Ý NGHĨA CỦA MỘT LẦN
TRỪ QUỶ
(Máccô 1,21-28 – CN
IV TN - B)
1.- Ngữ cảnh
Tìm xem với những đoạn
văn nào, các tác giả Tin Mừng đã bắt
đầu phần tường thuật đời sống công khai của Đức Giêsu, là việc quan trọng. Mt
bắt đầu với bài diễn từ thứ nhất và dài nhất trong năm bài diễn từ, đó là Bài
Giảng trên núi (Mt 5,1–7,2). Mối quan
tâm chính của tác giả TM I là diễn tả giáo huấn của Đức Giêsu. Lc
thì nói tới việc Đức Giêsu xuất hiện tại hội đường Nadarét (Lc 4,16-30); tại đó, liên kết bản thân
với Cựu Ước (Is 61,1t), Đức
Giêsu trình bày uy quyền và mục tiêu của sứ mạng của Người như nằm trong một
chương trình đã được thiết lập. Trong Mc, điều đầu tiên chúng ta
thấy là sự xuất hiện của Đức Giêsu tại hội đường Caphácnaum.
Caphácnaum ở trên bờ
phía tây bắc hồ Ghennêxarét, cách cửa sông Giođan vài cây số. Kết quả các cuộc
khai quật khảo cổ cho ta gặp lại những di tích của thế kỷ iv kỷ nguyên chúng ta, nhưng vẫn ở ngay
tại nơi có hội đường vào thời Đức Giêsu. Điều lạ lùng là Mc không kể gì
về giáo huấn của Đức Giêsu, mà chỉ nêu sự kiện là Người đã giảng dạy và ấn
tượng mà các lời Người nói gây nên nơi dân chúng. Quả vậy, tác giả đặt ở hàng
đầu không phải là giáo lý của Đức Giêsu, mà là con người của vị Tôn sư.
Mc
đã đặt câu truyện này ngay sau khi Đức Giêsu gọi bốn ngư phủ, mà coi như là
hoạt động công khai đầu tiên Đức Giêsu hoàn tất với sự hiện diện của các môn đệ
kể từ nay sẽ “ở với Người” (3,14). Thế mà Đức Giêsu đến để loan báo Tin Mừng,
loan báo rằng Nước Thiên Chúa đã có đó, quyền năng cứu độ đã đi vào hoạt động,
một thế giới mới đã được mạc khải. Trong Lời mang sức giải thoát mà Đức Giêsu
nói ra, chính Thiên Chúa hành động; Đức Giêsu, vị ngôn sứ đầy quyền năng trong
lời nói và việc làm, chính là Tin Mừng đang tiến hành.
Đoạn này thuộc về một
toàn bộ gọi là “ngày ở Caphácnaum” (1,21-34). Trong một đơn vị thống nhất về
thời gian và không gian như thế (một ngày sa-bát tại Caphácnaum), Mc đã
quy tụ nhiều câu truyện: việc giảng dạy, trừ quỷ, chữa mẹ vợ Simôn, rồi, đến
chiều, có một bức họa tổng quát. Các truyện này xảy ra tại một hội đường, tại
nhà, tại cửa thành. Nhưng chuỗi hoạt động này lại thuộc về toàn bộ rộng lớn hơn
(1,14-39), trong đó Đức Giêsu tỏ mình ra tại miền Galilê, đến bờ Biển Hồ, vào
thành Caphácnaum, đi đến hội đường, ra khỏi đó, đến chiều thì ra cổng thành,
sáng hôm sau thì rời thành để rảo khắp miền Galilê, và cứ thế, “rao giảng trong
các hội đường và trừ quỷ” (1,39). Nói cách khác, Người làm khắp nơi những gì
Người đã làm tại hội đường Caphácnaum: giảng dạy và trừ quỷ. Bản văn đang khảo
sát là cốt lõi của một chuyển động vừa tập trung vừa lan toả, nên trở thành bản
văn tiêu biểu, tóm tắt hoạt động của Đức Giêsu. Điều được biểu lộ ra (sự giải
phóng do Đức Giêsu mang lại) tại địa điểm chính thức của Do-thái giáo, trong
nhà Lề Luật, là để được phổ biến trong khắp miền Galilê. Và sau Phục Sinh, miền
này sẽ trở thành địa điểm xuất phát của các môn đệ để các ông đi khắp thế giới
mà thi hành sứ vụ. Vì thế, có kết luận: “Danh tiếng Người đồn ra mọi nơi, khắp
cả vùng lân cận miền Galilê” (c. 28). Tuy nhiên, không nên quên lệnh cấm nói:
danh tiếng này chỉ có được nền tảng đích thực khi cuộc Khổ nạn đã được hoàn
tất.
2.- Bố cục
Bản văn này có thể chia
thành ba phần:
1) Đức Giêsu giảng dạy
(1,21-22):
a) nơi chốn và thời
gian: Caphácnaum; ngày sa-bát,
b) dân chúng kinh ngạc
về lời giảng và uy quyền;
2) Ca người bị quỷ ám
(1,23-26):
a) phản ứng của quỷ,
b) lời nói uy quyền của
Đức Giêsu,
c) kết quả;
3) Về việc giảng dạy
của Đức Giêsu (1,27-28):
a) dân chúng kinh ngạc:
giáo lý và uy quyền,
b) danh tiếng được đồn
đi: mọi nơi, khắp vùng lân cận miền Galilê.
Câu truyện trừ quỷ này
lại được đóng khung bằng câu nói về “lời giảng dạy có uy quyền”, khiến các nhà
chú giải nghĩ đến nhiều đợt làm việc trên câu truyện này.
3.- Vài điểm chú giải
- sửng sốt (22): dịch sát là “bị
đánh ngã”, “bị quẳng ra ngoài”.
- Có một người bị thần
ô uế nhập (c.23): Tác giả giới thiệu “ca” bệnh. Nhưng rồi, thay vì nói đến
một sáng kiến, một thái độ của người bệnh hoặc của những người có mặt nhằm bày
tỏ lòng tin, tác giả cho thấy không có ai can thiệp vào cả, Đức Giêsu cũng
không làm gì cả; thế mà đã xảy ra như một cú “bùng nổ”.
- la lên rằng: “…
chuyện chúng tôi can gì đến ông…” (23-24): Dường như chỉ nguyên việc đứng trước
mặt Đức Giêsu đã khiến ma quỷ phải hét lên (x. một phản ứng tương tự: 9,20). Rõ
ràng, khi gặp Người, ma quỷ bị một cú sốc, nó không thể thản nhiên như không
được. Nó hét lên: “Giêsu Nadarét, chúng tôi với Ngài nào có việc gì?” (NTT).
Trong Cựu Ước, câu nói này nhằm thiết lập một khoảng cách giữa hai
người: hoặc một sự bất hoà giữa hai cá nhân trước đây hoà hợp (x. Tl 11,12; 2 Sb 35,21; 2 Sm 16,10;
19,23; 1 V 17,18 với ý nghĩa: “tôi đã
làm gì cho bạn, đã xảy ra chuyện gì khiến bạn làm như thế, bạn xử với tôi như
thế ?”), hoặc là từ chối mọi quan hệ hoặc mọi thoả hiệp giữa hai bên thù nghịch
(x. Gs 22,24; 2 V 3,13; Hs 14,9: “Giữa
chúng ta còn có thể quan hệ gì nữa? Ông lo việc của ông đi!”). Bản văn Mc
theo nghĩa thứ hai: đây là một lời tuyên
chiến, hoặc đúng hơn, một lời tuyên bố tình trạng thù nghịch và một lời từ chối
giao đấu vì bên liên hệ quá biết kết quả rồi (x. 5,7).
- Đấng Thánh của Thiên
Chúa (x.
5,7 “Con Thiên Chúa Tối Cao”): Cho dù đa số các nhà chú giải coi đây là một
danh hiệu của Đấng Mêsia, cha Lagrange lưu ý là trong nền văn chương
Do-thái giáo, Đấng Mêsia không được gọi như thế. Hẳn là câu này muốn nói Đức
Giêsu là một con người thuộc về thế giới của Thiên Chúa thánh thiện. Người ở
trong quan hệ đặc biệt với Thiên Chúa, và do đó, câu này diễn tả tình trạng
không thể hòa hợp giữa Đức Giêsu và tà thần (Hl. pneuma akatharton: đối
nghịch lại với linh thánh, với Thiên Chúa). Nhưng chắc chắn là trong Mc,
công thức này đã có ý nghĩa Kitô giáo, nghĩa là được dành cho Đấng Mêsia.
Ma quỷ cảm nhận sự hiện diện của Đức
Giêsu như một sự gây hấn, nên nó đã “bùng nổ”.
- Đức Giêsu quát
mắng (quát bảo, NTT) (25): Theo nghĩa chữ, động từ Hy-lạp epetimêsen
(x. 3,12; 4,39; 8,30.32.33; 9,25; 10,13-48) này có nghĩa là “đặt một timê
(giá cả, giá trị) trên”, và từ nguyên thuỷ, nó có nghĩa tích cực. Trong Mc,
động từ này có nghĩa là “nói một cách nghiêm túc, lưu ý nhằm ngăn cản một hành
vi hoặc để chấm dứt hành vi nào đó” (Arndt & Gringrich). Đây là một lệnh
truyền hơn là một lời la mắng, một lệnh cấm. Đức Giêsu đã truyền hai lệnh “Câm
đi” và “Xuất khỏi người này”.
- Câm đi (phimôthêti):
Nguyên nghĩa của động từ Hl phimoô là “khoá mõm; muzzle”: Ma quỷ bị coi
như là một con thú dữ cần phải chế ngự để làm cho nó ra vô hại. Tác giả dùng
lại động từ này trong truyện Dẹp yên bão táp (x. 4,39).
- Xuất khỏi: Đứng trước quỷ, Đức
Giêsu thường truyền lệnh này (x. 5,8; 9,25), và quỷ vâng theo tức khắc.
- Thần ô uế lay…,
thét… (26): Những hiện tượng này cho thấy kết quả đã đạt được (như trong
9,26), nhưng không có giao tranh; như thế là khác với câu truyện Ghêrasa (5,1)
và người động kinh (9,14), vì ở chỗ đó dường như Đức Giêsu có gặp một sự kháng
cự nào đó. Còn ở đây, chiến thắng đạt được tức khắc. Đó là điều những người
chứng kiến thấy là bất thường, và họ thán phục: các thần ô uế tuân theo lời nói
của Đức Giêsu ngay. Tiếng hét ở c. 24 và tiếng hét ở c. 26 như tiếng hét của kẻ
sắp chết, cho thấy rằng đây không phải là một việc trừ quỷ như dân chúng đã
quen nghe biết, vì một quỷ bị đuổi đi hôm nay sẽ có thể trở lại vào một ngày
khác. Cuộc trừ quỷ do Đức Giêsu thực hiện là một sự kiện “mới” trong lịch sử
cứu độ. Một thời đại mới đã khởi sự, thế giới đã sang tay người chủ khác; quyền
lực của tà thần đã chấm dứt: một “cá nhân” quỷ
mới, nhưng nhận định cho số phận của “tập thể” quỷ (“chúng tôi”), (x.
5,10). Vậy Đức Giêsu Nadarét không phải là một người trừ quỷ bình thường, nhưng
là Sứ giả của Thiên Chúa, Đấng Thánh. Với sự hiện diện và hoạt động của
Người, Thiên Chúa thiết lập Triều Đại của Ngài (x. 3,22-30).
- So sánh với
4,37-41: Nếu so sánh đoạn văn này với hai cảnh của ch. 5 và 9 (Ghêrasa và
người động kinh), ta thấy hai truyện ấy thật là sống động, còn bản văn 1,23-27
quá đơn giản. Dường như truyện này là một bài mẫu tổng quát. Ta nhận thấy bài
này được xây dựng theo cùng một kiểu như bài tường thuật về cơn bão bị dẹp yên
(4,37-41), hoặc đúng hơn, “cơn bão bị dẹp yên” được nhìn như một cuộc trừ quỷ:
|
|
Trừ quỷ
|
|
Bão yên (4,37-41) |
|
Có một người bị thần ô uế nhập la lên rằng |
37 |
Và một trận cuồng phong nổi lên, sóng ập vào thuyền |
|
|
|
|
38 |
các môn đệ đánh thức Người dậy và nói: |
|
24 |
“Ông Giêsu Nadarét, chuyện chúng tôi can
gì đến ông mà ông đến tiêu diệt chúng tôi” (= chúng tôi chết mất) |
|
“Thầy chẳng lo gì sao chúng ta chết đến nơi rồi” (= chúng ta/tôi chết mất) |
|
25 |
Đức Giêsu quát mắng nó (đe doạ) nó: |
39 |
Người thức dậy, ngăm đe gió, và truyền
cho biển |
|
|
“Câm đi và xuất khỏi người này!” |
|
“Im đi! Câm đi!” |
|
26 |
Thần ô uế hét lên một tiếng và xuất |
|
Gió liền tắt và biển lặng như tờ |
|
|
|
40 |
Rồi Người bảo các ông: “Sao nhát thế? Làm sao
mà anh em vẫn chưa có lòng tin?” |
|
27 |
Mọi người đều kinh ngạc đến nỗi họ bàn
tán với nhau: |
41 |
Các ông hoảng sợ (kinh ngạc) và nói
với nhau: |
|
|
“Thế nghĩa là gì? |
|
“Vậy người này là ai? |
|
|
Giáo lý thì mới mẻ, người dạy lại có uy quyền |
|
|
|
|
Ông ấy ra lệnh cho tất cả các thần ô uế và
chúng phải tuân lệnh! |
|
mà cả đến gió và biển cũng phải tuân lệnh? |
Bảng
đối chiếu này cho thấy hai bài có một lược đồ chung:
1. Sự hiện diện của Đức Giêsu gây ra một cuộc
bùng nổ các sức mạnh tà thần (quỷ hoặc biển); thế trận.
2. Đức Giêsu như bị khiêu khích, hoặc bởi ma
quỷ là hãy rút lui đi, hoặc bởi các môn đệ là hãy hành động đi, cả hai bên đều
dùng động từ “chết” (apollymi)
3. Chiến thắng toàn diện của Đức Giêsu được
diễn tả bằng hai động từ “đe doạ” và “khoá mõm”, “câm”.
4. Cuối cùng là sự kinh ngạc và câu hỏi về Đức
Giêsu, Đấng đã buộc được tà thần phải tuân lệnh.
4.- Ý nghĩa của bản văn
* Đức Giêsu giảng dạy (21-22)
Tác giả ghi nhận ấn
tượng Đức Giêsu tạo ra nơi dân chúng: họ bị đánh động sâu xa, họ bị rúng động,
họ hết sức kinh ngạc. Đức Giêsu không trình bày các ý kiến cũng không cống hiến
những đóng góp vào cuộc tranh luận, nhưng giảng dạy với uy quyền, với lời nói
có sức mạnh, có hiệu lực tuyệt đối; đàng sau những điều này, Người nói rằng Người
có Thiên Chúa với uy quyền của Ngài. Dân chúng ghi nhận điều này và biết mình
bị thách thức bởi giáo huấn của Người. Uy quyền của giáo huấn này được phản
ánh, như trong một tấm gương, nơi hiệu quả gây ra trên dân chúng. Giáo
huấn này không nhắm mở đường cho các cuộc tranh luận, nhưng muốn nắm lấy, lay
chuyển, đưa đến một định hướng đời sống cụ thể mới mẻ (= hoán cải).
Đức Giêsu đến để loan
báo Thiên Chúa như là vị Chúa tể đích thực và về sự hiện diện chan hòa ân huệ
của Ngài. Chính là với sứ điệp này mà Người đến hội đường Caphácnaum. Đây là
nơi dân chúng một làng tụ họp lại để cầu nguyện và lắng nghe Lời Chúa. Đức
Giêsu không đến làm việc trong hoang địa như Gioan Tẩy Giả, nhưng đến hội
đường. Người tháp hoạt động của Người vào trong nền phụng tự của
* Ca người bị quỷ ám (23-26)
Các cuộc trừ quỷ, và
nói tổng quát, cuộc chiến đấu chống Satan, chiếm một vị trí quan trọng trong
tác phẩm Mc, vừa về lượng vừa về phẩm: trong bốn bài tường thuật trong
đó có hai bài với nhiều chi tiết của riêng Mc (1,21-28; 5,1-20; 8,4-30;
9,14-29), trong nhiều bản tóm tắt của riêng Mc về hoạt động của Đức
Giêsu (1,34-39; 3,11-12) và cả trong đối tượng thuộc hoạt động truyền giáo của
các môn đệ (3,15; 6,7.13).
So với Mc, Mt
và Lc có những khác biệt đáng kể: Lc có giữ lại bài tường thuật ta
đang khảo sát (Lc 4,31-37), và có một
bản tóm tắt gần giống Mc (Lc
4,41 // Mc 1,39); Mt không có
câu chuyện trừ quỷ tại Caphácnaum. Nhưng cả hai vị, đặc biệt Mt, có
khuynh hướng giảm thiểu hay loại bỏ “phương diện ma quỷ” của nhiều bài tường
thuật (x. truyện Bà Canaan, Sứ mạng của Nhóm Mười Hai và nhất là truyện Chữa
người động kinh). Thường truyện được chuyển từ tình trạng quỷ ám sang tình
trạng đau ốm, từ việc trừ quỷ sang việc chữa bệnh. Dù sao, những con người bị
hành hạ như thế vẫn liên tục xuất hiện trong phạm vi hoạt động của Đức Giêsu.
Chúng ta thật khó mà hiểu được những sức mạnh khống chế con người và biến họ
thành nô lệ. Các sức mạnh này được giới thiệu như là siêu nhân, phản ứng như
thể chúng là con người, có một sự hiểu biết đặc biệt, ở thế đối lập với
Thiên Chúa, thống trị và làm hại con người. Có những người nói rằng chúng ở
trong biển; có những khác lại cho rằng chúng ở trên không trung, nhưng chẳng ai
biết rõ chúng. Điều duy nhất chắc chắn, đó là người ta hoàn toàn bất lực khi
đứng trước chúng.
Kẻ bị quỷ ám ở ngay
trong hội đường là “nơi thánh”, mà vẫn yên hàn như sống trong nhà nó; và chỉ
khi gặp “Đấng Thánh”, quỷ mới phải hét lên và đi ra. Nó ở đấy và dường như
không gây vấn đề gì. Cũng không có ai gây phiền hà gì cho nó. Nhưng Đức Giêsu thấy
người ấy đang ở trong quyền lực của tà thần. Đức Giêsu và tà thần giống như hai
kẻ thù gặp nhau: hai bên rất ghét nhau, tìm cách lờ nhau đi, nhưng rồi lại
không thể nào tránh khỏi gặp nhau.
Quỷ tỏ thái độ thù
nghịch trước, vì nó cảm thấy nó yếu hơn. Nó thấy rằng “Đấng Thánh” (“Đấng mạnh
/ quyền thế hơn”: Mc 1,7; “người mạnh”: Mt 12,29) có khả năng tiêu diệt nó và
vương quốc của nó: “Giêsu Nadarét, chuyện chúng tôi can gì đến ông mà ông đến
tiêu diệt chúng tôi?” (c. 24). Đức Giêsu không dùng phù chú ma thuật. Người chỉ
ra lệnh: “Câm đi, hãy xuất khỏi người này!” (c. 25). Thần ô uế vâng lời. Với
lời nói hữu hiệu của Người, Người chứng tỏ quyền lực đích thực của Triều Đại
Thiên Chúa mà Người loan báo; Người cho thấy rằng Thiên Chúa mới có tiếng nói
cuối cùng và Thiên Chúa đang dùng quyền lực của Người để giải thoát loài người
và trả lại cho họ khả năng xác định mình như là những con người tự do. Đức
Giêsu đưa tự do và bình an đến không phải nhờ một thỏa hiệp với sự dữ,
nhưng chỉ nhờ cách thắng vượt sự dữ. Qua cuộc chiến đấu và chiến thắng này, ta
cũng thoáng thấy Đức Giêsu là ai.
* Về việc giảng dạy của Đức Giêsu (27-28)
Dân chúng sững sờ kinh
ngạc. Họ nhận ra rằng có một vị ngôn sứ đang ở giữa họ với “giáo huấn mới, một
cách có uy quyền” (c. 27 - NTT). Đó là vì lời nói của Đức Giêsu thực hiện được
điều Đức Giêsu diễn tả. Tác giả nhắc lại “lời giảng dạy – uy quyền” (c. 22 //
c. 27) để “đóng khung” truyện trừ quỷ. Bằng cách đó, ngài vừa nói lên được hai
nét chính trong sứ vụ của Đức Giêsu (giảng dạy – trừ quỷ) vừa minh họa được quyền
lực giải phóng của lời Người nói. Ngoài ra, ngài cũng chuẩn bị cho sứ vụ của Đức
Giêsu bằng cách ghi nhận rằng sự cố xảy ra tại Caphácnaum đã được đồn ra “khắp
cả vùng lân cận miền Galilê”.
+ Kết luận
Vậy ít ra, đến đây,
chúng ta phải nhìn nhận sử tính của những bài tường thuật về trừ quỷ: chắc chắn
Đức Giêsu đã xua trừ ma quỷ. Những người đương thời đã coi Người là một vị Thầy
chữa bệnh và trừ quỷ. Các câu truyện Ghêrasa và người động kinh cho thấy ấn
tượng này rõ hơn. Và nhất là chính những luật sĩ đã kết án Đức Giêsu là “bắt
tay” với quỷ vương… Nhưng, dường như Mc có một ý hướng sâu hơn khi trình
câu truyện trừ quỷ ở đây.
5.- Gợi ý suy niệm
1. Trong “một ngày ở Caphácnaum” được coi như
một ngày “mẫu”, Đức Giêsu giảng dạy và trừ quỷ: Thiên Chúa đang biểu lộ quyền
năng để giải phóng con người. Các tông đồ cũng có mặt: những môn đệ tương lai
sẽ nối tiếp Đức Giêsu giảng dạy và trừ quỷ.
2. Phong thái và các
hành vi của chúng ta có cho thấy rằng chúng ta đang được hướng dẫn bên trong
bởi uy quyền của Đức Giêsu chăng? Phải chăng chúng ta chỉ rút từ giáo huấn của
Người ra những gì chúng ta thích, hay là quả thạt, chúng ta đang liên kết với
Người bằng cách trung thành bước theo Người?
3. Chúng ta biết là có ma quỷ. Tuy nhiên, không
nên nghĩ nó giống như một con quái vật. Đúng hơn nó là sức mạnh làm cho con
người chúng ta hành động không đúng với nhân tính chúng ta nữa. Ta chỉ thắng được
tà thần không phải bằng một thỏa hiệp và nhượng bộ, nhưng nhờ thẳng thắn
chiến đấu chống lại nó nhân danh Triều Đại Thiên Chúa: nó đã và sẽ phản ứng thô
bạo, nó kháng cự, la hét. Chúng ta có tin tưởng mạnh mẽ và sống động vào Đức
Giêsu chăng? Chúng ta có xác tín rằng Người vượt lên trên tất cả các sức mạnh
đối kháng, và nếu kết hợp với Người, chúng ta có thể đánh bại sự dữ và các sức
mạnh thù nghịch?
4. Cuộc chiến đấu được
kể lại đây tượng trưng cho cuộc nổi loạn của các sức mạnh xấu xa trong chúng ta,
vì chúng không muốn bị trục xuất; đây là biểu tượng của các khó khăn chúng ta
gặp khi chúng ta muốn gỡ mình khỏi các tật xấu. Chúng không muốn bỏ đi. Chúng
ta chịu thua hay là chúng ta biết tin tưởng vào lời của Đức Giêsu, lời vẫn vang
lên mỗi ngày trong lòng các cộng đoàn của chúng ta?
Lm PX Vũ Phan Long, ofm