KỶ luẬt cỦa Giáo HỘI Và sỰ hiỆn diỆn cỦa ĐỨc
Kitô
(Mátthêu 18,15-20 – CN XXIII - A)
1.- Ngữ cảnh
Với ch. 18 của TM Mt, chúng ta đi vào
Bài Diễn từ thứ tư, đề cập đến đời sống huynh đệ trong lòng Hội Thánh, cộng
đoàn Kitô hữu. Bài Diễn từ được chia thành hai phân đoạn, phân đoạn thứ
nhất đề cập đến “những kẻ bé mọn” (18,1-14) và phân
đoạn thứ hai liên hệ đến “người anh em phạm tội” (18,15-35). Mỗi phân đoạn kết
thúc với một dụ ngôn: con chiên lạc (18,12-14), và ông
vua và người đầy tớ (18,21-35).
Sau đây là bố cục chung cho cả bài
Diễn từ:
I. Mối quan tâm đến những kẻ bé mọn (18,1-14):
A. Người lớn và kẻ bé mọn (cc. 1-5),
B. Đừng khinh những kẻ bé mọn (cc. 6-10),
C. Kết luận bằng Dụ ngôn: Quan
tâm đến những kẻ lầm đường lạc lối (cc. 12-14)
II. Kỷ luật và Tha thứ (18,15-35):
A. Kỷ luật của Giáo Hội và sự hiện diện của Đức
Kitô (cc. 15-20),
B. Tha thứ không giới hạn (cc. 21-22),
C. Kết luận bằng Dụ ngôn: Tha thứ như một sự biết
ơn (cc. 23-35).
2.- Bố cục
Bản văn có thể chia thành ba phần:
1) Kỷ luật của Giáo Hội (18,15-17);
2) Cầm buộc và tháo cởi
(18,18);
3) Sự hiện diện của Đức Kitô (18,19-20).
3.- Vài điểm chú giải
- Người anh em (15): Từ ngữ adelphos
này nói về những người có liên hệ huyết thống trong một gia đình, nhưng
cũng để gọi những người có tương quan với nhau trong một cộng đoàn
thiêng liêng. Cũng như các “con cái Israel” thuộc về cùng một “nhà”, các
môn đệ Đức Kitô, được quy tụ nhân danh Người, làm thành một “nhà thiêng liêng” (x.
1 Pr 2,5).
- phạm
tội
(15): TM Mt chưa bao giờ xác định rõ “phạm tội” ([h]amartanô) có
nghĩa là gì. Dựa vào ngữ cảnh, một đàng độc giả liên kết động từ này với động
từ “làm cớ cho sa ngã” (skandalizô; cc. 6.8-9), thì hiểu tội là một cái gì
nghiêm trọng. Đàng khác, khi liên kết với truyện con chiên
lạc, độc giả biết là tội có thể được tha thứ. Bản văn
ở đây nói riêng đến tội của “người anh em”.
- sửa
lỗi nó, một mình anh với nó (15): Đây không phải là một lời khuyên
mới do sáng kiến của Đức Giêsu. Đọc Lêvi 19,17,
chúng ta ghi nhận một quy định tương tự (“Ngươi không được để lòng ghét người
anh em, nhưng phải mạnh dạn quở trách người đồng bào, như thế, ngươi sẽ khỏi
mang tội vì nó”). Phái Êxêni ở Qumrân cũng có những lời dạy tương tự (Thủ
bản kỷ luật 5,25 truyền: “Không ai được nói với
anh em với sự giận dữ hoặc hiềm khích hoặc trịch thượng hoặc với trái tim cứng
rắn hoặc tâm trí gian tà”. Xem thêm Văn kiện Đamát 9,2-8).
- chinh
phục
(15): Động từ kerdainô có nghĩa là “thủ đắc được, chiếm được” vật gì.
Thường các bản văn Hy Lạp và Kinh Thánh không dùng cho nghĩa bóng là “chinh
phục một con người”. Thế nhưng động từ này được dùng hai lần khi nói về sứ mạng
của Hội Thánh sơ khai (1 Cr 9,19-22; 1 Pr
3,1).
- không
nghe (17):
Động từ parakouô có nghĩa là “nghe những gì không nhắm cho tai họ; nghe
không đầy đủ; nghe không đúng đắn”, nên cũng có nghĩa là “không nghe; không
vâng lời”.
- một
người ngoại … một người thu thuế (17): Ở đây, hai hạng người được nêu ra với
giọng miệt thị dưới cái nhìn thông thường, để làm biểu tượng cho những người
ngoan cố, không có tinh thần phục thiện.
4.- Ý nghĩa của bản văn
Đức Giêsu không coi cộng đoàn các môn đệ
như một hiệp hội các cá nhân, trong đó mỗi người có thể làm bất cứ điều
gì mình muốn và chẳng có ai quan tâm đến ai cả. Người đã dạy rõ ràng đâu
là cách xử sự bắt buộc đối với những ai đang bước theo
Người. Bắt buộc bởi vì cần thiết để vào được Nước Trời (x. Mt 5,20; 7,21). Trong cộng đoàn các tín hữu, mọi người đều được
liên kết vào các quy tắc chung này và mọi người phải
cảm thấy mình có trách nhiệm về việc không được để một ai bị hư mất.
Khởi đi từ mối quan tâm huynh đệ này, là một hình thái cốt yếu của tình
yêu đối với người thân cận tùy thuộc ý muốn của Thiên Chúa, có thể là cần phải
nhắc đến đòi buộc quan tâm đến một người anh em lầm lạc và mời người ấy
hoán cải.
Đi trước các lời dạy về cách chăm sóc một người anh
em có lỗi là một đoạn cho thấy sự quan tâm vô giới hạn của Thiên Chúa
đối với mỗi một tín hữu, cho dù nhỏ bé nhất và không đáng kể gì
(18,10-14). Mỗi con người có một giá trị vô song, bởi vì họ luôn luôn
hiện diện trước mặt Ngài. Không một ai bị Thiên Chúa quên lãng một lúc
nào cả; tình yêu cũng như sự trợ giúp của Ngài không hề phai nhạt đi.
* Kỷ luật của Giáo Hội
(15-17)
Vấn đề là người anh em “phạm tội” (ho
adelphos hamartêsê). “Tội” là một điều có tính
trầm trọng, nhưng cũng là điều có thể được tha thứ. Những người có thể
lấy sáng kiến can thiệp không phải là vì họ có trách nhiệm chính thức về cách
thức mà các thành viên của Hội Thánh theo mà cư xử, nhưng bởi vì họ bị trực
tiếp liên lụy đến do tội của người anh em (“đối với anh; chống lại anh”, eis
se). Tuy thế, “tội” mà một thành viên phạm đối với một
thành viên khác không phải là vấn đề riêng tư, không can dự gì đến Hội Thánh.
Có một xác tín trong Kinh Thánh, trong Do Thái giáo và Kitô
giáo là mỗi một tội đều ảnh hưởng đến toàn thể Hội Thánh.
Về mối quan tâm đến
người anh em, phải nói là có nhiều cấp độ; nhưng dù ở cấp độ nào, sự quan tâm
này cũng phải kín đáo, kiên nhẫn và thanh thoát khỏi mọi kiểu nhìn cá nhân
riêng tư. Cách tốt nhất hẳn là tránh mọi cớ vấp phạm,
bằng cách dàn xếp công chuyện giữa hai người: không có người chứng, người anh
em có tội không bị ngượng ngùng. Vấn đề không phải là đề cập
đến những thiếu sót của kẻ khác, nhưng là liên hệ với người đã sai lầm, để
“tranh thủ” người ấy. Vậy, ở đây không được nóng giận (x. Lv 19,17). Câu Lv 19,17 đi trước
điều răn về tình yêu đối với người thân cận ở Lv 19,18, để nói rằng việc
khuyến cáo một người anh em
Cấp độ tiếp theo tiên liệu có nhiều người khác can thiệp vào, khi việc
đối thoại riêng tư không đạt kết quả (c. 16). Họ phải thuyết
phục người có lỗi về sự thiếu sót đã xảy ra. Bằng cách đó, những người
này cho thấy rõ ràng là lời nhắc nhở của người đầu tiên không phải chỉ là cái
nhìn riêng tư cá nhân, nhưng cũng được các anh em khác chia sẻ. Như thế, càng
rõ là cả người lầm lạc cũng như người nhắc nhở đều không được phán đoán theo các tiêu chuẩn chủ quan. Cả hai đều
được tháp vào cộng đoàn các tín hữu, nên cả hai đều được liên kết vào những quy
tắc mà Đức Giêsu đã ban cho cộng đoàn.
Tính
cách cộng đoàn của đời sống Kitô hữu này và của các quy tắc của cộng đoàn càng
hiển nhiên hơn nữa ở cấp độ thứ ba (c. 17). Nếu vụ việc không thể
làm sáng tỏ giữa vòng ít người, “nếu nó không nghe (parakousê) họ”, thì
phải đưa ra trước Giáo Hội (ekklêsia). Đây là cộng đoàn Kitô hữu địa
phương, trong tư cách không tách biệt, nhưng được tháp vào trong Hội Thánh duy
nhất mà Đức Giêsu đã thiết lập trên “tảng đá” Phêrô (x. 16,18). Không phải là
từng người Kitô hữu, nhưng là Hội Thánh mới có thể tuyên bố một phán
đoán dứt điểm, nhằm nói rằng một hành vi có phù hợp hay không với các
quy tắc của Hội Thánh. Ai không nghe lời có khả năng làm sáng tỏ của Hội Thánh,
thì tự đặt mình ra ngoài Hội Thánh: “hãy kể nó như một người ngoại hay một
người thu thuế”. Đây không phải là lời kết án chung
cuộc, nhưng theo cái nhìn của các Kitô hữu gốc Do Thái vẫn trung thành với Lề
Luật, là không còn gì để làm với người ấy nữa. Quả thế, người
ta không thể cho rằng mình thuộc về một cộng đoàn, đồng thời lại từ chối
các quy tắc điều hành và đảm bảo đời sống cho cộng đoàn ấy. Ở đây vấn đề
không chỉ là vi phạm một quy tắc, mà là từ chối
chính quy tắc do người ta chống lại phán đoán của Hội Thánh. Ai
nhìn nhận mình sai lỗi và thiếu sót với quy tắc, thì được cứu (x. c. 15); ai từ
khước quy tắc, thì rời bỏ cộng đoàn.
* Cầm buộc và tháo cởi
(18)
Rất có thể câu nói về
“cầm buộc và “tháo cởi” này đã thuộc về truyền thống có trước Mt. Nếu Hội
Thánh có thể công bố một phán đoán dứt điểm về điều gì phù hợp và điều
gì không phù hợp với lối sống của mình, là vì dựa trên quyền tháo cởi và cầm
buộc Đức Giêsu đã ban (c. 18); quyền này phải được thực thi phù hợp với các cơ
cấu mà Người đã ban cho Hội Thánh (x. 16,18t; 10,1-42; 28,16-20). Trong quyền này có hàm chứa khả năng biết cách thuyết phục bằng các
quy tắc của Đức Giêsu, phán đoán cách đáng tin cậy các trường hợp riêng lẻ và
cho thấy các ranh giới của sự thuộc-về Hội Thánh.
* Sự hiện diện của Đức
Kitô (19-20)
Thêm vào nguyên tắc tổng quát của c. 18,
một lần nữa (palin) tác giả nói đến một nguyên tắc về cơ cấu. Lời
Đức Giêsu dạy về cầu nguyện chung và về việc hội họp
nhân danh Người lại nêu bật tầm quan trọng của hành động chung (cấp độ thứ hai
ở trên). Ý tưởng ở đây không phải là việc cầu nguyện chung
thì quan trọng hơn việc cầu nguyện cá nhân. Tác giả chỉ muốn
nói đến việc những người cầu nguyện đồng ý với nhau về điều mà họ đang cầu xin.
“Hai” là số người tối thiểu có thể đồng ý hay không đồng ý về một điều gì. Vậy lời đáp cho việc cầu nguyện tùy thuộc tương quan giữa các thành
viên trong Hội Thánh. Những lời thỉnh cầu chỉ tập
trung vào cá nhân sẽ không được chấp nhận.
Ở cuối lệnh truyền
giáo, Đức Giêsu đã nói với các môn đệ: “Thầy ở cùng anh em mọi ngày cho đến tận
thế” (Mt 18,19t). Người ta sẽ không còn thấy được Người, nhưng Người sẽ
hiện diện và hỗ trợ mạnh mẽ khi họ đi chu toàn lệnh
Người truyền. Các môn đệ không bị bỏ mặc một mình,
nhưng được Người để ý cùng đi với và giúp đỡ hữu hiệu. Người cũng hứa hiện diện như thế với những ai quy tụ lại nhân danh
Người. Nguồn gốc và trung tâm của cuộc quy tụ là “danh
Đức Giêsu”. “Danh” là chính bản thân Đức Giêsu mà các môn đệ đều quen
biết; “nhân danh” có nghĩa là: vì tình yêu đối với Người, trong sự hiểu biết rõ
ràng Người là ai và trong sự tuyên xưng về địa vị của Người. Đây
là một cuộc quy tụ với ý thức sống động và tin tưởng vào ý nghĩa của Đức
Giêsu và của tất cả những gì thuộc về Người, của sứ điệp và hành trình của
Người. Các Kitô hữu quy tụ lại trong tinh thần này thì
không bao giờ bị bỏ mặc cho chính mình, nhưng họ có Đức Giêsu ở giữa họ.
Chính Người sẽ nâng đỡ sự hiệp nhất và hoạt động của họ.
+ Kết luận
Tình huynh đệ chân chính đòi hỏi các môn
đệ của Đức Giêsu không được bỏ mặc một người anh em đi vào cuộc phiêu
lưu nguy hiểm (“phạm tội”), nhưng phải hết sức cố gắng đưa họ trở lại với đường
ngay nẻo chính. Đàng khác, do tôn trọng đặc tính bó buộc và cứu độ của
sứ điệp của Đức Giêsu, trong Hội Thánh, ta không được tùy nghi xử sự theo bất cứ cách nào, nhưng phải tôn trọng những giới hạn,
phải tiến hành theo những cấp độ khác nhau. Dù sao, tất cả những gì cổ võ sự
hiệp nhất nhân danh Đức Giêsu thì đều có thể chắc chắn là sẽ được Thiên Chúa hỗ
trợ đặc biệt, và như thế sẽ góp phần vào việc kiến tạo Hội Thánh.
5.- Gợi ý suy niệm
1. Như người mục tử
không bỏ rơi nhưng đi tìm một con chiên lạc, Thiên Chúa cũng không bỏ
rơi bất cứ người nào. Trên nền tảng là cách hành động đó của Thiên Chúa, không
một ai được phép nói về một người anh em: Tôi không quan tâm đến
anh/chị ta! Trái lại, chúng ta buộc phải quan tâm đến người
anh em chị em đi lạc. Chúng ta không được phép tránh
né vì ích kỷ, lười biếng hay sợ hãi, hoặc bi quan về kết quả. Cũng không
được rơi vào thái cực kia, đó là chỉ trích, trịch
thượng và tự hào mình công chính.
2. Đức Giêsu tha thiết
quy tụ những con người lại quanh Người để làm thành một cộng đoàn tín
hữu và huynh đệ. Chúng ta nhớ: Đức Giêsu kêu gọi từng người để họ sống với nhau
và cùng đi thi hành sứ mạng (x. Mt 4,18-25).
Cách sống này ngược lại với cách mỗi người đi theo con đường của mình và không quan
tâm đến đặc tính cộng đoàn của đời sống Kitô hữu (x. 18,15).
Đàng khác, một nhóm lo lắng săn sóc một anh em có tội (c. 16) thì
phải được quy tụ không phải nhân danh chính mình, nhưng nhân danh Đức Giêsu, để
Cha Người sẵn lòng nhận các lời họ cầu xin.
3. Đức Giêsu không hề
có ý đề nghị các thành viên trong cộng đoàn phải theo
giám sát nhau và phân loại con người theo bậc thang giá trị luân lý. Các cách thức Người đề nghị chỉ là nhằm diễn tả đức bác ái.
Chính Mt 18,14 cho ta hướng đúng để hiểu những
lời khuyên này: “Cha của anh em, Đấng ngự trên trời, không muốn cho một ai
trong những kẻ bé mọn này phải hư mất”. Đây là bổn phận săn
sóc anh em về mặt thiêng liêng. Giúp đỡ một người anh em chị em
đang gặp khó khăn, chìa tay ra cho một người
anh em chị em đang rơi vào tội lỗi, là một đòi hỏi của tình yêu, một sự
trung thành với công trình của Đức Giêsu. Chúng ta chịu trách
nhiệm về nhau.
4. Chúng ta đi cầu
nguyện để thờ phượng Đức Giêsu hiện diện trong Lời Người và trong Thánh Thể,
nhưng cũng là để gặp anh chị em để hòa với lời cầu nguyện của họ. Khi chúng ta khiêm tốn và sốt sắng hòa hợp tâm trí và giọng điệu
với nhau mà cầu nguyện, chúng ta nên một trong Thân Mình Chúa Kitô,
chúng ta làm thành Nhiệm Thể Đức Kitô.
Lm FX Vũ Phan Long, ofm