hylạp thì lại cho rằng chỗ nói Chúa Con sai Thánh Thần từ nơi Cha thuộc về bình diện lịch sử cứu
độ. Thực ra không thể nào tách rời lịch sự cứu độ
(économie) với thần học (théologie) trong Tin Mừng Gioan. Trong Gioan,
Đức Giêsu là bộ mặt hữu hình của mầu nhiệm Ngôi Lời, Ngài là Chúa Con nhập thể,
Đấng đạt tới chóp đỉnh sự hiến thánh trong mầu nhiệm Vượt Qua, đạt tới sự viên
mãn của Vinh Quang làm Con (Ga 17, 5). Trong
sự viên mãn ấy, Đức Giêsu vừa là Chúa Con phải được tôn thờ, vừa là Nguồn Suối
ban Thánh Thần cho nhân loại (Ga 20, 28). Hơi Thở của
Chúa Cha cũng là Hơi Thở của Đức Kitô Phục Sinh (Ga 20, 22).
Trong
mầu nhiệm Vượt Qua của Đức Giêsu, Thần
học trở nên Nhiệm Cục, mầu nhiệm
vĩnh hằng được hoàn thành cho chúng ta. Trong
khi thần học đề cập đến Ba Ngôi tự tại, mầu nhiệm này trở nên cho chúng ta nhờ Đức Giêsu Kitô. Trong mầu nhiệm cứu độ, Chúa Cha sinh ra
Chúa Con cho chúng ta, Đức Kitô là Con Thiên Chúa cho chúng ta, Chúa Thánh Thần
đối với chúng ta là sự sinh hạ thần linh, nhờ đó chúng ta trở nên con cái
Thiên Chúa trong Con Duy Nhất của Người.