Năm đức tin với thánh Tôma
Bài 42: Kính mừng Maria
(daminhvn.net)
Chủ nhật, 28 Tháng 7 2013 09:48
Dẫn nhập
Trong lưu truyền loạt
bài giảng của thánh Tôma vào mùa Chay tại Napoli năm 1273, ngoài bản chú giải
Kinh Tin kính, Kinh Lạy Cha, Mười điều răn, còn thêm bản chú giải ngắn về kinh
Kính Mừng. Tuy nhiên, các nhà xuất bản không nhất trí với nhau về thứ tự sắp
xếp. Có người đặt bài chú giải kinh Kính mừng liền sau kinh Lạy Cha, có người
đặt ở cuối cùng. Kinh Kính mừng được xếp liền sau kinh Lạy Cha vì muốn gom hai
kinh nguyện với nhau, và giữ được bố cục của các bài huấn giáo. Như chúng ta đã
biết, tác giả đã giải thích rằng thứ tự của ba bản kinh dựa theo thứ tự của ba
nhân đức Tin – Cậy – Mến. Tuy nhiên, ý kiến xếp kinh Kính mừng vào cuối cùng
thì lý luận rằng đây là kết thúc các bài huấn giáo: theo thói tục tốt lành, các
bài giảng, các lớp học đều kết thúc với lời chào Đức Maria. Chúng tôi nghiêng
theo ý kiến này. Bài chú giải kinh kính mừng rất ngắn, vì thế có thể coi như
kết luận của loạt bài huấn giáo mùa Chay. Tuy vậy, dưới phương diện lịch sử,
bài chú giải ngắn ngủi này để lại hai chứng tích quan trọng: thứ nhất, về sự
tiến triển của kinh Kính mừng; thứ hai, về sự tiến triển của tư tưởng thánh
Tôma liên quan đến tín điều Đức Mẹ vô nhiễm nguyên tội.
I. Lịch sử kinh Kính mừng
Trong khi bản Mười điều
răn đã mang hình thức cố định từ Cựu ước, công thức Kinh Lạy Cha đã được xác
định trong Tin mừng Mattheu, Tín biểu các thánh tông đồ cũng đã được thành hình
từ thời các giáo phụ, thì sự thành hình của kinh Kính mừng mất đến 16 thế kỷ[1].
Xét theo cơ cấu hiện
hành, kinh Kính mừng gồm có hai phần :
- a) phần đầu là lời
chúc tụng, được ghép bởi hai đoạn văn trích từ Tin mừng của thánh Luca : “Kính
mừng Maria, đầy ơn phước, Đức Chúa Trời ở cùng bà” (lời chào của thiên sứ
Gabriel) ; “Bà có phúc lạ hơn mọi người nữ, và Giêsu con lòng bà gồm
phúc lạ” (lời chào của bà Ysave) ;
- b) phần thứ hai, mang
tính cách khẩn nài : “Thánh Maria, Đức Mẹ Chúa Trời, cầu cho chúng tôi
là kẻ có tội, khi này và trong giờ lâm tử. Amen”.
Phần thứ hai tương đối
mới mẻ bởi vì chỉ được thêm vào từ thế kỷ XIV. Đó là nói khái quát, chứ mỗi
phần có một lịch sử riêng của nó.
1/ Phần thứ nhất được
trích từ Phúc âm theo thánh Luca chương 1, các câu 28 và 42, với hai mạch văn
khác biệt : lời chào của thiên sứ Gabriel khi truyền tin, và lời chào của
bà Ysave khi thăm viếng. Tân ước đã để lại một mẫu thức xác định về Kinh Lạy
Cha (Mt 6,9-13 và Lc 11,9-13), nhưng không có mẫu thức nào cho kinh Kính Mừng.
Sự ráp nối được diễn ra tiệm tiến. Hơn thế nữa, kinh Kính mừng còn thêm vào
danh thánh Maria và Giêsu vào hai lời chào.
- Thực vậy, thiên sứ
Gabriel chỉ nói rằng : “Kính chào kẻ đầy ơn phúc, Chúa ở với chị”. Thực ra
trong nguyên bản Hy lạp, lời chào mang tính cách tin mừng (Khaire :
vui lên đi, x. Xp 3,14-17 ; Ge 2,21-23 ; Dcr 9,9) chứ không phải chỉ
là chào xã giao (Ave). Cũng vậy, “Kẻ đầy ơn phúc” (trong tiếng Hy lạp chỉ là
một từ kecharitoménê) được
coi như một tên (hay biệt hiệu). Về sau, người ta mới thêm tên “Maria” (Ave
Maria), và “kẻ đầy ơn phúc” (plena gratia) được coi như một trạng thái. Các sử
gia không thể xác định tên Maria được xen vào từ lúc nào, bởi vì thiếu tài
liệu. Từ thế kỷ III-IV, người ta thấy những hàng chữ viết trên nhà nguyện
Truyền tin ở
- Ta cũng có thể nói
cách tương tự về việc thêm danh “Giêsu” vào lời chào của bà Ysave, nghĩa là
không thể xác định được vào thời gian nào. Tin mừng thánh Luca chỉ có những
lời : “Chị được chúc phúc hơn mọi người nữ, và hoa trái từ lòng chị đáng
chúc tụng”.
- Việc kết nạp hai lời
chào của sách Tin mừng bắt đầu vào khoảng từ thế kỷ thứ V, dĩ nhiên là với dạng
khá co dãn. Trong phụng vụ lễ Truyền tin theo nghi điển Byzantin (thế kỷ
VI-VII), chúng ta đã gặp thấy nhiều đoạn chúc tụng như sau : “Kính chào,
ôi kẻ được chúc tụng và tràn ân sủng Thiên Chúa. Chúc tụng hoa trái từ lòng bà,
Đấng nhờ bà đã ban cho thế giới lòng thương xót. Kính chào, ôi kẻ đầy ơn phúc,
Bà sẽ sinh ra Người Con nhiệm sinh từ Chúa Cha từ muôn thuở và sẽ cứu thoát dân
mình khỏi tội lỗi. Kính chào, kẻ đầy tràn ân sủng, Chúa ở cùng bà, kính chào,
Trinh nữ tinh tuyền. Kính chào, vị hôn thê không kết hôn ; kính chào, Mẹ
của sự sống ; chúc tụng hoa trái của lòng Bà”. Qua thế kỷ VIII, thánh
Gioan Đamascô đã sử dụng công thức như sau : “Kính chào, Đấng đầy ơn sủng,
Chúa ở cùng bà. Bà được chúc phúc hơn các phụ nữ, và chúc tụng hoa trái từ lòng
bà”. Nên ghi nhận trong công thức của thánh Gioan Đamascô, tuy hai lời chào đã
được ghép với nhau, nhưng vẫn chưa có hai tên “Maria” và “Giêsu”. Theo các sử
gia, tên Maria được xen trước, trong bài ca-dâng-lễ chúa nhật thứ IV mùa Vọng
trong phụng vụ latinh, “Ave Maria gratia plena, Dominus tecum, benedicta tu
in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui”, còn danh Giêsu thì muộn hơn. Tuy
nhiên, đây chỉ mới bàn đến công thức mà thôi ; phải chờ tới thế kỷ XI,
công thức này mới trở thành lời kinh, nghĩa là được các tín hữu sử dụng để cầu
nguyện.
- Chứng tích đầu tiên
về việc xen thêm danh Giêsu được thấy trong một bài giảng của cha Amêđê viện
phụ Hautecombe dòng Xitô (+ k.1159). Từ thế kỷ XIII trở đi, nhiều công đồng
miền và tổng hội dòng tu đã truyền đọc kinh Kính mừng, cùng với kinh Lạy Cha và
kinh Tin kính, như là những kinh nguyện căn bản của Kitô giáo. Dĩ nhiên là ở
giai đoạn này, kinh Kính mừng mới chỉ có phần thứ nhất mà thôi.
2/ Phần thứ hai bắt đầu
xuất hiện từ thế kỷ XIV, lúc đầu với công thức ngắn ngủi trích từ kinh cầu các
thánh (Thánh Maria, cầu cho chúng tôi). Về sau, mỗi địa phương hoặc dòng tu
thêm thắt vài danh hiệu của đức Mẹ hoặc kể lể vài hoàn cảnh của các tín
hữu ; vì thế mà mỗi nơi đọc kinh Kính mừng một cách (chẳng hạn : “xin
Mẹ cầu cho chúng con là kẻ tội lỗi”, “xin Mẹ cầu cùng Chúa Cứu thế tha tội cho
chúng con”). Mãi đến khi đức Piô V công bố sách nguyện cải tổ theo quyết nghị
của công đồng Trentô (năm 1568), thì Toà thánh mới ấn định một hình thức nhất
định trong toàn thể Giáo hội.
Thánh Tôma là chứng
tích của sự tiến triển kinh Kính mừng vào thế kỷ XIII. Vào thời ấy, kinh này
chỉ có phần thứ nhất (chứ chưa có phần thứ hai) và trong phần thứ nhất cũng
chưa có tên “Giêsu”
Vì thế bố cục của phần
chú giải Kinh mừng được phân làm ba đoạn:
1/ Lời chào của sứ thần
Gabriel: Kính chào / kẻ đầy ơn
sủng / Chúa ở cùng chị / Chị được chúc phúc hơn mọi phụ nữ
2/ Lời chào của bà
Elisabet: Hoa trái của lòng
chị được chúc phúc
3/ Lời thêm vào của Hội
thánh: Maria
Nên ghi nhận là theo
bản Vulgata, những lời: “Chị được chúc phúc hơn mọi phụ nữ” được gán cho thiên
sứ (đúng ra là của bà
II. Sự tiến triển tư tưởng
của thánh Tôma về tín điều Đức Maria vô nhiễm nguyên tội
Đạo lý về Đức Maria vô
nhiễm nguyên tội được định tín do đức thánh cha Pio IX ngày 8/12/1854. Vào thế
kỷ XIII, các nhà thần học còn đang tranh luận. Một vấn nạn được nêu lên là: nếu
Đức Maria không mắc tội tổ tông truyền thì Người không cần được Đức Kitô cứu
chuộc hay sao? Đó cũng là quan điểm của thánh Tôma trong các tác phẩm thần học
hệ thống. Tuy nhiên, trong bài chú giải kinh Kính Mừng (viết vào lúc cuối đời)
xem ra Người đã thay đổi ý kiến, như chúng ta sẽ thấy.
[1] Xc. Đời
sống tâm linh, tập VII, trang 285-288.