Thứ Tư Lễ Tro (Bắt Ðầu Mùa Chay)
Sám hối và Giao hòa
(Yo 2,12-18; 2C 5,20-6,2; Mt 6,1-6.16-18)
Phúc Âm: Mt 6, 1-6. 16-18
"Cha ngươi, Ðấng thấu suốt mọi bí ẩn, sẽ
trả công cho ngươi".
Khi ấy, Chúa Giêsu phán cùng các môn đệ rằng:
"Các con hãy cẩn thận, đừng phô trương công đức trước mặt người ta để
thiên hạ trông thấy, bằng không các con mất công phúc nơi Cha các con là Ðấng ở
trên trời. Vậy khi các con bố thí, thì đừng thổi loa báo trước, như bọn giả
hình làm ở nơi hội đường và phố xá, để cho người ta ca tụng họ. Quả thật, Ta
bảo các con, họ đã được thưởng công rồi. Các con có bố thí, thì làm sao đừng để
tay trái biết việc tay phải làm, để việc con bố thí được giữ kín và Cha con,
Ðấng thấu suốt mọi bí ẩn, sẽ trả công cho con.
"Rồi khi các con cầu nguyện, thì cũng chớ
làm như những kẻ giả hình: họ ưa đứng cầu nguyện giữa hội đường và các ngả
đàng, để thiên hạ trông thấy. Quả thật, Ta bảo các con rằng: họ đã được thưởng
công rồi. Còn con khi cầu nguyện, thì hãy vào phòng đóng cửa lại mà cầu xin với
Cha con, Ðấng ngự nơi bí ẩn, và Cha con, Ðấng thấu suốt mọi bí ẩn, sẽ trả công
cho con.
"Khi các con ăn chay, thì đừng làm như bọn
giả hình thiểu não: họ làm cho mặt mũi ủ dột, để có vẻ ăn chay trước mặt người
ta. Quả thật, Ta bảo các con, họ đã được thưởng công rồi. Còn con khi ăn chay,
hãy xức dầu thơm trên đầu và rửa mặt, để thiên hạ không biết con ăn chay, nhưng
chỉ tỏ ra cho Cha con, Ðấng ngự nơi bí ẩn, và Cha con thấu suốt mọi bí ẩn, sẽ
trả công cho con".
Suy Niệm: Mùa Chay Và Lễ Phục Sinh
Lời Mở Ðầu
Sau những ngày vui đầy ánh sáng và âm nhạc của
lễ Giáng sinh, chu kỳ phụng vụ dẫn ta vào mùa Chay để chuẩn bị cử hành long
trọng mầu nhiệm Vượt qua, gồm cái chết trên Thập giá và cuộc Phục sinh vinh
quang của Chúa Cứu thế. Mầu nhiệm ấy, chúng ta cử hành mỗi ngày trong thánh lễ.
Nhưng 40 ngày mùa Chay và 7 ngày Tuần thánh là thời gian đặc biệt Giáo hội dùng
để giúp ta suy niệm về những khía cạnh huyền nhiệm nhất của cuộc sống, như:
thân phận yếu hèn và tội lỗi của con người, sự hoán cải nội tâm, đời sống đền
tội, ý nghĩa của thử thách, thân phận nô lệ và giải phóng, giao ước tình yêu và
phản bội, đau khổ và hy sinh, cuối cùng là cái chết và Phục sinh như là giải
đáp cho vấn đề gây cấn nhất của đời người: sự chết và cái gì bên kia sự chết?
Bởi đó phụng vụ mùa Chay mang một sắc thái khắc
khổ, bi thống, vì biểu lộ những thực tại cứng rắn, gai góc nhất của cuộc nhân
sinh. Nhưng vì đã nắm chắc giải đáp của đức tin xây dựng trên biến cố Phục
sinh, nên phụng vụ mùa Chay cũng chan chứa một niềm vui khải hoàn và chiếu giãi
một cái nhìn lạc quan. Vì thế các bài suy niệm mùa Chay phải dựa theo chuyển
động hai thì của đoạn thư thánh Phalô gửi giáo đoàn Philipphê (2,6-11) bàn về
mầu nhiệm Chúa Kitô: đi xuống đáy sâu của khốn khổ và hư vô để từ đó vươn lên
đỉnh cao của vinh quang và sức sống. Chiều hướng suy niệm khởi sự từ các tương
quan giữa con người và Thiên Chúa theo cách trình bày của Thánh Kinh và cách
sắp xếp của Phụng vụ, để từ đó rút tỉa ra những ánh sáng soi dẫn cho thái độ
sống hôm nay của Giáo hội, từ linh mục cho đến giáo dân.
Cũng như các tập suy niệm mùa Vọng và lễ Giáng
sinh, các tập suy niệm mùa Chay và lễ Phục sinh này nhằm gửi đến anh em linh
mục trước tiên, và để cho mỗi người tùy nghi chia sẻ với cộng đoàn dân Chúa.
Các tập suy niệm mùa Chay và lễ Phục sinh năm
nay sẽ gồm 10 chủ đề:
Lễ Tro: Sám hối và Giao hòa
Chúa nhật I: Chọn theo Chúa là đón nhận Giao ước
Chúa nhật II: Cái chết, con đường đưa tới sự sống
Chúa nhật III: Những đền thờ
Chúa nhật IV: Giờ của Chúa Yêsu
Lễ Lá: Chúa đến
Lễ Chúa lập phép Thánh Thể: Bữa tiệc giao ước
Khổ nạn: Tình yêu mạnh hơn cái chết
Phục sinh: Người đã sống lại vì ta
Thứ Tư Lễ Tro
Suy niệm:
Mùa Chay thánh mở đầu bằng lễ Tro, một biểu
tượng mang đầy ý nghĩa. Các bài đọc sách thánh chu kỳ B (Yo 2,12-18; 2C
5,20-6,2; Mt 6,1-6.16-18), kêu gọi chúng ta hoán cải tâm hồn: trong tương quan
nội tâm với Thiên Chúa và tương quan xã hội với loài người.
1. Nhưng Vì Sao Có Nghi Lễ Xức Tro?
Trong lúc phẩm giá con người được đề cao: con
người đầy sức sáng tạo, con người làm chủ trái đất và vận mệnh mình... thì tại
sao người ta lại bôi tro lên trán tôi và nói với tôi: "Hãy nhớ rằng: ngươi
là bụi tro và sẽ trở về bụi tro" (Kn 3,19)?
Ðó chính là lời Thánh Kinh mà Giáo hội có phận
sự công bố. Nhìn con người một cách toàn diện nơi nguồn gốc, trong bản chất sâu
xa và tại điểm chung kết của nó, Thánh Kinh cho ta câu giải đáp về quá khứ,
hiện tại và tương lai của ta. Những trang đầu sách Khởi nguyên cho ta biết con
người bởi đâu mà ra. - Bởi lời sáng tạo - đầy quyền năng và yêu thương của
Thiên Chúa, chứ không phải ngẫu nhiên mà có. Theo ngôn ngữ tượng trưng của
Thánh Kinh, bụi đất Thiên Chúa dùng để nặn nên thân xác con người, biểu hiện
cho thân phận yếu hèn, mỏng dòn và giới hạn của nhân loại. Con người xuất hiện
giữa vũ trụ do một hồng ân: tôi không tự tạo ra tôi nhưng tôi đã được tạo
thành. Sự sống cũng là một ân huệ tôi đón nhận để vun trồng, phát triển, để làm
vinh danh Chúa tôi, và như thế tôi cũng dự phần vinh hạnh. Phẩm giá con người
hệ tại chỗ: khi được dựng nên, nó cũng nhận được khả năng sáng tạo tiềm tàng
trong mình nó. Và ý Chúa muốn rằng: ai nhận được vốn là phải sinh lợi, làm lợi
cho xã hội loài người và cho Nước Trời. Chính khả năng sáng tạo, làm chủ và phục
vụ trong tinh thần liên đới cộng đoàn như thế là hình ảnh Thiên Chúa trong ta,
làm cho ta nên giống Người. Ta giống Chúa, nhưng không phải là Chúa, vì chỉ
mình Người là Ðấng Toàn Năng, có quyền tuyệt đối trên sự sống, sự chết. Còn ta
chỉ là thụ tạo và đời đời có giới hạn.
Nghi lễ xức tro nhắc ta nhớ lại chân lý ấy.
2. Tội, Ăn
Mỗi người khi tự nguyện chịu xức tro, không
những thú nhận mình lệ thuộc vào Thiên Chúa quyền năng và yêu thương, mà còn
biểu thị tâm tình hoán cải, vì ý thức rằng mình đã phản bội, đã hèn nhát, đã
phạm tội. Tội lỗi là một thực tế thuộc kinh nghiệm sống của mỗi người. Ai tự
cho mình là vô tội là tự dối bản thân (1Yn 1,8) vì mỗi người đều đầy dẫy ích kỷ
và ham muốn. Ðó là những tội phạm đến con người và phạm đến Thiên Chúa. Vì tội
phát xuất tự lòng người, nên tiên tri Yôel kêu gọi chúng ta: "Hãy xé lòng,
đừng xé áo" (2,13), hãy phản đối lại chính cái tà tâm trong ta bằng tâm
tình sám hối, hoán cải, nghĩa là thay đổi kiểu nhìn, thay đổi tư tưởng và ước
muốn bên trong và hành động bên ngoài, cho phù hợp với những đòi hỏi thánh
thiện của Giao ước tình yêu do Thiên Chúa ban cho dân Người.
Chúng ta là dân Thiên Chúa, là một cộng đoàn,
trong đó có các thành phần liên đới với nhau trong điều phúc cũng như sự tội.
Hoán cải phải xảy ra trong thâm tâm mỗi người. Nhưng mỗi thành phần dân Chúa
phải chứng tỏ sự quyết tâm đổi đời bằng những hành vi cụ thể bên ngoài như ăn
chay, hãm mình và từ bỏ, vì con người có một thể xác và sống trong tương quan
xã hội.
Tội lỗi còn tạo ra sự chia rẽ, xa cách: con
người không còn hiệp thông với Thiên Chúa là nguồn gốc sự sống và tình yêu nữa,
và như thế con người như bị dìm vào trong tình trạng buồn thảm của sự chết. Vẻ
tang chế mà tiên tri Yôel muốn trùm lên các tội nhân biểu lộ tình trạng bi đát
ấy, và tự nó, tình trạng đó đòi phải được cất đi và thay thế bằng niềm vui của
sự giải hòa, nối lại Giao ước tình yêu.
Quả thật quan hệ giữa chúng ta và Thiên Chúa là
quan hệ của những người con với Cha mình. Người là người Cha nhân lành, lưu tâm
đến từng tâm hồn con cái. Người nhìn vào đáy lòng ta và thấy tất cả trong âm
thầm kín đáo (Mt 6,1-6.16-18). Những lời cầu nguyện chân thật nhất và đẹp lòng
Người nhất là do thôi thúc của Chúa Thánh Thần, Thần Trí của Chúa Kitô, mà Chúa
Cha gửi vào lòng ta, làm cho ta có thể kêu lên: "Abba, lạy Cha yêu
dấu" (Yn 4,6; Rm 8,15). Tâm tình cầu nguyện phát xuất từ trong thâm cung
của tâm hồn như một căn phòng kín đáo và yên tĩnh, như một nơi vắng lặng mà
chính Chúa Kitô thích tìm đến để tâm sự với Cha mình. Mọi hành động thiện hảo
khác cũng do Thần Trí của Chúa Kitô tác động trong tâm hồn ta mà sinh thành (Yn
5,22-26). Ðúng như lời Chúa Kitô đã nói: "Không có Ta các ngươi không làm
được gì"; và Chúa Cha ưa thích những người thờ phượng Ngài trong Thần Trí
và Sự Thật - Thần Trí của Chúa Kitô và của ta - và từ đó chiếu giãi ra trong
hành động xã hội, và nhờ đó Sự Thật sẽ giải phóng loài người.
Chính Chúa Kitô muốn rằng ta phải chia sẻ của
cải với anh em đồng loại. Bát cơm, manh áo hay ly nước lã ta trao cho người
nghèo là như thể trao vào tay Chúa Kitô (Mt 25,35). Sự hãm mình, ăn chay và
kiêng thịt chắc chắn mang ý nghĩa đền tội, kiềm chế dục vọng và tham dự vào mầu
nhiệm thương khó của Chúa Cứu thế, nhưng nhất thiết phải kết thúc bằng hành
động chia sẻ. Truyền thống xa xưa trong Kinh Thánh cũng như trong lịch sử Giáo
Hội đều hiểu thế. Sau Công đồng Vatican II, Giáo Hội đặc biệt nhấn mạnh khía
cạnh chia sẻ. Thế nên, mùa Chay năm nay, trong hiện tình kinh tế của đất nước
và đồng bào, Chúa đang kêu gọi chúng ta làm những hành vi cụ thể để xoa dịu đau
khổ của Người trong những người anh em. Vì chúng ta thực sự gặp Chúa trong anh
em.
3. Tác Vụ Giải Hòa
Chúng ta làm môi giới cho nhau để gặp Chúa.
Thánh Phaolô (2C 5,20-6,2) đặc biệt nói tới vai trò của linh mục là những cộng
sự viên, đại diện của Chúa Cứu thế. Linh mục tham dự cách chính thức vào chức
vụ môi giới của Ðấng đã giải hòa loài người với Chúa Cha trong mầu nhiệm chết
và sống lại. Linh mục nhân danh Ðức Kitô kêu gọi, khuyên lơn loài người trở lại
với Thiên Chúa. Cao quý và hệ trọng biết bao: lời giải tội và bàn tay vẽ dấu
Thánh giá trên hối nhân! Qua hành vi của một tôi tớ phàm hèn, chính Thiên Chúa
Ba Ngôi tha tội và ban sự bình an cho lương tâm hối nhân. Bí tích Cáo giải là
nơi gặp gỡ giữa hai mầu nhiệm trọng đại: mầu nhiệm tình yêu thứ tha và mầu
nhiệm tình yêu thống hối. Lòng thống hối đích thực và trọn hảo phát xuất từ
tình yêu. Ðó là tiếng kêu của đứa con hoang đàng hướng lòng về Cha mình từ nơi
xa xôi: "Lạy Cha, con đã làm phiền lòng Cha..." (Lc 15,21). Tình yêu
có một sức mạnh bất khả kháng. Tình yêu trong lòng người con thôi thúc nó lên
đường trở về. Tình yêu trong lòng người Cha thu hút, lôi kéo đứa con vào lòng
mình để tha thứ và ban đầy hồng ân dư dật. Lời nói của linh mục phải giống như
lời nói của Chúa Kitô: bắc nhịp cầu cho tình yêu tha thứ của Chúa Cha và tình
yêu thống hối của tội nhân gặp nhau trong sự giải hòa, đem lại bình an và niềm
vui của Chúa Thánh Thần cho mọi tâm hồn. Ðó quả là một tác vụ thánh. Chẳng
những bí tích cáo giải là phương tiện thánh hóa con người, mà sâu xa hơn nữa:
bí tích ấy chạm tới đáy lòng Thiên Chúa và tâm hồn hối nhân trong thực tại
thánh thiện nhất là tình yêu. Tác vụ thánh đưa linh mục vào trong thâm tâm của
tâm hồn Thiên Chúa và tâm hồn loài người. Ðiều đó đòi phải có sự tín nhiệm tuyệt
đối từ phía Thiên Chúa và loài người và lòng khiêm cung kính cẩn từ phía linh
mục đối với mầu nhiệm.
Nhìn ở bề sâu như thế, ta hiểu được vì sao tác
vụ thánh có ưu thế trên cả mạng sống, và chu toàn tác vụ thánh là một bổn phận
hệ trọng của linh mục, đầy tớ của Thiên Chúa và của loài người. Chính việc chu
toàn tác vụ thánh ấy sẽ thánh hóa thừa tác viên.
4. Người Trở Thành Tội Vì Ta
"Ðức Kitô không hề biết đến tội, nhưng
Thiên Chúa Cha đã làm cho Người trở thành tội vì ta" (2C 5,21).
Chúa Kitô không có tội theo nghĩa chủ động,
luân lý; nhưng Người đã gánh chịu hậu quả của tội, nghĩa là gánh chịu sự vô
phúc, bất hạnh do tội của ta gây nên. Thánh Phaolô còn nói mạnh hơn nữa:
"Chúa Kitô đã trở nên đồ chúc dữ vì ta" (Ga 3,13), vì như Sách Thánh
đã chép: "Kẻ nào bị treo trên cây gỗ thì đã bị chúc dữ" (Tl 21,23).
Tội đòi phải có sự đền tội. Chúa Kitô đã tự nguyện chấp nhận trở thành tội,
"trong thân phận xác thịt tội lỗi của ta, để đền tội thay cho ta, va Người
đã kết án tội ngay nơi thân xác Người" bị treo trên Thập giá (Rm 8,3).
Người đã hành động như thế vì yêu mến Chúa Cha và yêu mến ta. Tình yêu ngược
đời ấy có sức đảo ngược lại tình thế: Người tái lập được sự công chính (Rm 8,4;
2C 5,21), nhận lại được phúc lành cho ta và làm sống lại sự sống thiêng liêng
bởi Thánh Linh trong ta (Yn 3,14; Rm 8,4).
Một trong những khía cạnh của chức vụ tư tế là
chuyển cầu và tế lễ đền tội cho Dân Chúa. Của lễ sống động nhất chính là bản
thân người linh mục kết hiệp với mầu nhiệm Thập giá Chúa Kitô: trong lễ tế tạ
ơn, trong sự cô quạnh của đời sống độc thân tận hiến, trong lời cầu nguyện với
Chúa Cha, trong việc chu toàn tác vụ thánh và trong thái độ sẵn sàng trở thành
tội nợ vì Dân Chúa và thí mạng sống cho đoàn chiên, như Thầy Chí Thánh đã làm.
Giảng Lễ
Thánh lễ hôm nay rất đặc biệt. Chúng ta cần
hiểu rõ ý nghĩa, để biết đánh giá đúng mức phụng vụ mà chúng ta đang cử hành,
hầu lãnh nhận được ơn Thánh Chúa muốn trao ban cho ta trong thánh lễ này.
Trước hết, bài sách Yôel gợi lên cho ta cả một
bầu khí trang trọng ở trong lịch sử Dân Chúa. Con cái
Hôm nay, Giáo hội cũng muốn mượn lời tiên tri
trên để khai mạc mùa Chay Thánh. Giáo hội muốn các linh mục, tu sĩ và toàn thể
giáo dân, từ hôm nay, hãy chấp nhận một nếp sống chay tịnh. Không phải vì Giáo
hội đang ở trong một tình cảnh khổ sở đặc biệt nào, nhưng vì lễ Phục Sinh sắp
tới. Giáo hội nhớ: nếu muốn được sống lại với Ðức Kitô, người ta phải chấp nhận
đi vào con đường thánh giá của Người. Và con đường thánh giá này, Người đã đi
không phải vì tội lỗi riêng nào của Người, nhưng chỉ vì để cứu nhân loại khỏi
cảnh lầm than do tội lỗi gây nên, hầu đi tới vinh quang hạnh phúc bất diệt. Vậy
hôm nay, Giáo hội tuyên bố mùa Chay Thánh, là Giáo hội nhớ tới trách nhiệm của
mình đối với toàn thể nhân loại. Thánh Tông đồ viết: "Toàn thể tạo vật
đang rên siết, chờ đợi ngày con cái Chúa xuất hiện". Tất cả vũ trụ và lịch
sử nhân loại hiện nay đang chờ đợi cộng đoàn Dân Chúa sống thánh thiện, để tất
cả được thấm nhuần ơn thánh hầu đời sống trở nên tốt đẹp hơn. Như vậy, chấp
nhận đi vào mùa Chay Thánh, là tham dự vào ý chí cứu nhân độ thế, vào chương
trình cứu độ trần gian, vào đường lối đưa nhân loại đạt tới hạnh phúc chân
thật. Thế nên các việc đạo đức trong mùa Chay này không phải chỉ có ý đền bù
tội lỗi riêng của mỗi người, nhưng còn phải được hoàn thành trong thiện ý muốn
cộng tác vào việc cứu thế của Ðức Kitô, vào trách nhiệm thánh hóa trần gian của
Giáo hội.
Phải chăng các việc đạo đức mà Phúc Âm hôm nay
đề ra cho chúng ta làm trong mùa Chay này, xem ra không tương xứng với mục đích
và lý tưởng của mùa Chay mà chúng ta vừa gợi lên? Bố thí, cầu nguyện, ăn chay,
đâu phải là những việc duy nhất và công hiệu hơn cả để thay đổi mặt đất này và
làm cho đời sống con người thánh thiện và hạnh phúc hơn? Thong thả, chúng ta
còn có cả một mùa Chay Thánh trên dưới 40 ngày để cô đọng lại lịch sử của Dân
Chúa trong cuộc hành trình 40 năm tiến vào Ðất Hứa và nhất là để kết hiệp với
Ðức Kitô trong mầu nhiệm chay tịnh 40 đêm ngày trong rừng vắng. Trong 40 ngày
sắp tới, Giáo hội sẽ dần dần đề nghị cho ta những công tác đạo đức để tu thân
sửa mình đồng thời cũng để "bình thiên hạ", tức là đem lại hạnh phúc
cho nhiều người. Hôm nay chúng ta hãy bằng lòng với 3 công tác mà Phúc Âm đề
ra. Ðó là 3 việc đạo đức mà mọi người Dothái tốt lành xưa vẫn làm. Làm được 3
việc ấy, người biệt phái trong Phúc Âm Luca tưởng đã có thể tăng công trước mặt
Chúa. Ðức Kitô không phủ nhận những việc ấy. Ngài không đến để xác định những
việc nào có giá trị đạo đức một cách máy móc, nghĩa là cứ làm xong là được rồi.
Ngài đến để đặt nền tảng cho đời sống đạo chân thật. Ngài tuyên bố ngay trong
câu đầu và câu cuối của bài Phúc Âm hôm nay: đừng chỉ giữ đạo trước mặt thế
gian, một hãy cố gắng giữ đạo trước mặt Thiên Chúa Cha; đừng chỉ giữ đạo vì
thói quen, vì tập quán, một hãy xây dựng lòng đạo đức chân thật ngay từ trong
thâm cung lòng mình. Thế nên có lần Ngài lại nói: không phải những kẻ cứ kêu
"Lạy Chúa, lạy Chúa" sẽ được vào Nước Trời đâu, nhưng chỉ những ai
thi hành thánh ý Chúa Cha mới được hạnh phúc đó mà thôi.
Vậy trong mùa Chay Thánh năm nay, chúng ta cũng
hãy bắt đầu ý thức muốn sống đạo một cách chân thực. Nghĩa là ta đừng quan niệm
đạo đức là đọc kinh, xem lễ vì thói quen nữa, nhưng phải cố gắng nội tâm hóa
các việc đạo đức quen làm, tức là đưa các việc đó vào trong tâm hồn, vì có vào
trong tâm hồn, các việc ấy mới là các việc đạo đức phát xuất từ tâm hồn chúng
ta và mới trở thành các việc đạo đức đẹp lòng Chúa. Người đi lễ trong mùa Chay
này hãy để cho các bài Sách Thánh, các bài kinh cầu nguyện, các bài ca phụng
vụ, đi vào cho tới tận nơi thâm sâu của tâm hồn, để từ đó các lời thánh thiện
kia sẽ ảnh hưởng tới đời sống. Và khi rước lễ rồi cũng vậy, ta hãy để cho Chúa
Yêsu nói lên ở trong mình, hướng dẫn cuộc đời ta, làm cho đời sống phù hợp với
tâm tình mến Chúa, yêu người ở mọi nơi. Một nếp sống đạo như thế, nhất định sẽ
cải thiện cuộc đời của ta, canh tân não trạng và thái độ của mình; và như vậy
chắc chắn sẽ có ảnh hưởng tốt cho xã hội.
Thế nên, thánh Phaolô trong bài đọc thứ hai
viết: "Ðây là thời gian thuận lợi, thời gian để Chúa cứu độ chúng
ta". Ta hãy bắt chước con cái Israel ngày trước và toàn dân Chúa ngày xưa,
lấy tro rắc trên mình để công bố ý chí đi vào mùa Chay Thánh, mà thống hối canh
tân, để đem toàn dân Chúa và nhân loại đi vào con đường tốt đẹp và hạnh phúc
hơn. Lễ nghi làm phép và nhận tro bây giờ có một ý nghĩa sâu xa và quảng đại
như thế. Ai tham dự cũng hãy cầu xin cho mình được tinh thần cứu thê của Ðức
Kitô, để nhận tro rồi, chúng ta được ơn thánh lễ hỗ
trợ, bắt đầu một nếp sống canh tân đời sống, chuyển lịch sử dân Chúa và nhân
loại sang một giai đoạn tốt đẹp và hạnh phúc hơn.
Chúng ta hãy sốt sắng đứng lên cử hành nghi
thức khai mạc mùa Chay với những tâm tình tốt đẹp ấy.
(Trích dẫn từ tập sách Giải Nghĩa Lời Chúa của
Ðức cố Giám Mục Bartôlômêô Nguyễn Sơn Lâm)